Odbiorniki radiowe retro, cz.22.pdf
(
4414 KB
)
Pobierz
077-080_old_radio_cz22.indd
K U R S
Odbiorniki radiowe retro
Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 22
Dobieranie lamp zastępczych we wzmacniaczu
napięciowym, wzmacniaczu mocy i zasilaczu
Stopnie wzmacniające sygnały małej częstotliwości we
wzmacniaczu napięciowym można podzielić na oporowe, dławikowe
i transformatorowe. Wzmacniacze dławikowe i transformatorowe
małej częstotliwości często występowały w starszych odbiornikach
reakcyjnych. Problematyka budowy wzmacniaczy małej częstotliwości
jest szczegółowo omówiona w literaturze. Autor chciałby zwrócić
uwagę na obwody pomocnicze, takie jak: regulacji barwy
tonu, ujemnego sprzężenia zwrotnego, które występują w tych
wzmacniaczach.
Mogą one powodować wzbudza-
nie się wzmacniacza po zastoso-
waniu lamp zastępczych z powodu
lepszych parametrów nowej lampy.
Dobierając lampy zastępcze należy
mieć na uwadze, że wzmacniacz
napięciowy i wzmacniacz mocy
muszą spełniać dość rygorystyczne
wymagania. Dotyczą one wszelkiego
rodzaju zakłóceń i szumów.
Zniekształcenia liniowe zależą od
zastosowanego układu i nie mamy
na nie większego wpływu. Nato-
miast bardzo dokuczliwe zniekształ-
cenia nieliniowe zależą od wybrane-
go punktu pracy. Wstawiona nowsza
lampa w miejsce starszej nie będzie
miała identycznego punktu pracy jak
lampa oryginalna. Pasmo przenoszo-
ne przez wzmacniacz powinno być
możliwie szerokie, ale nie powinno
się dążyć do jego nadmiernego roz-
szerzania, ponieważ wzrosną szumy
i zwiększy się ryzyko wzbudzania
się wzmacniacza.
Asortyment lamp zastępczych,
jakie można stosować we wzmac-
niaczach napięciowych małej czę-
stotliwości, jest wyjątkowo liczny.
Mogą być stosowane wszelkiego ro-
dzaju triody (napięciowe pojedyncze
i podwójne) oraz pentody napięcio-
we i regulacyjne.
W starszych typach odbiorników
bateryjnych i popularnych (tzw. lu-
dowych) stosowano wzmacniacze
m.cz. dławikowe i transformatoro-
we zbudowane na triodach. Przy
doborze lamp zastępczych należy
zwrócić uwagę na parametry lamp.
Pracujące w tych odbiornikach trio-
dy charakteryzowały się małą opor-
nością wewnętrzną i małym współ-
czynnikiem amplifikacji. Odpowied-
nimi lampami do tych odbiorni-
ków mogą być podwójne triody
serii oktalowej (produkcji rosyjskiej
np. 6H5C, 6H8), albo np. podwój-
na trioda serii nowalowej ECC82.
Można również zastosować pentodę
EF96 w układzie triody. Stosowanie
pentod jest nie celowe, ponieważ
należałoby je bocznikować kosztem
ogólnego wzmocnienia, ze względu
na dużą oporność wewnętrzną.
Jako lampy zastępcze dla lamp:
ABC1, EBC3, EBC11 można zasto-
sować duodiodę–triodę produkcji
rosyjskiej 6
Г
2, 6
Г
7 oraz lampą EB-
C80. Natomiast za duodiodę–pen-
todę regulacyjną, pracującą we
wzmacniaczu napięciowym typu
EBF2, EBF11, można zastosować
również duodiodę– pentodę regula-
cyjną produkcji rosyjskiej 6
Б
8 oraz
duodiodę – pentodę EBF89. W od-
biornikach niemieckich oraz pro-
dukcji polskiej z lat czterdziestych
(AGA, Syrena, Stolica) w układzie
wzmacniacza napięciowego pracowa-
ły pentody regulacyjne EF11 i EF22.
