Renesans notatki.docx

Renesans – powtórzenie wiadomości

1.       Nazwa: wyrazy odrodzenie i renesans znaczą to samo. Pierwsza nazwa jest tłumaczeniem dosłownym, a druga- zapożyczeniem francuskiego terminu rennaissance. Po raz pierwszy termin został użyty w XVI w. przez włoskiego malarza i historiografa sztuki G. Vessariego.

2.       Ramy czasowe
a) Europa: Terminem tym nazywa się epokę dziejach kultury trwającą we Włoszech od XIV do końca XVI wieku.  Już na przełomie XII i XIII wieku można było dostrzec w kościele katolickim ruch zmierzający do  odnowienia i odrodzenia człowieka w duchu chrześcijańskim, którego inicjatorem był św. Franciszek z Asyżu. Dante Alighieri uważany jest także za prekursora odrodzenia ze względu na przenikającą jego działa myśl o odnowieniu życia ludzkiego poprzez oczyszczającą siłę miłości. 

b) Polska:

¨        Początek : koniec XV w.

¨        Rozkwit: wiek XVI (Złoty wiek kultury polskiej)

¨        Schyłek: do lat 30. XVII w.

3.       Czynniki, które spowodowały przełom renesansowy:

¨        Wielkie odkrycia geograficzne ( Kolumb, Magellan)

¨        Coraz większe kontakty z innymi kulturami (arabska, Dalekiego Wschodu) i odmiennymi religiami = poszerzenie horyzontów myślowych

¨        Odkrycia naukowe (Kopernik – teoria heliocentryczna, Bruno – wokół gwiazd są planety zamieszkałe przez istoty rozumne, Galileusz – twórca nowożytnej astrofizyk)

¨        Kryzys papiestwa

¨        Osłabienie autorytetu kościoła

¨        Szybki rozwój i bogacenie się miast

¨        Wzrost liczby ludności

¨        Odradzanie się wzorców antycznych – greckich i rzymskich – w architekturze, sztuce, literaturze, sięganie do dzieł

¨        Wynalezienie druku (Jan Gutenberg)

¨        Upowszechnienie papieru

¨        Rozwój szkolnictwa (akademie humanistyczne)

4.       Terminologia:

®      Antropocentryzm – zajął miejsce teocentryzmu – Najważniejsza staje się pojedyncza osobowość w całym swym indywidualizmie, odrębności. Stała się środkiem zainteresowania i centrum świata. Zainteresowanie potęgą rozumu, przyrodą, środowiskiem społecznym, obudziła się ciekawość.

®      Humanizm – bliski antropocentryzmowi – prąd umysłowy, głoszący jako ideał człowieka wykształconego, wszechstronnego, o harmonijnie rozwiniętej osobowości, dążącego do osiągnięcia pełni człowieczeństwa. Mądry, o szerokim zainteresowaniach, otwarty, kochający świat, przyrodę, ludzi, maksymalnie wykorzystujący swe możliwości i zdolności.

®      Reformacja -  ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego.

®      Irenizm - kierunek dążący do zniwelowania różnic między chrześcijanami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw.

5.       Filozofia:

Humaniści renesansowi czerpali inspiracje z filozofii starożytnej Grecji i Rzymu

·          Epikureizm – za najwyższe dobro uznaje się brak cierpienia i przyjemności duchowe oraz intelektualne. (Epikur)

·          Hedonizm – za najwyższe dobro uznaje się rozkosz i przyjemność a za cel wszystkich dążeń – unikanie przykrości, nieszczęścia ( Arystyp z Cyreny)

·          Stoicyzm – należy żyć kierując się  rozumem i starać się opanować namiętności. Należy zachować spokój wewnętrzny, hart ducha, nie poddawać się przeciwnościom i opanować w trudnych, życiowych sytuacjach (Zenon z Kition)

·          Erazmianizm - - zjawisko wielostronnego oddziaływania dzieł Erazma z Rotterdamu - w swoich pismach nakłaniał do reformy w dziedzinach wychowania, obyczajowości, religii
- wpływ Erazma na lit. Polską przeszedł 3 fazy: 
1) cenienie go jako filologa, stylistę
2) odrzucenie wpływów Erazma-stylisty, odkrycie go jako reformatora w dziedzinie moralności, życia społecznego i państwowego, teologa
3) jego twórczość jako przedmiot badań filologicznych
- I. Krasicki jako pierwszy zainteresował się przejawami polskiego erazmianizmu

Utopia to utwór lub gatunek literacki, obejmujący utwory, w którym są opisywane idealne państwa i idealne społeczeństwa!

Cechy idealnego państwa:

Ø      

Uniwersalizm

Ø       Obywatele szanują władzę

Ø       Dbają o wykształcenie

Ø       Szanują wiedzę

Cechy wzorowego polityka

Ø       Jest prawy, przestrzega uczciwości

Ø       Stara się przede wszystkim nie szkodzić państwu

Ø       Jest ostrożny w podejmowaniu decyzji

Literatura renesansu

1.       Makbet

William Szekspir – (1564-1616r.)  Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy  literatury angielskiej  oraz reformatorów teatru.

Napisał około 40 sztuk, 154 sonety. a także wiele utworów innych gatunków. Mimo że cieszył się popularnością już za życia, jego sława rosła głównie po śmierci, dopiero wtedy został zauważony przez prominentne osobistości. Uważa się go za poetę narodowego Anglii..

Był jednym z niewielu dramaturgów, którzy z powodzeniem tworzyli zarówno komedie jak i tragedie. Sztuki Szekspira zostały przetłumaczone na wszystkie najważniejsze języki nowożytne, inscenizacje mają miejsce na całym świecie. Jest również najczęściej cytowanym pisarzem anglojęzycznego świata. Wiele jego neologizmów  weszło do codziennego użycia. Lista słów, które wprowadził do języka angielskiego, liczy około 600 pozycji.

a)       Czas i miejsce akcji: wrzosowiska, obóz wojskowy pod Forres, zamek Makbeta – Ivernes, zamek Makdufa, Dunzynan. Czas historyczny, dzieje średniowiecznej Szkocji. Okres od około 1039-1056 (17 lat)

b)       Bohaterowie:

ü       Makbet – wasal króla Dunkana, odważny, mężny, wzór rycerskich cnót do momentu spotkania czarownic i poznania ich tajemniczej wróżby. W toku akcji staje się coraz większym zbrodniarzem.

ü       Lady Makbet – żona Makbeta, kobieta bezwzględna i wyrachowana, pragnie władzy za wszelką cenę, nakłania męża do królobójstwa, planuje zamach na życie Dunkana stając się wspólniczką zbrodni.

ü       Banko – przyjaciel Makbeta, człowiek mądry, rozsądny, opanowany, staje się jedną z ofiar Makbeta.

ü       Makduf – jeden z lordów, wierny sługa Dunkana, a potem jego synów, którym zgodnie z prawem należy się korona. Zabija Makbeta w pojedynku.

ü       Lady Makduf – żona Makdufa, zostaje wraz z synkiem zamordowana na polecenie Makbeta

ü       Dunkan – król Szkocji, mądry, sprawiedliwy, hojny – nagradza Makbeta godnością tana Kawdoru za męstwo w walce. Zostawszy królem Makbet jest całkowitym przeciwieństwem Dunkana, sprawuje tyrańskie rządy, jest podejrzliwy, zawistny i bezwzględny

ü       Malkolm, Donalbein – synowie Dunkana, walczą by odzyskać tron szkocki

ü       Siward – wuj królewskich synów

ü       Czarownice – można je interpretować jako złe duchy prowokujące Makbeta do zbrodni lub jako projekcję wewnętrznego „ja” bohatera, personifikację jego marzeń, pragnień, wyraz prawdziwej natury Makbeta

c)       Wątki

ü       Wątek główny Makbeta –

ü       Wątki poboczne – dzieje Lady Makbet – odmienna sylwetka od Makbeta

ü       Wątek czarownic – pogłębienie wizerunku Makbeta o elementy jego podświadomości

ü       Historia Dunkana – kontrastowy do Makbeta typ władcy

ü       Wątek Banka  - kontrastowa postać w stosunku do Makbeta, ma wszystkie cechy rycerza, z których to rezygnuje Makbet w miarę popełnienia zbrodni

ü       Dzieje Makdufa i jego rodziny – wątek potwierdzający tyranię i okrucieństwo rządów Makbeta

ü       Wątek synów Dunkana – motyw zemsty i kary, które dotykają Makbeta

d)       Streszczenie

Król Dunkan jest władcą Szkocji. Za jego panowania państwo rozwija się, władca zwycięża wrogów, mimo że zdarzają się zdrajcy (jak tan Kawdoru). Makbet wraz z przyjacielem, Bankiem, są dowódcami wojsk Dunkana, walecznymi żołnierzami i wiernymi patriotami.

Po tym, jak obaj przyjaciele spotykają wiedźmy, które przepowiadają Makbetowi królewską przyszłość, Makbet zaczyna dążyć do władzy. Za namowami żony, Lady Makbet, która pobudza kiełkujące w Makbecie niemoralne żądze, bohater dokonuje zbrodni. We własnym domu zabija on Dunkana, zrzuca winę na służących, a potem na synów króla. Ci muszą uciekać ze Szkocji, przez co Makbet, krewny Dunkana, zostaje królem.

