Teofrast - Historia filozofii - poglądy filozofów przyrody.pdf - literatura starożytna - polak-maly

TEOFRAST

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ

HISTORIA FILOZOFII – POGLĄDY FILOZOFÓW PRZYRODY

( ed. H. Diels, Fragmenta dox. Graeci )

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historia@z.pl

MMIV ®

I.HISTORIA FILOZOFII

1. Gromadzenie materiałów do historii poszczególnych nauk i

krytyczną ocenę dotychczasowych ich osiągnięć zapoczątkował już

Arystoteles, przy pomocy swoich uczniów, jako pierwszy w

Europie organizator zespołowej pracy naukowej. Słyszymy o

takich zbiorach odnoszących się do historii politycznej i

ustrojowej, historii teatru, igrzysk, prawa, astronomii, geometrii i

medycyny. Zbierano również tradycje o naukach filozoficznych.

Arystoteles dał tu pierwszy podnietę do opracowania historii

dawniejszych filozofów: I ks. jego Metafizyki zawiera

najpewniejsze wiadomości o starszych filozofach greckich. Z jego

też inicjatywy powstała osobna gałąź piśmiennictwa naukowego,

które zajmuje się poglądami (δόξαι) wybitniejszych filozofów, a

które w nowszych czasach nazwano doksografią. Otóż podobnie

jak mistrz zbierał najprzód materiały dotyczące np. różnych

ustrojów państw greckich, a następnie oceniał je krytycznie w

dziele pt. Polityka, tak też jego uczeń Teofrast opracował zrazu w

poszczególnych monografiach zapatrywania starszych filozofów,

jak Anaksymenesa, Empedoklesa, Anaksagorasa. Metrodora.

Platona, najobszerniej podobno Demokryta. Z tych monografii

zachował się fragment II ks. o Anaksagorasie (Diels fr. 4). Potem

przyszła kolej na krytyczną ocenę materiałów, a klasycznym

okazem tej doksografii były dopiero późniejsze Teofrasta Poglądy

filozofów przyrody. Tę pierwszą w Europie historię filozofii znamy

dzięki znakomitej rekonstrukcji największego znawcy doksografii

greckiej, Hermanna Dielsa (por. jego dzieło Doxographi Graeci,

1879, 2. wyd. 1929, s. 102 n., oraz rozprawę w «Rheinisches

Museum» 1887). Dolną granicę pracy Teofrasta stanowił, jak się

zdaje. Platon. Teofrast omówił główne działy filozofii przyrody,

którą wtedy nazywano fizyką, ugrupował filozofów, niekiedy

historycznie i krytycznie oświetlił ich zapatrywania. Pierwszy

rozdział o najwyższych zasadach (fr. I), który wiąże się z I ks.

Metafizyki Arystotelesa, dawał także notatki historyczne, ale

historyczny układ nie został w całokształcie dzieła przeprowadzony

konsekwentnie gdyż autor uwzględniał raczej pokrewieństwo

poglądów; tak np. kiedy współczesnego Sokratesowi Diogenesa z

Apollonii zestawił bezpośrednio z Anaksymenesem (fr. 2). Stąd

też. dla uniknięcia ewentualnych nieporozumień, dodał przy

Diogenesie notatkę o wieku filozofa. Diels słusznie zauważył, że

gdyby Teofrast zamierzał nadać swemu opracowaniu charakter

również biograficzny, toby przy personaliach każdego filozofa dał

obraz jego poglądów. Tymczasem autor nie uwzględnia wszystkich

filozofów przy każdym zagadnieniu, ale podkreśla tylko

samodzielne osiągnięcia, ewentualnie eklektyczne zestawienia

cudzych poglądów, pierwszeństwo pomysłów i punkty styczne

między poszczególnymi zapatrywaniami. Tak np. Tales uchodzi za

twórcę badań przyrody(fr.I), Anaksymander za wynalazcę

określenia άρ/ή (zasada fr I), przy Anaksymenesie podkreśla

Teofrast (tamże) nowość pojęcia rozrzedzenia i zagęszczenia

(µάνωσις i πύκνωσις). Teofrastowa historia filozofii miała więc na

celu nie tylko historyczne pouczenie, które dziś zwykle łączymy z

tego rodzaju opracowaniami, i nie była prostym zestawieniem

poszczególnych poglądów filozoficznych. Całość, była zbudowana

wedle kryteriów rzeczowych i według problemów, a dopiero w ich

obrębie decydująca była chronologia. Por. koniec fr. 8: «Takie jest

krótkie ujęcie badań nad najwyższymi zasadami, spisane nie w

porządku chronologicznym, ale wedle pokrewieństwa poglądów».

O oryginalnym dziele Teofrasta niewiele wiemy, więcej natomiast

o wpływie na potomnych, który w całej rozciągłości zbadał H.

