UNIWERSYTET RZESZOWSKI
WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY
KIERUNEK: PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZA
Gabriela Sowa
WPŁYW REKLAMY TELEWIZYJNEJ NA KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
prof. Iryny Kurlak
RZESZÓW 2004
SPIS TREŚCI
Wstęp........................................................................................................................
Rozdział I
Rozwój osobowości dziecka w wieku 7-13 lat na podstawie literatury psychologicznej........................................................................................................
1.1. Pojęcie osobowości i jej struktura................................................................
1.2. Psychologiczne koncepcje osobowości........................................................
1.3. Czynniki i mechanizmy rozwoju osobowości..............................................
1.4. Etapy kształtowania się osobowości dziecka w wieku 7-13 lat...................
1.5. Zagrożenia kształtowania się osobowości dziecka......................................
1.5.1. Telewizja i przemoc...........................................................................
1.5.2. Gry komputerowe...............................................................................
Przypisy do rozdziału I................................................................................
Rozdział II
Reklama telewizyjna i jej wpływ na dziecko........................................................
2.1. Analiza reklamy – pojęcie, rodzaje..............................................................
2.2. Fenomen popularnosci przekazów reklamowych wśród dzieci..................
2.3. Percepcja reklamy przez odbiorców w zależnosci od ich wieku................
2.4. Negatywne przejawy wpływu reklam u dzieci............................................
2.5. Sposoby przeciwdziałania negatywnym przejawom wpływu reklam u
dzieci............................................................................................................
Przypisy do rozdziału II..............................................................................
Rozdział III
Metodologiczne podstawy badań własnych..........................................................
3.1. Cele i zakres pracy......................................................................................
3.2. Problematyka pracy....................................................................................
3.3. Hipotezy robocze........................................................................................
3.4. Zmienne i wkaźniki badawcze...................................................................
3.5. Metody, techniki, narzędzia badawcze.......................................................
Rozdzial IV
Rozdzial V
Wyniki badania stopnia wpływu przekazów reklamowych na kształtowanie osobowości dcieci w wieku 7-13 lat........................................................................
Bibliografia..............................................................................................................
WSTĘP
Istnienia reklamy już dziś nikt nie kwestionuje, towarzyszy ona nam w każdej chwili życia, niezależnie od tego czy sobie tego życzymy, czy nie. Zagościła na stałe w naszym codziennym życiu. Wystarczy włączyć telewizor, radio, zajrzeć do kolorowych pism albo zwyczajnie wyjść na ulicę. Reklama towarzyszy nam w domu, w drodze do pracy, w pracy, na wczasach - po prostu jest obecna w naszym życiu i już chyba trudno byłoby wyobrazić sobie świat bez tej ilości kolorów i dźwięków przyniesionych przez reklamę. Rodzice i nauczyciele z niepokojem obserwują oddziaływanie reklam na młodych ludzi. Nie chodzi tutaj wyłącznie o podejmowanie decyzji dotyczących zakupu określonego towaru, ale przede wszystkim o wpływ na kształtowanie się wartości moralnych i estetycznych. Młodzi ludzie przyswajają sobie też pod wpływem reklam pewne sposoby wyrażania się (zwroty, skróty myślowe), które znacznie odbiegają od poprawnej polszczyzny. Reklama stała się mianowicie wyznacznikiem kulturowym, kreuje nowe upodobania konsumpcyjne oraz zachowania określonych grup docelowych. Jednym słowem w pewien sposób usiłuje zaprogramować zachowania odbiorcy a więc potencjalnego klienta tak, jak tego oczekuje producent reklamowanego towaru.
Kształtowanie się postaw, świadomości, systemu wartości człowieka nastepuje w wyniku kontaktów ze społeczeństwem. Początkowo jedynym czynnikiem kształtującym osobowośc dziecka jest rodzina. Dopiero wraz z upływem czasu wytwarza sie u niego więź łącząca go ze światem zewnętrznym, są to kontakty z rówieśnikami, innymi ludźmi, a także ze srodkami masowego przekazu.
W Polsce według szacunków dzieci oglądają około 15-30 reklam dziennie, co miesięcznie daje liczbę od około 450 do 900. Tak poważna wielkość „przyswajanych” reklam miesięcznie nie może nie mieć żadnego wpływu na funkcjonowanie społeczne dziecka, kształtowanie jego potrzeb i pragnień.
Reklama jawi się więc, podobnie jak środki masowego przekazu, jako potężny czynnik socjalizujący, który wpływa nie tylko na zachowania handlowe ludzi, ale również na ich mentalność i osobowość. Mając w rękach tak potężną siłę należy zwrócić uwagę na jej możliwości pozytywne i negatywne, na to jak ewentualnie mogłaby pomóc, a jak zaszkodzić społeczeństwu.
