Psychologia pozytywna
Janusz Czapiński – Spotkanie dwóch tradycji: hedonizmu i eudajmonizmu
Przedstawiciele psychologii pozytywnej poszukują odpowiedzi na podstawowe pytania o psychologiczną i egzystencjalną kondycję człowieka; dwa stanowiska:
HEDONIZM - każdy jest jedynym i ostatecznym sędzią we własnej sprawie, zdając się w ocenie i kształtowaniu swojego życia na osobiste odczucia przyjemności – przykrości, dobra – zła. Hedoniści nie wnikają w to, jakie cele i w jaki sposób człowiek realizuje, istotne jest, czy jest on ze swojego życia zadowolony;
- Arystyp z Cyreny (uczeń Sokratesa, założyciel szkoły cyrenajskiej) – sprowadzał dobrostan do zmysłowej przyjemności – prymitywny hedonizm;
- Hobbes – miarą szczęścia jest zaspokojenie wszelkich pragnień, nie tylko sensualnych;
- Bentham i utylitaryści – głównym warunkiem budowania dobrego społeczeństwa jest zaspokajanie indywidualnych potrzeb;
- współcześni ( Ed Diener, Michael Argyle, Daniel Kahneman, Norbert Schwarz)– uwzględniają bilans przyjemności i przykrości oraz satysfakcję z realizowania dowolnych celów w dowolnej dziedzinie.
EUDAJMONIZM- człowiek nie zawsze wie, co jest dla niego dobre, a co złe, nie zna w pełni swojej natury, potrzeb i możliwości; są przyjemności ograniczające rozwój i przykrości sprzyjające pełniejszemu wykorzystaniu potencjału ludzkiego (human potentials);
- Arystoteles i stoicy – szczęście nie miało nic wspólnego z emocjonalnymi doznaniami ani sensoryczną przyjemnością, jego miarą powinno być osiąganie tego, co warte jest starań = to, co jest zgodne z naszą naturą (dajmonem, ,,prawdziwym Ja”); miarą szczęścia jest życie autentyczne, podkreślające podstawowe cnoty, zapewniające samorealizację.
Psychologowie powinni pomóc ludziom odkryć swojego dajmona, odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę jest warte starań.
- psycholodzy humanistyczni (Maslow, Rogers) – tworzyli teorie zdrowej, zintegrowanej i szczęśliwej osoby;
- Carol Ryff (czołowa przedstawicielka nurtu w wydaniu empirycznym) – aspekty dobrostanu = miary szczęśliwego życia, pozytywnie rozumiane zdrowie psychiczne (samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi, autonomia, zdolność kształtowania swojego środowiska, poczucie sensu, rozwój osobisty);
- Martin Seligman – należy odróżniać to, co dostarcza zmysłowych przyjemności (np. jedzenie czekolady), od tego, co jest gratyfikujące (właściwe i skuteczne działanie zmieniające na lepsze nas i otoczenie), co wzmacnia nasze silne strony i sześć kardynalnych cnót.
Słabość podejścia eudajmonistycznego – polega na tworzeniu uniwersalnego projektu szczęśliwego człowieka, na arbitralnym definiowaniu za nas dobrego dla nas życia; przeświadczenie, iż wszyscy ludzie mają taką samą naturę, więc dla wszystkich droga do szczęścia powinna być taka sama.
Integracja obu podejść – próby (istnieją szanse na połączenie obu nurtów):- badania inspirowane teorią autodeterminacji (Ryan i Deci) – przyjmuje się subiektywną (hedonistyczną) miarę dobrostanu psychicznego, a definicyjne składniki szczęścia wg nurtu eudajmonistycznego są czynnikami, które mogą mu sprzyjać (lub nie);
- badania (Waterman, Compton, McGregor i Little) – każdy z nas może stosować dwie różne, skorelowane ze sobą miary jakości własnego życia: hedonistyczną (nastrój, bilans doznań emocjonalnych, uczucie satysfakcji) i eudajmonistyczną (poczucie sensowności, wartości własnego życia z punktu widzenia kardynalnych cnót, długotrwałych celów i prywatnej teorii własnej osoby oraz własnych potrzeb).