Diels i wykazał, że cała późniejsza doksografia grecka opiera się na

Teofraście. a przede wszystkim zaginione dzieło doksograficzne z

przełomu II w. p.n.e. nie znanego nam stoika i eklektyka, które

Diels nazwał Vetusta placita (Najdawniejsze poglądy). Czerpał z

nich Cycero (Lucull. 118, de nat. deor. I 25—41), Varro

(Logistoricon lib.), a zwłaszcza Aecjusz (przełom I w. n.e.).

Rekonstrukcję dzieła Aecjusza De placitis philosophorum

przeprowadził Diels na podstawie Ps. Plutarcha, Placita philosoph.,

Stobaiosa Antologii i niektórych miejsc Teodoreta (ok. 400 n.e.).

Aecjusz nie korzystał bezpośrednio z Teofrasta, którego δόξαι

uległy już były przeróbce ze stoickim zabarwieniem. Dzieło

Teofrasta, oczywiście jeszcze w oryginale, było głównym źródłem

dla Epikura (O przyrodzie); dużo korzystał z niego, także pod

względem formalnym, polihistor II w. p.n.e. Pozydoniusz.

POGLĄDY. FILOZOFÓW PRZYRODY

(περί φυσικών δόξων)

a) Fragmenty luźne

Diels 475, fr. I (Sim.pl. in phys. f. 6 r 18—31);

Spośród zaś tych, którzy twierdzą, że najwyższa zasada

[wszechrzeczy] jest jedna i że znajduje się w ruchu, a któ-

rych [Arystoteles] w swoisty sposób nazywa również

filozofami przyrody, jedni powiadają, że zasada ta jest

określona; tak Tales, syn Eksamyesa, Milezyjczyk,

i Hippon, który, jak się zdaje, nie uznawał istnienia

Boga, wodę nazywali zasadą, a doszli do tego poglądu

na podstawie zjawisk dostrzeganych zmysłami: bo też

ciepło utrzymuje się dzięki wilgotności, a to, co zamiera,

wysycha; i zarodki wszystkiego są wilgotne, a wszelkie

pożywienie jest soczyste. Od czego zaś każda rzecz po-

chodzi, z tego też zwykle czerpie pożywienie. Więc woda

jest zasadą natury wilgotnej i obejmuje wszystko; dlatego

to przyjęli, że woda jest zasadą wszystkiego, i twierdzili,

że ziemia spoczywa na wodzie.

A według tradycji pierwszy Tales nauczył Greków

badania przyrody i choć, jak sądzi również Teofrast,

wielu miał innych poprzedników, sam ich znacznie

przewyższył, tak że przyćmił wszystkich tych, którzy (...)

(...) zmiany pierwiastka, ale do oddzielenia się elementów

przeciwnych na skutek wiecznego ruchu. Stąd też Arysto-

teles umieścił go wśród zwolenników Anaksagorasa.

Anaksymenes zaś, syn Eurystrata, Milezyjczyk, to-

warzysz Anaksymandra, on też podobnie twierdzi jak

tamten, że podstawowe podłoże jest jedno i nieograni-

czone, ale nie nieokreślone, jak chce tamten, lecz okre-

ślone; i mówi, że jest nim powietrze. Różnice zaś za-

chodzą wskutek zgęszczania się i rozrzedzania w poszcze-

gólnych rzeczach (ουσία) i z rozrzedzenia powstaje ogień,

ze zgęszczenia zaś wiatr, potem chmury, a z jeszcze

większego zgęszczenia woda, potem ziemia, potem ka-

mienie, a z nich wszystko inne. I on również uważał,

że ruch jest wieczny i że dzięki niemu powstają także

przemiany.

A Diogenes z Apollonii, niemal najmłodszy z tych,

którzy zajmowali się tymi sprawami, pisał o tym, ze-

brawszy przeważnie cudze zapatrywania i idąc już to

za Anaksagorasem, już to za Leukipem; on również

twierdzi, że powietrze, jako istota wszystkiego, jest czymś

nieograniczonym i wiecznym, z czego przez zgęszczanie

się i rozrzedzanie oraz przekształcanie na skutek przy-

bierania [różnych] stanów powstają kształty wszystkich

innych rzeczy. Takie to wiadomości podaje Tcofrast

o Diogenesie.

Diels 477. fr. 3 (Simpl. jw. 6 V 4—18)

Z tych zaś, którzy powiadają, że więcej jest najwyż-

szych zasad, jedni przyjęli, że są ograniczone, inni zaś,

że nieograniczone co do liczby. Z tych pierwszych jedni

twierdzą, że istnieją dwie; tak Parmenides w księgach

Teofrast - Historia filozofii - poglądy filozofów przyrody.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: