ZIOŁOLECZNICTWO
Autorzy
Prof. dr hab. med. Julian Aleksandrowicz
Prof. dr. hab. med. Alfons Chodera
Dr fil. Jan Dobrowolski
Dr med. Witold Dudziński
Doc. dr hab. med. Biruta Fąfrowicz
Dr med. Jerzy Hofman
Dr med. Maria Jurewicz
Dr med. Adam Kazior
Prof. dr hab. med. Jan Kowalewski
Doc. dr hab. farm. Jan Krupiński
Prof. dr. hab. med. Jolanta Krupińska
Prof. dr. hab. med. Piotr Kubikowski
Prof. dr. hab. med. Jan Łańcucki
Dr hab. n. farm. lek. Janina Majcherczyk
Doc. dr. hab. farm. Aleksander Ożarowski
Dr med. Bogdan Pirwitz
Dr med. Wojciech Rewerski
Dr med. Arkadiusz Stańczyk
Prof. dr hab. med. Kazimierz Stawiński
Dr med. Augustyn Szozda
Prof. dr hab. med. Jan Szymański
Dr med. Andrzej Tilszer
Doc. dr hab. med. Michał Troszyński
Prof. dr hab. fil. Irena Turowska
PORADNIK DLA LEKARZY
pod redakcją
doc. dra hab. ALEKSANDRA OŻAROWSKIEGO
Wydanie III
WARSZAWA 1982
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH
© Copyright by Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
Warszawa 1976, 1980, 1982
Redaktorzy
mgr Danuta Burlińska
mgr Krystyna Niecikowska-Jastrzębska
mgr Anna Ołdachowska
mgr Elżbieta Padło
mgr Jadwiga Zawadzka
mgr Zofia Żakowska
Redaktor techniczny
Teresa Sajdakowska
Korektorzy
Irena Grzybowska
Małgorzata Kośmicka
Projekt oprawy
Joanna Chmielewska
ISBN 83-200-0640-6
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH — WARSZAWA 1982
Wydanie III — przedruk z wyd. II. Nakład 50 000+250 egz. Objętość a.w. 49,2 = 49 a.d. Papier druk. sat. kl. V, 63 g, 82 X 104 cm. Oddano do składania w kwietniu 1982 r. Podpisano do druku we wrześniu 1982 r. Druk ukończono w październiku 1982 r. Zam. nr 310-K-82. B-20.
CIESZYŃSKA DRUKARNIA WYDAWNICZA, CIESZYN, UL. POKOJU 1
Cena zł 350,—
PRZEDMOWA
Drugie wydanie „Ziołolecznictwa” ukazuje się w okresie, gdy nastąpiła faktyczna akceptacja leków pochodzenia roślinnego, które z pozycji zaledwie tolerowanych środków para-medycznych awansowały na „współpartnerów” chemioterapeutyków. Złożyło się na to wiele przyczyn, ale dwie spośród nich wydają się najważniejsze. Pierwszą było ujawnienie, jak dalece niektóre z ubocznych działań leków syntetycznych są szkodliwe, a nawet groźne dla ludzi, szczególnie dla dzieci, kobiet w ciąży, osób w wieku podeszłym i rekonwalescentów po ciężkich chorobach lub operacjach. Drugą okolicznością było to, że nowoczesna medycyna nie poczyniła znaczących postępów w leczeniu wielu chorób przewlekłych, że ma również trudności w opanowaniu niektórych zakażeń endogennych, takich jak biegunki dziecięce, zatrucia pokarmowe lub zespoły czerwonkowe, pomimo wykrycia około 100 tysięcy antybiotyków, z których 150 znalazło zastosowanie w lecznictwie. Jeśli dodamy, że najczęstszą przyczyną zgonów jest od lat choroba krążeniowa oraz nowotwory, to sukcesy medycyny nie wydają się rewelacyjne, jak się powszechnie sądzi, a masowe stosowanie silnie i szybko działających leków syntetycznych niekoniecznie i nie zawsze jest uznawane za cechę nowoczesności.
Preparaty ziołowe mogą oddać nieocenione usługi nie tylko w schorzeniach przewlekłych, gdy stosuje się je jako leki główne, lecz także w stanach ostrych i podostrych, gdy towarzyszą chemioterapeutykom jako środki pomocnicze, uzupełniające, synergiczne lub przemienne. Nowocześnie pojmowane ziołolecznictwo polega na racjonalnym wykorzystaniu różnorodnych właściwości leczniczych wyciągów roślinnych, izolowanych związków czynnych i specyfików ziołowych oraz na skutecznym łączeniu ich z chemioterapeutykami, jeśli zajdzie tego potrzeba. W opanowaniu tej trudnej umiejętności pomocna będzie niniejsza książka (przedruk II wyd.), opracowana przez zespół specjalistów. Uwzględniono w nim najnowsze dane z piśmiennictwa naukowego, zarówno odnośnie do właściwości i składu chemicznego samych roślin leczniczych, jak i działania farmakologicznego oraz zastosowania klinicznego wielu preparatów i specyfików ziołowych. Spełniając życzenia wielu lekarzy, w części ogólnej książki zamiesz-
5
czono preparaty roślinne wytwarzane w krajach socjalistycznych i w niektórych krajach zachodnich. W porównaniu z wydaniem poprzednim rozszerzono część specjalistyczną książki o cztery nowe rozdziały: „Choroby oczu”, „Choroby jamy ustnej”, „Choroby nosa, gardła, krtani i uszu” oraz „Choroby neurologiczne”. Zamieszczone rozdziały nie wyczerpują jednak wszystkich możliwości stosowania leków roślinnych, dlatego w następnych wydaniach zostaną m. in. uwzględnione choroby psychiatryczne, choroby krwi, choroby wyniszczające oraz choroby dzieci.