W dzisiejszych czasach większość dzieci styka sie najczęściej z reklamą telewizyjną. Przekazy te pochodzą z co najmniej kilkunastu stacji telewizyjnych, a więc oferta reklamowa z jaką ma do czynienia dziecko jest obszerna i dość zróżnicowana.
Z faktu oglądania przez młodego człowieka tak dużej liczby, często powtarzających sie reklam coś wynika zarówno dla samego dziecka, jego rozwoju procesu wychowania, jak i dla ogólniejszej refleksji nad charakterem współczesnej sytuacji edukacyjnej, miejsca dziecka w kulturze XXI wieku.
Wpływowi reklam telewizyjnych niełatwo zapobiec, dlatego konieczne wydaję się podjęcie działań wychowawczych w celu złagodzenia ich negatywnych skutków.
Omawianie problemu konsumpcji z dziećmi w rodzinie i w szkole oraz ukazywaniu alternatywnych wartości życiowych mogłoby przynajmniej w pewnym stopniu zapobiec dążeniu wyłącznie do wartości materialnych, przecenianiu ich w zestawieniu z innymi, niezadowoleniu z własnej rodziny.
Celem badań niniejszej pracy jest wyjaśnienie stopnia wpływu przekazów reklamowych emitowanych w telewizji na osobowość, zachowanie dzieci w wieku 7-13 lat.
Konstrukcja pracy składa sie z 5 rozdziałów. W rozdziale pierwszym, w oparciu o literaturę przedmiotu przedstawiłam najważniejsze uwarunkowania rozwoju osobowości. Drugi rozdział dotyczy pojęcia reklamy telewizyjnej i jej wpływu na współczesne dziecko. Przedmiotem rozdziału trzeciego są zagadnienia metodologiczne niniejszej pracy. Kolejne dwa rozdziały określają poziom wpływu reklam telewizyjnych na kształtowanie osobowości uczniów szkoły podstawowej.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI DZIECKA W WIEKU 7- 13 LAT NA PODSTAWIE LITERATURY PSYCHOLOGICZNEJ
1.1. Pojęcie osobowości i jej struktura
Termin osobowość wprowadzili do nauki pod koniec ubiegłego wieku psychiatrzy francuscy Pierre Janet i Jean M. Charcot. Wprowadzili do nauki tenże termin dla określenia tej całości jaką jest człowiek (Szewczuk W., 1975, s.215). Nieco później, za sprawą głównie uczonych niemieckich, problematyka ta wysunęła się na czoło najbardziej aktualnych zagadnień, nie tracąc w miarę upływu czasu na znaczeniu. Jeszcze nigdy w dziejach nie miała ona takiej rangi, jak obecnie. Jest tak zapewne i dlatego, że im więcej wiadomo na jakiś temat, tym więcej pojawia się nowych ważnych pytań. Dzieje się tak i dlatego, że polepszaniu się materialnych warunków życia nie zawsze towarzyszy polepszanie się psychologicznej sytuacji człowieka. Owa sytuacja, w konkretnych przypadkach zróżnicowana i niepowtarzalna, w zgeneralizowanym wymiarze jest bardzo złożona, wskutek bogactwa i wielostronności wyznaczników ludzkiego losu. Życie człowieka przestało być prostym powielaniem ustalonych schematów i sprawdzonych wzorców, stając się pasmem trudnych często do ogarnięcia i pełnej kontroli procesów i zdarzeń - permanentnym rozwiązywaniem problemów.
Pierwsze próby zdefiniowania osobowości człowieka podejmowali już przyrodnicy (Hipokrates, Galenus), filozofowie (Platon, Arystoteles) oraz wybitni pisarze starożytni (Teofrast) (Chłopkiewicz M., 1987, s.11).
Próby ujęcia fenomenu osobowości miały różnych charakter. Część definicji to typowe definicje operacyjne zawierające umowne określenie pojęcia osobowości adekwatne do opracowanych narzędzi ( H. J. Eysenck, R. B. Cattell). Inne można nazwać definicjami opisowymi; mają one bowiem charakter opisującego wyliczenia elementów konstytutywnych osobowości ( M. Kreutz, B.M. Tiepłow, N. D. Lewitow, S. L. Rubinsztejn). Jeszcze inne to definicje dyskryminacyjne. Ich autorzy usiłują określić za ich pomocą to, co stanowi wyróżniającą cechę osobowości jako takiej, wskazać na jej specyficzną organizację, dynamizm i pełnione funkcje ( G. W. Allport, J. Reykowski) (Chłopkiewicz M., 1987, s.14).