Ed Diener, Richard E. Lucas, Shigehiro Oishi – Dobrostan psychiczny. Nauka o szczęściu i zadowoleniu z życia
Dobrostan psychiczny – poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia (ocena obejmuje emocjonalne reakcje na zdarzenia i poznawcze sądy dotyczące zadowolenia i spełnienia); obejmuje doświadczanie przyjemnych emocji, niski poziom negatywnych nastrojów i wysoki poziom zadowolenia z życia. Historia
- filozofowie i przywódcy religijni – zasadniczymi elementami spełnionej egzystencji są takie wartości jak miłość czy mądrość;
- utylitaryści, np. J. Bentham – podstawową cechą dobrego życia jest obecność przyjemności i nieobecność bólu; prekursorzy badaczy dobrostanu psychicznego;
- początek XX w. – pierwsze empiryczne badania nad subiektywnym dobrostanem; Flugel – analizował nastroje prosząc ludzi o rejestrowanie ich reakcji emocjonalnych, jego praca – zwiastun metody próbek doświadczeń (pomiar poczucia szczęścia na bieżąco);
- po II wojnie światowej – korzystanie z prostych, ogólnych kwestionariuszy sondażowych;
- George Callup, Gerald Gubin i współpr., Hadley Cantril – wykorzystali szeroko zakrojone sondaże jako technikę diagnostyczną;
- Diener – propozycja stworzenia indeksu narodowego i monitorowania subiektywnego dobrostanu w czasie.
Odkrycia:- Norman Bradburn – przyjemne i przykre emocje są do pewnego stopnia niezależne, mają różne korelaty, nie są po prostu przeciwieństwami -> podejmowane przez psychologię kliniczną próby wyeliminowania stanów negatywnych wcale nie muszą sprzyjać pojawianiu się stanów pozytywnych, eliminacja bólu nie musi prowadzić do przyrostu przyjemności.
Przyczyny rozwoju nauki o dobrostanie psychicznym:
- poziom zamożności i zdrowia osiągnięty przez społeczeństwa zachodnie pozwala im wyjść w poszukiwaniach dobrego życia poza troskę o zwykłe przetrwanie;
- pojęcie to ma demokratyczny charakter – szanuje myśli i uczucia, jakie budzi w ludziach ich własne życie;
- narastanie na całym świecie tendencji indywidualistycznych.
Pomiar
Pierwsze narzędzia sondażowe zawierały najczęściej jedno pytanie dotyczące poczucia szczęścia lub zadowolenia z życia, wraz z rozwojem dyscypliny pojawiły się skale wielopozycyjne, charakteryzujące się większą rzetelnością i trafnością (pozwalały wyodrębnić czynniki niezależne od siebie nawzajem, a także od innych konstruktów, jak samoocena), np. pięciopozycyjna Skala Zadowolenia z Życia.
Główny problem – kwestia trafności samoopisowych narzędzi pomiaru, mimo że spełniają wymogi psychometryczne; miary oparte na samoopisie są zbieżne z innymi rodzajami miar, takimi jak oceny specjalistów oparte na wywiadach czy próbkach doświadczeń, stosunek pozytywnych wspomnień z życia do negatywnych (mogą stanowić uzupełnienie informacji uzyskanych w wyniku zastosowania miar ogólnych).
W jaki sposób ludzie formułują sądy dotyczące poczucia szczęścia?- Schwarz, Strack i współpr. – na ocenę zadowolenia z życia i nastroju znaczny wpływ mogą mieć czynniki sytuacyjne, poziom zadowolenia z życia nie jest czymś niezmiennym;
- Diener i współpr. – informacje trwale istotne dla pewnych jednostek nie muszą być ważne dla innych, np. w społeczeństwach indywidualistycznych ludzie mogą opierać swoje sądy na temat zadowolenia z życia na samoocenie, a w kulturach kolektywistycznych - na opiniach innych ludzi.