Główny bohater musi jednak zacierać ślady zbrodni. Zleca zabójstwo Banka, swego przyjaciela. Ponadto napada i morduje rodzinę jednego z wiernych lordów dawnego króla – Makdufa. Makduf podejrzewa bowiem zdradę Makbeta i również jest zmuszony schronić się w Anglii.

Krwawe, tyrańskie rządy Makbeta, tracącego powoli zmysły, mają zostać szybko ukrócone. Prawda powoli wychodzi na jaw, kiedy na dworze angielskim lordowie analizują wydarzenia przeszłe i obecne w ich ojczyźnie. Zabicie rodziny Makdufa przesądza o wyruszeniu wojsk angielskich pod wodzą Siwarda na Szkocję.

Dochodzi do bitwy szkocko-angielskiej. Makbet ma niewielu ludzi po swojej stronie. Większa część panów Szkocji przyłączyła się do Siwarda i synów Dunkana. Tuż przed rozpoczęciem walk umiera Lady Makbet, którą dotknęło obłąkanie. Makbet, któremu wiedźmy przepowiedziały koniec, gdy poruszy się las Birnam i przebije go miecz człowieka nie narodzonego z kobiety, polega na polu bitwy. Zabija go Makduf, który został wyjęty z łona matki przez lekarzy przed upływem dziewięciu miesięcy. Las Birnam poruszył się natomiast, kiedy wojska angielskie zamaskowały się gałęziami i podchodziły pod zamek Dunzynan. 

Władza zostaje przywrócona prawowitemu następcy tronu, synowi Dunkana, Malkolmowi. Nowy król zapowiada lepsze czasy dla Szkocji i powrót sprawiedliwości

2.       Hamlet

a)       Czas i miejsce akcji: Zamek królewski w Elsynorze, w Danii; jego komanty; pobliski cmentarz – rozmowa z grabarzami

b)       Bohaterowie:

ü       Hamlet - duński królewicz, któremu stryj zamordował ojca, ożenił się z jego matką, a następnie przejął władzę w państwie. Za namową ducha ojca Hamlet zaczyna poszukiwać prawdy o śmierci swego ojca, a dawnego króla. Już wcześniej, przed spotkaniem ducha, podejrzewał spisek stryja. Jego przygnębienie po stracie ojca i tronu (Hamlet miał do tronu większe prawa niż stryj) pogłębia poczucie niesprawiedliwości i wielki zawód z powodu poczynań matki, królowej Gertudy. Hamlet zarzuca matce zbyt szybkie zamążpójście i zdradę. Hamlet jest bohaterem wrażliwym. Zdaje sobie sprawę z konieczności dokonania zemsty, ale rozterki wewnętrzne rozciągają w czasie jego działania. Królewicz ma wątpliwości. Jego życie komplikuje stryj, Klaudiusz, który odczuwa zagrożenie obecnością Hamleta i zamierza wysłać młodego bratanka do Anglii. Hamlet zaczyna udawać obłęd. Dla dworzan jego słowa są niezrozumiałe, jego porywczość i nagłe wyciszanie się są symptomem choroby. Królowa i król próbują odszukać przyczyny złego stanu Hamleta. Szukają ich w niespełnionej miłości Hamleta do Ofelii, w wielkiej rozpaczy po stracie ojca, w niezrozumieniu matki. Hamlet daje wreszcie królowi do zrozumienia, że wie o zbrodni bratobójstwa. Służy temu przedstawienie teatralne. Po przypadkowym morderstwie Poloniusza Hamlet wyjeżdża do Anglii, lecz jeszcze w drodze zawraca. Dowiaduje się o śmierci ukochanej Ofelii. Ginie w pojedynku z Laertesem. Jego los znów wplątany jest w intrygę Klaudiusza, ale przypadek sprawia, ze ginie cała królewska rodzina i Laertes

ü       Ofelia – córka Poloniusza, ukochana Hamleta. Jest młodziutka, niewinna, wszyscy doceniają jej piękno i dobroć. Przyjmuje zaloty Hamleta i od początku odwzajemnia jego uczucie. Słucha jednak posłusznie rad starszego brata, Laertesa, oraz ojca, Poloniusza, aby uważać na delikatność cnoty, nie poddawać się namiętności, uważać na obowiązki królewicza i zwodniczość męskich umizgów. W swojej dziewczęcej naiwności Ofelia pokazuje miłosne listy ojcu, który z kolei donosi królowi o miłości obojga młodych. Ofelia nie rozumie późniejszej przemiany Hamleta: zmiany tonu jego rozmów z dziewczyną, zaprzeczania uczucia do niej. Ofelia zaczyna wierzyć ojcu, że Hamlet jest obłąkany. Modli się do Boga o przywrócenie zdrowia jej ukochanemu. Czuje się bardzo dotknięta i skrzywdzona słowami odmienionego Hamleta. Za nakazem rodzica Ofelia przestaje przyjmować listy i odwiedziny królewicza. Po śmierci Poloniusza dziewczyna popada w obłęd. Rozczochrana i nieświadoma rzeczywistości chodzi po zamku, rozdaje wszystkim kwiatki, śpiewa piosenki o śmierci ukochanego, a także – jak się zdaje – o ojcu. Ofelia tonie w rzece pod zamkiem. Najprawdopodobniej popełniła samobójstwo, bo wiemy z relacji królowej, że kiedy wpadła do wody, nie ratowała się, spokojnie i ze śpiewem zanurzyła się w głębinie rzeki. Rozmawiają o Ofelii także grabarze, kopiąc jej grób. Uważają, że gdyby nie była szlachcianką, nie miałaby chrześcijańskiego pogrzebu. 