„Osobowość człowieka kształtuje się zgodnie z prawami rozwoju ontogenycznego oraz zgodnie z własnym indywidualnym rytmem rozwojowym, uzależnionym od swoistych warunków wewnętrznych i zewnętrznych” (Żebrowska M., 1986). Jest to jedno z klasycznych pojęć w psychologii. Termin ten używany jest w tak szerokim znaczeniu, że nie można określić go w sposób prosty i spójny, bowiem w zakres tego pojęcia wchodzą właściwie wszystkie zjawiska psychiczne, a również uwarunkowania socjologiczne.
W psychologii jest definiowana jako „konstrukt teoretyczny, którego treścią jest pewien schemat: uporządkowany, zharmonizowany, zintegrownie wszystkich czynności organizmu zdążających do określonego celu ogólnego oraz zadań szczegółowych związanych z biegiem życia osobniczego”(Doroszewska J., 1981, s.433).
Ciekawa jest również definicja Allporta, który określa osobowość jako „dynamiczną organizację w jednostce tych psychofizycznych systemów, które determinują jej jedyne w swoim rodzaju przystosowanie do otoczenia”(Szewczuk W., 1966, s.366).
Określana jest również jako ustrukturalizowany zbiór wszystkich czynności psychicznych i psychicznofizycznych (Nuttin J., 1968, s.241).
Ujęcia innych badaczy określają osobowość jako organizację nadrzędnych schematów dynamicznych. Posiadają one wymiar czasowo przestrzenny i funkcjonalny. Cechują się trwałością, ogólnością i zdolnością do integrowania schematów o niższym poziomie ogólności. Schematy nazywane są nastawieniami. Wyróżniamy:
- schematy poznawcze – człowiek uczy się rozumieć związki czasowe i
przyczynowo skutkowe między zdarzeniami i informacjami,
- schematy czynnościowe – warunkujące jedność i jednolitość postępowania i działania (Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., 1989).
Inne aspekty podkreśla E.R. Guthrie wg którego osobowość to trwałe i odporne na zmiany nawyki i systemy nawyków o istotnym znaczeniu społecznym (Guthrie E. R., 1964, s.88).
Natomiast W. Szewczuk ujmuje osobowość jako „społecznie ukształtowany sposób świadomego istnienia jednostki, na które składają się oparte na poznaniu rzeczywistości cele, działalność realizacyjna, ustosunkowania do innych ludzi i mechanizmy samoregulacyjne zabarwione w swej dynamice temperamentalnymi właściwościami organizmu” (Szewczuk W., 1966, s367).
Zupełnie inne w stosunku do wyżej podanych poglądów stanowisko wobec pojęcia osobowość zajmuje M. Grzegorzewska wg której ten termin – jest dziełem samokształcenia się w osiągnięciu pewnej spoistej, harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobniczej, jej indywidualności. Osobowość w rozwoju swoim kształtuje się według pewnych wytycznych zarysowanych na poznaniu i wartościowaniu zjawisk życia oraz na poznaniu i ocenie swoich możliwości. Toteż człowiek taki musi mieć pewien stosunek do samego siebie, do losu swego, do swego życia wewnętrznego, musi rzutować sobie pewną linię rozwojową i wybrać wobec tego jej kierunek. Rośnie więc osobowość w zależności od wartości tych zadań, jakie sobie stawia na drodze życia wytkniętej przez jej postawę wewnętrzną w stosunku do otoczenia, życia i świata w związku ze swoim ja i w najwłaściwszej sobie istocie cele ponadindywidualne ujmuje. Jednostka więc buduje wewnętrznie siebie ciągle i wszędzie pod działaniem najrozmaitszych nieuniknionych wpływów życia samego” (Doroszewska J., 1981, s.429).
K. Obuchowski uważa, że osobowość można określić jako zbiór właściwości psychofizycznych wyznaczających postępowanie człowieka. W organizacji osobowości odgrywają jednak rolę przede wszystkim te doświadczenia, które są związane z antycypacją przyszłych zdarzeń, z oczekiwaniami jednostki i jej działaniem twórczym. Człowiek tworząc wizję przyszłości szuka nowych i coraz to lepszych rozwiązań (Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., 1989, s.235).
We współczesnych nurtach psychologii humanistycznej osobowość pojmowana jest między innymi jako zdolność do rozwoju kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania i odkrywania coraz wyższej hierarchii wartości – aż do tworzenia konkretnego ideału indywidualnego i społecznego (Doroszewska J., 1981, s.436).