è Dokonując oceny zadowolenia z życia, człowiek może wykorzystywać zarówno informacje istotne w danej sytuacji, jak i informacje istotne w sposób trwały.
Ocena zadowolenia z życia odwołuje się u różnych ludzi do różnych informacji i może się zmieniać w zależności od tego, co jest istotne w danej chwili.
Thomas i Diener – sprawozdania ludzi na temat chwilowego nastroju i późniejsze wspomnienia tego nastroju są zgodne tylko w niewielkim stopniu; na ocenę szczęścia oraz sprawozdania dotyczące emocji doświadczanych w ciągu pewnego czasu mogą mieć wpływ:
- aktualny nastrój,
- przekonania na temat szczęścia,
- łatwość przywoływania wspomnień pozytywnych i negatywnych.
Kahneman – dane z ankiet na temat własnych uczuć w danym momencie pozwalają na najdokładniejszą ocenę dobrostanu psychicznego, ponieważ są mniej zniekształcone przez artefakty i tendencyjność odpowiedzi.
Diener - w kulturach, w których poczucie szczęścia jest wysoko cenione, ludzie formułujący ogólną ocenę stopnia zadowolenia z życia są bardziej skłonni brać pod uwagę pozytywne aspekty swojego życia, natomiast w kulturach, w których szczęście nie jest istotną wartością – najbardziej negatywne aspekty swojego życia. -> ludzie, którzy uważają, że zadowolenie z życia jest czymś pożądanym, będą bardziej skłonni poszukiwać informacji pozytywnych.
Podejście teoretyczne
Teorie szczęścia:
1) teorie zaspokajania potrzeb i osiągania celów:
- źródłem szczęścia jest redukcja napięcia oraz zaspokojenie potrzeb i osiągniecie celów o charakterze biologicznym i psychologicznym, np. zasada przyjemności Freuda i model hierarchii potrzeb Maslowa;
- teoretycy celu – jednostka osiąga poczucie szczęścia, kiedy zbliża się do pewnego idealnego stanu lub osiąga ważny cel (standard);
- Higgins – źródłem negatywnych emocji jest odległość Ja od Ja idealnego lub Ja pożądanego;
- szczęście jest pewnym pożądanym stanem końcowym, ku któremu zmierza wszelkie działanie;
- ludzie mający ważne cele są na ogół bardziej energiczni, doświadczają więcej pozytywnych emocji i czują, ze ich życie ma sens.
2) teorie procesu lub działania:
- już sama aktywność daje szczęście;
- Csikszentmihalyi – ludzie są najszczęśliwsi wówczas, gdy podejmują interesujące działania, odpowiadające poziomowi ich umiejętności; stan umysłu – flow (,,zaangażowanie”), ludzie którzy często doświadczają tego stanu są zwykle bardzo szczęśliwi;
- Cantor i współpr. – podkreślają znaczenie aktywnego stosunku do zadań życiowych;
- Sheldon, Ryan i Reis – ludzie są najszczęśliwsi wtedy, gdy podejmują rozmaite działania ze względu na nie same.
1) i 2) – poczucie szczęścia zmienia się wraz z warunkami, w jakich człowiek żyje; kiedy jednostka zbliża się do swoich celów albo zaangażowana jest w interesujące działanie, powinna doświadczać poczucie szczęścia.