ü       Klaudiusz - stryj Hamleta, morderca starego Hamleta-króla. Pojął za żonę Gertrudę, wdowę po bracie. Dzięki temu został królem Danii. Jego rządy są pełne dyplomatycznych spisków. Klaudiusz czuje zagrożenie obecnością bratanka w Danii i próbuje go unieszkodliwić. Perswaduje matce Hamleta, że jej syn jest obłąkany, że potrzebuje wyjazdu do Anglii. Wobec Hamleta jest dwulicowy, udaje uprzejmość, ojcowskie uczucia, zainteresowanie bratankiem. Knuje wraz z Poloniuszem, którego wysyła na podsłuchy. 
Klaudiusz jest władcą skorym do przyjmowania donosów. Gromadzi wokół siebie wiernych poddanych, aby mieć wsparcie w spiskach, zwłaszcza przeciw Hamletowi. Król namawia Laertesa do oszukiwanego pojedynku z zatrutą szpadą i winem. Klaudiusz jako władca nie przebiera w środkach. Mimo że podczas intymnej modlitwy miał wyrzuty sumienia, zdawał sobie sprawę z grzechu, jaki popełnił wobec brata, teraz dalej działa perfidnie i bezwzględnie. Nie rozważa konsekwencji swoich czynów. Nie kieruje się ideałami sprawiedliwego, praworządnego władcy. Umiera od zatrutego floretu z ręki Hamleta, zaraz po wyjawieniu prawdy o jego poczynaniach przez Laertesa.

ü       Horacy - przyjaciel Hamleta. Jedyny człowiek, towarzyszący Hamletowi w każdej chwili, nawet w rozterkach, szałach, przygnębieniu królewicza. Horacy jest wierny Hamletowi, nie snuje domysłów nad przemianą głównego bohatera, nie spiskuje z nikim. Wypowiedzi Horacego są krótkie, rzeczowe, zawsze dają jasny ogląd sytuacji i trzeźwe sądy. Horacy często pełni rolę jakby dobrego ducha, strzegącego Hamleta. Spełnia też w tym królewski nakaz opieki nad młodym królewiczem. 

Horacy służy Hamletowi radą. Tytułowy bohater nikogo nie darzy takim szacunkiem, jak swego przyjaciela. Tylko z nim rozmawia w sposób zwyczajny, dzieli się swymi pytaniami, rozterkami, kłopotami – i wyraża się jasno, bez dwuznacznych sformułowań, których używa wobec reszty postaci. Z Horacym Hamlet jest szczery, bo wie o szczerości i prawości serca Horacego. W końcowej scenie śmierci Hamleta, Horacy chce odebrać sobie życie jak rzymianin. Hamlet powstrzymuje go, prosząc, aby Horacy rozgłosił światu historię duńskiego królewicza.

ü       Poloniusz - szambelan królewski. Ojciec Laertesa i Ofelii. Człowiek napuszony, przesadnie dbający o formę, a zwłaszcza o formę językową. Używa wyszukanego, ozdobnego języka. Zwraca na to uwagę Hamlet, który lubi potyczki słowne i wyłapywanie dwuznaczności wyrażeń Poloniusza, co demaskuje dwulicowość tej postaci. Nawet królowa gani Poloniusza za zbytnie chwalenie się kunsztem retorycznym, a mało treściwe wypowiedzi. Poloniusz jest nadgorliwy w służbie Klaudiuszowi. Jego ulubionym sposobem pełnienia obowiązków jest podsłuchiwanie z ukrycia i donoszenie królowi. Te same metody stosuje w wychowywaniu swoich dzieci. Uczy córkę pełnego posłuszeństwa i rości sobie prawo do czytania nawet jej prywatnej korespondencji. Wobec syna jest podejrzliwy i wysyła za Laertesem do Francji szpiega, który ma rozpuścić plotki o lenistwie, pijaństwie, pociągu do dziewcząt – po to, aby poznać przyjaciół Laertesa i dowiedzieć się o prawdziwych poczynaniach syna. W chełpieniu się ozdobnikami językowymi i swoim służalstwie ...