Punkt pracy dla pentod regulacyj-
nych, pracujących we wzmacniaczu
m.cz. musi być wybrany na pro-
stoliniowym odcinku charakterysty-
ki, zwykle za pomocą tak zwanego
sztywnego minusa, żeby w pełni
wykorzystać możliwości lampy. Nie
zaleca się zamiany pentod na trio-
dy jako lampy zastępcze, ponieważ
triody mają mniejsze wzmocnie-
nie od pentod i mogą być trudno-
ści z odpowiednim wysterowaniem
wzmacniacza mocy.
W odbiornikach reakcyjnych pro-
dukowanych w drugiej połowie lat
trzydziestych stosowano popularne
pentody napięciowe typu AF7, EF7,
CF7. Można je z powodzeniem za-
stąpić pentodą napięciową produkcji
rosyjskiej 6
Ж
7. Pentodę napięciową
EF12 można zastąpić pentodą 6
Ж
8.
W byłym ZSRR wyprodukowano se-
rię pentod napięciowych (począw-
szy od typu 6
Ж
1), które mogą być
z powodzeniem stosowane jako lam-
py zastępcze, gdyż są stosunkowo
łatwo dostępne.
We wzmacniaczach mocy od-
biorników wysokiej klasy stosowano
często wzmacniacze przeciwsobne.
W pozostałych odbiornikach stoso-
wano pojedyncze pentody mocy
(np. AL4, EL3, EL11, EL12), a w po-
pularnych odbiornikach lampy po-
dwójne: trioda napięciowa i pento-
da mocy w jednej bańce (VCL11,
ECL11, ECL82, ECL86). Przebojową
lampą była trioda mocy AD1, która
była stosowana również w układzie
przeciwsobnym, ale niestety nie po-
siada europejskiego odpowiednika.
Dobranie lampy zastępczej do takie-
go wzmacniacza wymaga wymiany
transformatora głośnikowego.
Warunkiem uzyskania maksy-
malnej mocy wyjściowej przy mi-
nimalnych zniekształceniach jest
dopasowanie oporności głośnika
do oporności wyjściowej (obcią-
żenia) lampy. Do tego celu słu-
ży transformator głośnikowy o od-
powiedniej przekładni uzwojeń.
W
tab. 7
zestawiono optymalne
oporności obciążenia dla pentod
mocy starszych typów, a w
tab. 8
Elektronika Praktyczna 5/2007
77
K U R S
Tab. 7. Optymalne oporności obciążenia R
o
dla lamp starszej generacji
Typ lampy
Oporność
obciążenia [k
V
]
Typ lampy
Oporność
obciążenia [k
V
]
AZ 11) oraz serii nowalowej E (EZ
80, EZ 81). Stosunkowo łatwo są
również dostępne lampy prostow-
nicze produkcji rosyjskiej o niety-
powym napięciu żarzenia 5V (np.
5
Ц
4C).
Najtrudniejszy może być zakup
lamp prostowniczych starszej ge-
neracji, które pracowały w odbior-
nikach wysokiej klasy (1561, RGN
2004, RGN 2504). Prąd anodowy
pobierany z zasilacza przekraczał
niekiedy wartość ponad 120 mA.
Można je zastąpić lampami AZ 4,
AZ 12, AZ 50, EZ 4, EZ 12. Rów-
nież bardzo trudno jest kupić lam-
py prostownicze serii C (jednokie-
runkowa CY 1, dwukierunkowa CY
2) oraz serii V (jednokierunkowe
VY 1, VY 2). Lampa prostowni-
cza VY 2 była stosowana w bardzo
popularnym odbiorniku DKE 1938
produkcji niemieckiej.
W większości dostępnych odbior-
ników, wyposażonych w lampy serii
A, E, całkowity prąd anodowy po-
bierany przez lampy nie przekra-
czał 100 mA i w zasilaczach tych
odbiorników powszechnie stosowa-
na była lampa prostownicza dwu-
kierunkowa AZ 1.
Lampy serii U były stosowane
w popularnych w Polsce odbiorni-
kach Talizman (produkcji czeskiej)
oraz Pionier rodzimej produkcji.
Stosowane były w nich lampy pro-
stownicze jednokierunkowe typu
UY1N, które były produkowane
w kraju. Są to jedyne, stosunkowo
łatwo dostępne na aukcjach interne-
towych lampy z serii lamp uniwer-
salnych szeregowo żarzonych.