3) teorie predyspozycji genetycznych i osobowościowych:- poczucie szczęścia jednostki wykazuje pewną stałość w czasie, której nie da się wyjaśnić stałością warunków życia
- choć emocje podlegają wahaniom, to ludzie reagują na różne sytuacje i okoliczności życiowe w indywidualny, charakterystyczny dla siebie sposób;
- wydarzenia życiowe mogą mieć wpływ na dobrostan psychiczny, to jednak ludzie dostosowują się do tych zmian i powracają do uwarunkowanych biologicznie ,,stałych punktów” lub ,,poziomów adaptacji”, np. ludzie ujawniają podobny stopień stałości poczucia szczęścia bez względu na to, czy ich zarobki w ciągu 10 lat rosną, maleją, czy utrzymują się na tym samym poziomie;
- do pewnego stopnia ludzie są predysponowani do bycia szczęśliwymi lub nieszczęśliwymi;
- Tellegen i inni – 40% zmienności w zakresie pozytywnych emocji i 55% zmienności w zakresie negatywnych można przewidzieć na podstawie różnic genetycznych;
- cechami, które najbardziej trwale wiążą się z dobrostanem psychicznym są ekstrawersja i neurotyczność – osoba ekstrawertywna i bez skłonności neurotycznych ma większe skłonności na osiągniecie szczęścia;
- różnice w dobrostanie psychicznym wynikają również z trwałych indywidualnych różnic w sposobie myślenia o świecie: różnice w nastawieniu na informacje przyjemne i przykre, w dokładności i sprawności, z jaką ludzie przetwarzają informacje przyjemne i przykre;
- niektóre dyspozycje poznawcze, takie jak nadzieja, wrodzony optymizm i poczucie kontroli wpływają na dobrostan psychiczny;
- na nasze poczucie szczęścia ma wpływ nie tylko to, kim jesteśmy, ale również to, jak myślimy o swoim życiu.
Demograficzne korelaty dobrostanu psychicznego
- dochody są związane z poczuciem szczęścia, jednak zarówno na poziomie indywidualnym, jak i krajowym zmiany dochodów w czasie mają niewielki wpływ na poczucie szczęścia;
- wiek i płeć związane są z dobrostanem psychicznym, ale związki są słabe –pozytywny afekt maleje z wiekiem, a wpływ płci jest niewielki;
- Wilson – zdrowie fizyczne jest skorelowane z dobrostanem psychicznym; wielkość korelacji zależy od tego, czy podstawą szacunków jest subiektywna czy obiektywna diagnoza stanu zdrowia -> wydaje się, że sposób postrzegania świata ma o wiele większy wpływ na poczucie szczęścia niż obiektywne warunki;
- małżeństwo i aktywność religijna są dodatnio skorelowane z dobrostanem psychicznym, ale wpływ małżeństwa może być inny u mężczyzn niż u kobiet, a wpływ akt. religijnej może zależeć od sposobu pomiaru religijności.
Kultura i dobrostan psychiczny
- w kulturach kolektywistycznych samoocena jest słabiej związana z zadowoleniem z życia, a ekstrawersja słabiej związana z pozytywnym afektem niż w kulturach indywidualistycznych;
- Suh i inni – u kolektywistów stopień zgodności sposobu życia osoby badanej z pragnieniami osób znaczących jest lepszym predykatorem zadowolenia z życia niż jej własne uczucia;
- gdy poziom podstawowych potrzeb jest kontrolowany, dochód ma znaczny lub umiarkowany wpływ na dobrostan psychiczny -> najszczęśliwsi są zwykle ludzie w najbogatszych społeczeństwach;
- Diener, Gohm, Suh i Oishi – w kulturach indywidualistycznych ludzie żyjący ze sobą bez ślubu są szczęśliwsi niż ludzie żyjący samotnie lub w związkach małżeńskich (poczucie bliskości jest ważniejsze od aprobaty społecznej), a w kulturach kolektywistycznych partnerzy żyjący ze sobą bez ślubu są mniej szczęśliwi niż ludzie żyjący samotnie lub w małżeństwie (ważna aprobata społeczna) -> normy kulturowe mogą zmieniać korelaty dobrostanu psychicznego.