Pragnę gorąco podziękować wszystkim współautorom II wydania „Ziołolecznictwa” za wzięcie udziału w jego opracowaniu, jak również opiniodawcom za wnikliwą, twórczą ocenę poszczególnych rozdziałów.
Zwracam się do lekarzy korzystających z poradnika, aby zechcieli podać własne spostrzeżenia, szczególnie dotyczące skuteczności zamieszczonych zestawów recepturowych, korzystnej lub niekorzystnej interakcji lek ziołowy — lek syntetyczny, możliwości szerszego stosowania preparatów roślinnych, ewentualnych działań ubocznych itp. Te spostrzeżenia zostaną wykorzystane przy opracowywaniu kolejnego wydania „Ziołolecznictwa”. Listy proszę kierować pod adres: ul. Narbutta 41/43 m.32, 02-536 Warszawa.
Doc. dr hab. Aleksander Ożgrowski
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów 13
Część ogólna
Współczesne ziołolecznictwo — prof. dr hab. med. Piotr Kubikowski, dr med. Wojciech J. Rewerski 15
Rośliny lecznicze z upraw i ze stanu naturalnego — prof. dr hab. fil. Irena Turowska, doc. dr hab. farm. Jan Kozłowski 21
Mikroelementy a ziołolecznictwo — prof. dr hab. med. Julian Aleksandrowicz, dr fil. Jan Dobrowolski 27
Wyciągi roślinne i ich otrzymywanie — dr hab. n. farm., lek. Janina Majcherczyk 38
Wyciągi wodne 40
Wyciągi alkoholowe 42
Rośliny lecznicze stosowane w fitoterapii — doc. dr hab. farm. Aleksander Ożarowski 44
Farmakodynamika ważniejszych substancji roślinnych — prof. dr hab. med. Jolanta Krupińska 283
Antrazwiązki 283
Azuleny 286
Flawonoidy 287
Garbniki 292
Glikozydy nasercowe (kardenolidy) 294
Gorycze 308
Kumaryny 309
Saponiny 316
Śluzy 320
Część szczegółowa
Choroby serca i naczyń — prof. dr hab. med. Alfons Chodera, doc. dr hab. med. Aleksander Mrozikiewicz 323
Ostra i przewlekła niewydolność serca — Insufficientia cordis acuta et chronica 324
Względna niewydolność krążenia — Insufficientia circulatoria relativa 330
Zaburzenia rytmu serca — Allorhythmia 335
Nerwica serca — Neurosis cordis 333
Nadciśnienie tętnicze — Hypertensio 339
7
Podciśnienie tętnicze — Hypotensio 344
Dusznica bolesna — Angina pectoris 346
Schorzenia obwodowych naczyń krwionośnych 348
Leki stosowane w schorzeniach naczyń żylnych 349
Miażdżyca naczyń — Atherosclerosis ......... 350
Choroby układa oddechowego — doc. dr hab. med. Biruta Fąfrowicz, prof. dr hab. med. Jan Kowalewski 352
Ostry nieżyt oskrzeli — Bronchitis acuta 358
Przewlekły nieżyt oskrzeli — Bronchitis chronica 359
Rozstrzenie oskrzeli — Bronchiectasis 361
Dychawica oskrzelowa — Asthma bronchiale 362
Zapalenie płuc — Pneumonia 364
Ropień płuc — Abscessus pulmonum 365
Gruźlica płuc — Tuberculosis pulmonum 365
Zapalenie opłucnej — Pleuritis 366
Choroby przewodu pokarmowego — dr med. Bogdan Pirwitz, dr med. Andrzej Tilszer 363
Zapalenie przełyku — Oesophagitis 369
Owrzodzenie trawienne przełyku — Ulcus pepticum oesophagi 372
Achalazja przełyku — Achalasia oesophagi 375
Rak przełyku — Carcinoma oesophagi 377
Uchyłkowatość przełyku — Diverticulosis oesophagi 380
Przepuklina przeponowa — Hernia diaphragmatica 381
Ostry nieżyt żołądka — Gastritis acuta 384
Przewlekły nieżyt żołądka — Gastritis chronica 386
Żółciowy nieżyt żołądka — Gastritis biliaris 388
Zaburzenia neurowegetatywne czynności żołądka — Gastropathia functionalis 390
Rak żołądka — Carcinoma ventriculi 396
Wrzód trawienny żołądka i dwunastnicy — Ulcus pepticum ventriculi et duodeni 400
Krwawienia z przełyku, żołądka i dwunastnicy — Haemorrhagia e tractu digestivo 407
Biegunki — Diarrhoeae 409
Zespół złego wchłaniania — Syndroma malabsorptionis 411
Robaczyca przewodu pokarmowego — Helminthiasis 415
Nienowotworowe choroby jelita grubego 417
Nowotwory jelita grubego — Neoplasmata coli 428
Żylaki odbytu — Varices haemorrhoidales 432
Choroby wątroby, dróg żółciowych i trzustki — dr med. Arkadiusz Stańczyk, doc. dr hab. farm. Aleksander Ożarowski 435
...
abracham12