Bardzo konkretną definicję osobowości przedstawia wybitny psycholog francuski R. Meil „ jest to po prostu konkretny człowiek taki jakiego spotykamy na ulicy, podczas pracy lub odpoczynku. Termin osobowość rozwiązujemy więc jako całokształt psychiki, który charakteryzuje pewnego człowieka. Osobowość nie jest więc abstrakcją, ale jest tą żywą jednostką którą obserwujemy na zewnątrz lub którą czujemy wewnątrz i która odróżnia jedną indywidualność od drugiej. Psychologia osobowości musi więc stale zdawać sobie sprawę z różnic indywidualnych i ma jako cel definiować je bardziej dokładnie i wyjaśniać je” (Doroszewska J., 1981, s. 436).
Włodzimierz Szewczuk uważa że osobowość to ta (i tylko ta) struktura w obrębie życia psychicznego człowieka, która mu umożliwia świadomy sposób istnienia, kierowanie swoim życiem i regulowanie współżycia z innymi. Składają się na nią: samoświadomość, światopogląd, plan życiowy i charakter.
Zdaniem Janusza Reykowskiego, osobowość to system wewnętrznej organizacji funkcjonalnej, regulującej wzajemne stosunki człowieka ze światem na zasadzie wymiany informacji. Tworzą ją: Mechanizmy Popędowo-Emocjonalne (niższa instancja regulacji), Sieć Wartości, Sieć Operacyjna, Sieć Poznawcza, Struktura Ja.
Kazimierz Obuchowski nazywa osobowością organizację właściwości psychologicznych człowieka (zarówno tych pochodzenia biologicznego, jak też nabytych w doświadczeniu społecznym), będących przyczyną jego postępowania. Elementami tej organizacji są: układ programujący - decyduje o skuteczności bezpośredniej, stwarza szanse skuteczności dalekiej, nadaje kierunek działaniom człowieka, jest związany ze świadomością (wiedza, zadania, postawy) i układ bazalny - odgrywa istotną rolę w stabilizacji skuteczności dalekiej, określa granice możliwości człowieka realizowanych na bazie układu programującego; jego podstawą są procesy i czynności mózgu (produktywność, typ recepcji, reaktywność, oryginalność, sprawność intelektualna, uzdolnienia specjalne, kontrola zewnętrzna, pamięć).
Tadeusz Mądrzycki z traktuje osobowość jako system tworzący i realizujący plany, jako źródło intencjonalnej aktywności człowieka. Funkcjonuje ona na trzech poziomach: wrodzonych dyspozycji (motywacyjnych, temperamentalnych, instrumentalnych), nawyków oraz świadomości. A jej składnikami są: składniki motywacyjne (ukierunkowanie osobowości), składniki instrumentalne (możliwości), style funkcjonowania (kategoria szersza niż style działania) oraz pojęcie własnej osoby (pojęcie, które jednostka ma o sobie), (Wiśniewski Cz., 1998).
Przez osobowość M. Ziemska rozumie dynamiczną, hierarchiczną, mniej lub bardziej spójną, względnie trwałą całość złożoną ze sprzężonych wzajemnie struktur, kształtującą się w relacjach społecznych i w wyniku rozwoju człowieka, w rezultacie pracy nad sobą (Ziemska M., 1979, s.11).
Zasadnicze różnice między rozmaitymi próbami zdefiniowania i opisu osobowości dają się sprowadzić do różnic poglądów na temat rodzaju i zakresu zjawisk, jakie ona obejmuje, ich wewnętrznej struktury, sposobu organizacji i funkcjonowania (Chłopkiewicz M., 1987, s.14).
Autorzy zwracają uwagę, że osobowość nie jest jednak luźną wiązką zebranych razem elementów, lecz że posiada strukturę, którą tworzy układ poszczególnych komponentów (Porębska M., 1982, s.10).
Struktura osobowości to inaczej całość jej organizacji. Różnice w poszczególnych ujęciach struktury osobowości odnoszą się do zakresu zjawisk, które ona obejmuje, rodzaju elementów w niej wyróżnionych, rodzaju związków i ich układów (Porębska M., 1982, s.16).
Problem struktury osobowości jest jednym z najważniejszych, jeżeli chodzi o próbę sformułowania odpowiedzi na wszelkie pytania o istotę osobowości (Gerstmann S., 1970, s. 90).
Zagadnienia dotyczące struktury osobowości - a zwłaszcza jej konstrukcji i genezy – można uznać za centralne dla każdej koncepcji i najpełniej ją charakteryzujące.
...
spodpowieki