Interwencje
- Fordyce – program mający na celu zwiększenie poczucia szczęścia ludzi ; dobrostan psychiczny można zwiększyć ucząc ludzi naśladować szczęśliwych;
- Seligman, Reivich, Jaycox i Gillham – trening zwiększania optymizmu; zagrożone depresją dzieci uczono dostrzegać jasną stronę wydarzeń poprzez trening poznawczy i naukę rozwiązywania problemów społecznych.
Janusz Czapiński – Psychologiczne teorie szczęścia
Dwa ujęcia: ,,dół – góra” i ,,góra – dół” - dwie ogólne ramy teoretyczne, w które wpisuje się większość hedonistycznych koncepcji szczęścia.
,,Dół – góra”:
- poczucie szczęścia jest funkcją różnorodnych satysfakcji cząstkowych i przeżyć emocjonalnych wynikających zarówno ze stałych, jak i zmiennych okoliczności życia;
- im lepsza jest nasza sytuacja materialna, tym bardziej jesteśmy z niej zadowoleni i szczęśliwsi, im lepsze są nasze relacje z ludźmi, tym jesteśmy bardziej zadowoleni z życia;
- ogólny dobrostan psychiczny jest wynikiem algebraicznego rachunku na zbiorze satysfakcji cząstkowych ze wszystkich istotnych aspektów życia lub na zbiorze wszystkich liczących się, realnych lub wirtualnych (wyobrażonych, zaczerpniętych z mediów) doświadczeń w pewnym przedziale czasu;
,,Góra – dół”:
- im jesteśmy szczęśliwsi, tym bardziej różowe są nasze okulary J
- ogólne zadowolenie z życia czy poczucie szczęścia decydują o tym, ile satysfakcji człowiek znajdzie w konkretnych doświadczeniach i sytuacjach;
- zakłada, że zadowolenie jest stałą cechą człowieka;
- zakłada pewien rodzaj wewnętrznego homeostatu gwarantującego stabilność ogólnego dobrostanu psychicznego w zmiennym środowisku życia: cokolwiek ci się przytrafi, jeśli tylko jesteś osobą szczęśliwą – będziesz szczęśliwy.
Próby łączenia tych 2 podejść:
· Teoria potrzeb Ruuta Veenhovena:
- szczęście jest funkcją zaspokojenia potrzeb;
- ten, kto posiada więcej pieniędzy, ma większe szanse zaspokojenia potrzeb warunkujących przetrwanie i powinien być bardziej zadowolony ze swojego życia -> pieniądze nie tylko gwarantują jedzenie, odzienie i dach nad głową, ale także zaspokajanie wielu innych potrzeb wyższego rzędu, np. zakup bezpieczniejszego samochodu, przyzwoita edukacja;
- teoria sprawdza się głównie w odniesieniu do tej kategorii potrzeb, które Maslow określił jako podstawowe, najpilniejsze; po ich zaspokojeniu znika, a w każdym razie słabnie, zależność między wysokością dochodu a poczuciem szczęścia;
- materialiści są mniej szczęśliwi niż niematerialiści; jednak bogate demokracje rynkowe sprzyjają indywidualizmowi, motywacji wewnętrznej – dają ludziom większy wybór i większą swobodę wyboru, ograniczają rolę wrodzonych czy przypisanych atrybutów tożsamości (kolor skóry, pochodzenie społeczne, płeć itd.) w określaniu losów osobistych – dlatego bogaci mieszkańcy Stanów Zjednoczonych wykazują niezmiennie wysoki poziom dobrostanu psychicznego;
- Easterlin – wzrost dobrobytu wszystkich nikogo nie czyni szczęśliwszym, pieniądze mogą nas uszczęśliwić tylko wówczas, gdy nasze indywidualne dochody rosną szybciej niż w przeszłości (-> teoria porównań);
- pieniądze i inne dobra zdają się uszczęśliwiać w pewnym stopniu tylko tych, którzy mają ich za mało;
- ubóstwo bezwzględne – niezaspokojenie potrzeb podstawowych, względne – rozbieżność między tym, co jest udziałem jednostki a jakimś standardem.