Problem zamiany lamp prostow-
niczych występuje najczęściej, gdy
mamy do czynienia z odbiornika-
mi wyposażonymi w lampy serii C,
V, których produkcję zakończono
w 1945 r. W pozostałych przypad-
kach zamiana lampy jest znacznie
łatwiejsza. Lampy prostownicze jed-
nokierunkowe można zastępować
prostownikiem selenowym, a lampy
prostownicze dwukierunkowe most-
kiem prostowniczym. W lampowych
odbiornikach produkowanych w la-
tach sześćdziesiątych stosowano
często prostowniki selenowe typu
SPS–5B–250–100 lub SPB–6B–250–
–100 w układzie mostkowym. Pro-
blematyka zamiany lamp VY2 i CY2
na prostowniki selenowe i przeco-
kołowywania lamp prostowniczych
jest omówiona w jednym z numerów
pisma Radioamator [4].
RES 164
10
RENS 1823d
10
RES 174d
6
E 443H
7
RE 304
5,2
B 409
12
RES 364
15
B 443
22
RE 604
3,5
RENS 1384
8
RES 964
7
C 443
15
RES 1374d
16
RES 374
15
dla pozostałych typów lamp głośni-
kowych.
Po wybraniu lampy zastępczej,
która spełnia wymagania dotyczące
dopasowania oporności obciążenia,
należy jej moc porównać z mo-
cą wyjściową lampy oryginalnej.
Jej moc wyjściowa nie może być
mniejsza od mocy lampy oryginal-
nej. Prąd anodowy lampy zastępczej
nie może być większy od prądu
anodowego lampy oryginalnej, po-
nieważ wtedy ulegnie uszkodzeniu
transformator głośnikowy. Transfor-
matorowy obwód wyjściowy był naj-
częściej stosowany, gdyż, zapewniał
najmniejsze zniekształcenia. Przy
wyjściu transformatorowym używa-
ne były głośniki dynamiczne nisko-
omowe (3…15 V), natomiast obwód
wyjściowy bezpośredni był stosowa-
ny dla głośników wysokoomowych.
Był on stosowany w odbiornikach
najniższej klasy (np. odbiornik DKE
1938 produkcji niemieckiej i wiele
innych).
W odbiornikach wyższej klasy,
z lampami mocy w układzie poje-
dynczym i przeciwsobnym, dołącza-
ne były zespoły głośników o róż-
nych zakresach przenoszenia pasma.
Należy pamiętać, że nie należy
włączać odbiornika bez sprawdze-
nia jego prawidłowych połączeń we
wzmacniaczu mocy. Wszelkie nie-
prawidłowości mogą prowadzić do
zniszczenia końcowych lamp mocy.
Jest pewna grupa lamp, która
w zależności od punktu pracy (na-
pięcie anodowe, napięcie na siat-
ce pierwszej) może pracować przy
różnych opornościach obciążenia.
Do tej grupy należą między innymi
lampy: ECL83, EL85, EL86, PCL86,
EL84, UL84. W tab. 8 oznaczono je
dodatkowo gwiazdką. Wartość re-
zystancji obciążenia jest uzależnio-
na od wartości napięcia anodowe-
go i wartości rezystancji opornika
w katodzie. W katalogu podane są
szczegółowe dane dotyczące punktu
pracy lampy dla wybranej oporno-
ści obciążenia.
Dla lamp zamieszczonych
w tab. 7 i 8 w przypadku pracy
w układach przeciwsobnych należy
dobrać inne oporności obciążenia
i są one oznaczane w katalogu jako
R
aa
.
