Maria Podeszewska-Mateńko
PIKTOGRAMY
szwedzki system komunikacji znakowo-obrazkowej
Piktogramy to graficzny system komunikacyjny.
Zasadą konstrukcji znaków tego systemu jest: czarne tło i biała figura. Każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu określającego treść znaku.
System Piktogramy ulegał przez kilka lat przekształceniom formalnym i udoskonaleniom. Podstawą pracy były znaki kanadyjskiego programu PIC-system. Przetłumaczone zostały one na szwedzki w 1980 r. przez logopedę Subhas Maharaj. Pracując w instytucie dla niepełnosprawnych dzieci i dorosłych w Saskatchewen zastosował on początkowo w swojej pracy 400 znaków. Pierwsza szwedzka wersja Piktogramów przetłumaczona przez RPH-Sär w Umeå (dzisiejsze SIH) ukazała się w 1985. Obecnie system zawiera ok. 1000 piktogramów symboli i w takiej postaci rozpowszechniany jest na świecie.
Do Polski trafił poprzez Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie- gdzie podobnie jak wcześniej w Szwecji- próbowano zastosować w pracy z niemówiącymi dziećmi znaki szwedzkiej wersji Piktogramów.
W 1991 r. Maria Podeszewska-Mateńko po wcześniejszej kilkuletniej pracy logopedycznej z zastosowaniem tych znaków- w imieniu Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie podpisała cesję ze szwedzkim SIH-Läromedel praw autorskich piktogramów. Zezwala ona Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie jako jedynemu przedstawicielowi SIH w Polsce na tłumaczenie, rozpowszechnianie i ochronę praw autorskich producenta i dystrybutora. Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie w porozumieniu z SIH w Umeå prowadzi szkolenia przygotowujące do pracy nad wykorzystaniem Piktogramów w terapii osób niemówiących, niepełnosprawnych poznawczo, emocjonalnie i ruchowo. W szkoleniu biorą udział przedstawiciele SIH-Läromedel ze Szwecji, osoby odpowiedzialne merytorycznie za treść szkoleń i poprawność formalną szkolenia. Osoby kończące szkolenia otrzymują świadectwa uprawniające je do pracy terapeutycznej z wykorzystaniem piktogramów.
Użytkownicy
systemu Piktogramy
Piktogramy są przeznaczone dla wszystkich osób niemówiących wokalnie w celu ułatwienia im kontaktu i komunikacji z otoczeniem.
Można wyróżnić dwie grupy użytkowników systemu Piktogramy. Kryterium tego podziału jest stopień rozumienia systemu językowego przez osoby nie mówiące wokalnie oraz umiejętność tworzenia przez nie i przekazywanie wypowiedzi (komunikacji).
Jedna grupa użytkowników to osoby rozumiejące mowę wokalną. Identyfikują one struktury dźwiękowe słów z ich treściami i znają zasady tworzenia ze słów wypowiedzi. Druga grupa użytkowników to osoby których rozumienie dźwięków mowy identyfikacja treści i formy wyrazów jest niewykształcona, zaburzona. Te osoby muszą uczyć się rozumienia treści mowy i znaków.
Dlatego procedury wprowadzenia systemu Piktogramy do komunikacji i edukacji tych dwóch grup użytkowników są odmienne i wyma-gają przygotowania od nauczyciela, terapeuty, rodziny.
EDUKACJA I KOMUNIKACJA
Systemy alternatywne wobec mowy dźwiękowej pełnią dwie funkcje. Służą nawiązaniu kontaktu z drugim człowiekiem, prowadzeniu rozmów wyrażaniu opinii, emocji, sądów. Druga zaś funkcja systemów alternatywnych tak jak w wypadku języka mówionego to poznawanie świata. Poprzez reguły użycia słów (składnia) odkrywamy relacje ze światem otaczającym nas. Te reguły to:
- symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom, czynnościom, miejscom, emocjom
- grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii
- tworzenie pojęć
- reguły użycia składni
- wyznaczanie pola semantycznego pojęć
- wprowadzanie schematów językowych
Przykłady wykorzystania piktogramów w rozwijaniu funkcji poznaw-czych użytkowników systemu Piktogramów są ogólnie przedstawione w materiałach.
Konstrukcja
Wszystkie znaki systemu można podzielić ze względów formalnych na kilka grup. Kryterium podziału znaków Piktogramów jest forma prezentacji na nich desygnatów oraz zakres umowności (symbolizacji) i uproszczenia (szczegółowości) treści. Są piktogramy wiernie odtwarzające wizerunki przedmiotów i czynności z dużą ilością szczegółów.
Znaki ikoniczne:
a) znaki szczegółowe
b) znaki uproszczone
obrazki-znaki podobne do desygnatu
Są piktogramy o dużym stopniu uogólnienia i symbolicznej formie.
Symbole:
a) symbole kontaktowe
b) symbole analogiczne
- ideomorficzne
- izomorficzne
c) symbole arbitralne
symbole o zmiennym stopniu podobieństwa do desygnatu, idei, pojęcia.
rodynka