· Teorie kontekstowe:
- poczucie szczęścia jest względne i zależy od kontekstu wyznaczanego przez bieżące doświadczenia, oczekiwania, nastroje, porównania, chwilowe czynniki sytuacyjne i dostępne w danej chwili informacje; jest wynikiem zmiennych i trudnych do przewidzenia zjawisk tworzących kontekst, w jakim znajduje się człowiek w danym momencie;
- kwestionują bądź stałość szczęścia, bądź trafność retrospektywnych ocen bilansu doświadczeń afektywnych i jakości własnego życia;
- człowiek ma ograniczone zdolności wzglądu w siebie i racjonalnego wyciągania wniosków ze swoich własnych doświadczeń;
- analizują przede wszystkim trafność i rzetelność narzędzi mierzących dobrostan subiektywny.
1. Teorie porównań
- Michalos – zasadniczymi kryteriami oceny własnego życia są 1) aspiracje (czego bym chciał), 2) inni ludzie, 3) własna przeszłość, 4) oczekiwania (czego się spodziewałem), 5) to, co uważam, że mi się należy (na co zasługuję) – przyjmując te kryteria, człowiek może oceniać swój aktualny stan, gdy któraś z ocen jest pozytywna, dobrostan psychiczny rośnie, gdy negatywna – pogarsza się;
- najważniejszym kryterium są aspiracje, w Polsce – porównanie z tym, co mają inni ludzie;
- koncepcja Ingleharta – najważniejszym kryterium są aspiracje.
2. Ewaluatywny model szczęścia Norberta Schwarza i Fritza Stracka
1 – pytania typu ,,czy jesteś szczęśliwy?”, ,,jak oceniasz swoją pracę?”, itd.
2 – czyli w jaki sposób i jakie doświadczenia są przywoływane z pamięci, np. czy minione przeżycia o określonym zabarwieniu emocjonalnym posłużą jako standard porównań dla obecnych przeżyć, czy jako źródło ,,odgrzanych” uczuć
Eksperyment Schwarza i Clore – pytanie telefonicznie ludzi o dobrostan psychiczny w słoneczne i deszczowe dni.
3. Teoria obiektywnego szczęścia Daniela Kahnemana
- szczęście zakłada ocenę doświadczeń w kategoriach dobre – złe, pozytywne – negatywne, itd.;
- wartościowanie doświadczeń przebiega na różnych poziomach ogólności: od ,,surowych” wrażeń sensorycznych i emocjonalnych, poprzez oceny podsumowujące zespół doznań wyodrębnionych ze względu na dowolne kryterium, np. czasowe (wczorajszy dzień), dziedzinowe (praca, rodzina) czy przestrzenne (miejscowość zamieszkania, kraj), po ogólne wnioski na temat jakości całego życia;
- skrajnie hedonistyczna teoria szczęścia – mózg nieustannie ,,tworzy hedonistyczny komentarz” do biegu zdarzeń oraz ,,hedonistyczne komentarze” do różnych elementów doświadczenia sumują się do pojedynczych wartości na wymiarze dobre – złe i dzięki temu powstaje jednoznaczna tendencja behawioralna: dążyć do podtrzymywania lub też unikać danego doświadczenia;
- retrospektywna ocena jakości własnego życia (odpowiedź na pytanie ,,czy jesteś szczęśliwy?”) jest subiektywnym raportem z rzeczywistego potoku doświadczeń afektywnych;
- miarą rzeczywistej (hedonistycznej) jakości życia jest szczęście obiektywne - ciągły zapis realnych doświadczeń hedonistycznych, najlepiej takiego zapisu można dokonać za pomocą wskaźników neurofizjologicznych czy mierząc behawioralne odruchy;
- podstawowy wymiar doświadczeń hedonistycznych jest wspólny zarówno dla doznań sensorycznych związanych z genetycznie uwarunkowanymi kryteriami wartościowania (słodkie, czyli dobre; gorzkie, czyli złe), jak i uczuć uwarunkowanych społecznie (np. poczucie winy);
- ostateczną funkcją szczęścia jest tworzenie rzeczywistości;
- bieżące doznania hedonistyczne mogą pełnić funkcję korygującą zachowania dla maksymalizowania korzyści i minimalizowania bieżących strat, np. gdybym nie odczuwał bólu po dotknięciu rozgrzanego żelazka, mógłbym spalić sobie całą dłoń;
- poczucie szczęścia i związany z nim optymizm są źródłem niespecyficznej motywacji do działania, warunkują wytrwałość w obliczu trudności, zdolność szybkiego podejmowania decyzji, determinację w dążeniu do różnorakich celów i zapobieganie zachowaniu autodestrukcyjnym;
- retrospektywna ocena ciągu zdarzeń (=subiektywne szczęście) nie odzwierciedla rzeczywistego bilansu wartości hedonistycznej zdarzeń (=obiektywne szczęście);
- oceniając własne doświadczenia i innych ludzi, człowiek ignoruje czas ich trwania – bierze pod uwagę jedynie doznania najsilniejsze i ostatnie (reguła ,,szczyt – koniec”, peak – end).
4. Teorie adaptacji
- nasze odczucia i oceny zależą każdorazowo od kontekstu, nigdy nie mają charakteru absolutnego;
- kontekst (kryteria porównań) zmienia się wraz ze zmianą sytuacji tak, iż wszelkie rozbieżności miedzy stanem aktualnym i kryteriami pozostają w dłuższej perspektywie czasowej względnie stałe;
- z upływem czasu ludzie przyzwyczajają się (adaptują) zarówno do dobrych, jak i złych rzeczy i to sprawia, że warunki, w jakich się na dłużej znaleźli, przestają wpływać na ich dobrostan psychiczny;
a) hipoteza hedonicznego młyna:
- jakkolwiek zmieni się twoje życie, zmienią się też odpowiednio kryteria, z którymi porównujesz stan obecny, i w związku z tym ogólny bilans doświadczeń emocjonalnych oraz ocen pozostanie taki sam jak przed zmianą;
- przykład – badania z udziałem sparaliżowanych ofiar wypadków drogowych i zwycięzców loterii pieniężnych (adaptacja do warunków);
- wzrost zarobków nie pociąga za sobą poprawy dobrostanu psychicznego, spadek powoduje co prawda znaczne obniżenie zadowolenia z życia, ale efekt ten nie jest zbyt długotrwały i po pewnym czasie u tych, którzy stracili, poczucie szczęścia wraca do poziomu sprzed kryzysu finansowego.
b) teoria zakresu – częstości Allena Parducciego:
- pozwala przewidywać, kiedy ludzie maksymalizują poczucie szczęścia, w jakich warunkach mogą je tracić, a w jakich podtrzymywać i wzmacniać;
- optymalny dla trwałego poczucia szczęścia rozkład doświadczeń charakteryzuje się bardziej wydłużoną negatywną niż pozytywną skalą przeżyć emocjonalnych i większą częstością przeżyć umiarkowanie pozytywnych;
- rzadko pojawiają się rzeczy złe, ale skrajnie negatywne przeważają nad skrajnie pozytywnymi;
- sporadyczne wydarzenia negatywne służą jako punkt odniesienia pozwalający docenić wydarzenia pozytywne, brak skrajnie pozytywnych doświadczeń nie osłabia z kolei przyjemności czerpanej z wydarzeń umiarkowanie dobrych;
...
Emerald_Green