Tab. 8. Optymalne oporności
obciążenia R
o
dla popularnych typów
lamp głośnikowych
Typ lampy
Oporność
Obciążenia
[k
V
]
CL6, CBL6, 25L6, EL86
*
, PL84
*
,
UL84
*
2
AD1
2,3
6L6, 6П3, EL86
*
, PL84
*
,UL84
*
2,5
EL34, ECL84, PCL84 3,0
AL5, EL5, EL6, EL12, UBL21 3,5
CL4, CBL1, UCL11 4,5
PCL86
*
4,7
6V6, PL83, EL83 5,0
EL84
*
5,2
ECL83
*
5,5
Dobieranie lamp zastępczych
w zasilaczu sieciowym
Począwszy od połowy lat trzy-
dziestych, kiedy co kilka lat wpro-
wadzano nową serię lamp (A, C, E,
U, V), wraz z lampami odbiorczymi
powstawały nowe lampy prostowni-
cze, gdyż coraz więcej odbiorników
było zasilanych z sieci energetycz-
nej. Dotyczyło to przede wszystkim
lamp żarzonych w układzie szerego-
wym (seria C, U, V).
Do dzisiaj pozostało z tamtych
lat najwięcej lamp serii A (AZ 1,
ECL82, UCL82, PCL82, PCL86
*
5,6
AL1, AL4, EL3,
EL11,ECL11,EBL21, E80L, EL86,
6П9, ECL86
*,
EL84
*
7,0
ECL83
*
7,5
AL2, VL1
8,0
VL4, EL85
*
9,0
KL2, ECL86
*
10
ECL80, EL85
*6
11
E81L
15
VCL11
17
78
Elektronika Praktyczna 5/2007
K U R S
Zastępowanie lamp prostowni-
czych diodami półprzewodnikowymi
jest w przypadku odbiorników star-
szych typów, wyposażonych w trans-
formator sieciowy trochę ryzykowne.
Transformator sieciowy w odbior-
niku, który przeleżał nieużywany
przez kilkadziesiąt lat w nieznanych
warunkach może mieć (w wyniku
złego przechowywania) nadwyrężo-
ną izolację między uzwojeniami. Po
włączeniu odbiornika do sieci, za-
nim lampy uzyskają zdolność emisji
i popłynie przez nie prąd anodowy,
na zaciskach transformatora pojawi
się znacznie wcześniej zbyt wyso-
kie napięcie, z powodu braku spad-
ku napięcia od płynącego prądu.
W takim przypadku podczas ko-
lejnego włączania odbiornika, na
przykład przy uruchamianiu, może
dojść do przebicia izolacji i trwałe-
go uszkodzenia transformatora. Dla-
tego nie polecam stosowania diod
półprzewodnikowych w układzie
prostowniczym w starych odbiorni-
kach. Rezystancja prostownika sele-
nowego jest mniejsza od rezystancji
wewnętrznej lampy prostowniczej,
ale jest zdecydowanie większa od
rezystancji diod półprzewodniko-
wych.
Mieczysław Laskowski
niki. Lampa w stopniu końcowym
wzmacniacza. Radioamator nr 8/
1953 r.
3. Przecokołowywanie lamp głośniko-
wych. Radioamator nr 1/1952 r.
4. Przecokołowywanie lamp prostow-
niczych. Radioamator nr 3/1952 r.
5. Przecokołowywanie lamp. Optyczne
wskaźniki dostrojenia (oka magicz-
ne). Radioamator nr 3/1952 r.
6. Zieliński. W. Jak usprawnić układ
detekcyjny w urządzeniach radiood-
biorczych. Radioamator nr 5/1959 r.
7. A.S. Parametry pentody pracują-
cej jako trioda. Radioamator nr
9/1959 r.
8. Borowski H. Zasilacze. Wydawnic-
twa Komunikacyjne. 1957 r.
Zalecana literatura uzupełniająca
1. Rajewski M. Uczmy się radiotech-
niki. Wyznaczanie punktu pracy
wzmacniacza oporowego. Radio-
amator nr 7/1952 r.
2. Rajewski M. Uczmy się radiotech-
80
Elektronika Praktyczna 5/2007
Plik z chomika:
chris1se
Inne pliki z tego folderu:
Odbiorniki radiowe retro, cz.1.pdf
(3093 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.10.pdf
(3368 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.11.pdf
(2379 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.12.pdf
(413 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.13.pdf
(2279 KB)
Inne foldery tego chomika:
Pliki dostępne do 08.07.2024
• Poznajemy przyrządy pomiarowe
@ ELEKTORNIKA DLA POCZĄTKUJĄCYCH (polecam) !!!
► STEROWNIKI do PC i laptopów ◄
1981
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin