powodzenia i niepowodzenia szkolne. Motywacja..doc

Źródła powodzeń i niepowodzeń szkolnych

Problematyka powodzeń i niepowodzeń szkolnych może być rozpatrywana zarówno w aspekcie procesu nauczania, jak i uczenia się.

Osiągnięcia szkolne ucznia są uzależnione od procesu nauczania, od umiejętności dydaktycznych nauczyciela, od zastosowanych metod nauczania, wykorzystanych pomocy naukowych. Niemniej ważną rolę odgrywa prawidłowy przebieg uczenia się, a jest on uzależniony od indywidualnych właściwości uczniów, ich zdolności i umiejętności, występujących u nich procesów poznawczych oraz procesów motywacji.

Proces powstawania  niepowodzeń w nauce przebiega zazwyczaj przez szereg etapów. W początkowej fazie występują stosunkowo nieznaczne braki w wiadomościach i umiejętnościach . Ich rezultatem jest wystąpienie sporadycznych ocen niedostatecznych. Niepowodzenia szkolne bywają zauważane przez nauczyciela dopiero wtedy, gdy uczeń otrzymuje liczne oceny niedostateczne, gdy występuje u niego poważne zaniedbanie obowiązków szkolnych, gdy nie wykonuje on zadań i prac domowych, gdy często nie jest przygotowany do odpowiedzi.

Zapobieganie, jak i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym wymaga przede wszystkim znajomości przyczyn niepowodzeń.

I tak niepowodzenia szkolne można klasyfikować:

·         według ich objawów – wyróżniając uczniów mających trudności w zakresie różnych przedmiotów nauczania, uczniów z trudnościami w wypowiedziach ustnych lub pracach pisemnych, uczniów mających kłopoty na przedmiotach teoretycznych lub zajęciach praktycznych,

·         uwzględniając kryterium rozwojowe – wyodrębniając trudności występujące u uczniów uczęszczających do różnych klas i szkół lub trudności zaznaczające się w poszczególnych okresach rozwoju psychicznego,

·         uwzględniając również ich przyczyny – wyróżniamy niepowodzenia szkolne wywołane niedoborami rozwojowymi, obniżoną sprawnością umysłową, opóźnieniem pedagogicznym, brakiem motywacji uczenia się, defektami wzroku lub słuchu, przewlekłymi schorzeniami i defektami organicznymi.

Dojrzałość szkolna, a niedobory rozwojowe

Podjęcie nauki oraz uzyskanie pozytywnych wyników nauczania jest uzależnione od dojrzałości szkolnej dziecka. Polega ono na osiągnięciu takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który umożliwia przystosowanie do wymagań szkoły oraz sprawne wykonywanie zadań wynikających z roli społecznej ucznia.

Skuteczne uczenie się jest uzależnione od uzyskania przez dziecko właściwego poziomu  rozwoju pamięci, spostrzegawczości, zdolności koncentracji uwagi, posiadania określonego zasobu słów, umiejętności wypowiadania się oraz słownego kontaktowania się z dorosłymi. Dojrzałość społeczna łączy się z dojrzałością emocjonalną.

Motywacja uczenia się

Osiągnięcia szkolne są uzależnione od motywacji uczenia się. Może ona oddziaływać stymulująco na ucznia, pobudzać go do wysiłku w celu osiągnięcia jak najlepszych wyników. Funkcję taką spełniają: zainteresowaniem przedmiotem nauki, aspiracje dotyczące ocen szkolnych, poszerzania posiadanej wiedzy i umiejętności zawodowych, przeświadczenie o ich znaczeniu osobistym i społecznym.

Brak motywacji powoduje, że uczeń nie przeznacza wystarczającej ilości czasu na uczenie się, nie wykonuje prac domowych, a przy odpytywaniu nie liczy na posiadaną wiedzę, lecz na własny spryt i podpowiadanie kolegów. Brak motywacji sprzyjającej efektywnemu uczeniu się może powstać na tle występujących u ucznia zaburzeń chorobowych. Niektóre schorzenia górnych dróg oddechowych, układu krążenia, anemia, gruźlica sprzyjają przedwczesnemu występowaniu zmęczenia, senności, bierności, trudności koncentracji uwagi, osłabienia pamięci, apatii i braku chęci do pracy. Rozpoznanie, a tym bardziej leczenie schorzeń mogących wpływać na brak chęci do nauki, może być skutecznie prowadzone jedynie przez lekarza, Nauczyciele, wychowawcy, rodzice powinni jednak zdawać sobie sprawę z zależności sprawności umysłowej oraz motywacji uczenia się od stanu zdrowia ucznia i w razie zauważenia objawów mogących świadczyć o zaburzeniach chorobowych zapewnić dziecku należytą opiekę lekarską.

U dorastającej młodzieży występują zainteresowania pozalekcyjne sportem, lektura, działalnością kulturalna. Mogą one wywierać korzystny wpływ na rozwój psychiczny oraz stymulować uczestnictwo w związanych z nimi formach aktywności. Występowanie tego rodzaju zainteresowań jest zjawiskiem pozytywnym pod warunkiem, że nie przeszkadzają one w wywiązywaniu się z obowiązków szkolnych. Jeśli natomiast uczeń wskutek zbyt intensywnego zainteresowania sportem, turystyką, udziałem w działalności amatorskiego zespołu dramatycznego zaniedbuje się w nauce, wtedy dalsze jego uczestnictwo w tych zajęciach powinno być uzależnione od uzyskiwania pozytywnych ocen szkolnych.

Brak motywacji uczenia się może być związany z przekonaniem, że nie warto starać się o uzyskanie ocen szkolnych, a ukończenie szkoły nie stwarza pomyślnych perspektyw życiowych. Wytworzeniu się takiej postawy może sprzyjać atmosfera wychowawcza ukształtowana w domu rodzinnym. Rodzice, wyrażając się w sposób lekceważący o szkole i nauczycielach oraz o wartości systematycznej nauki i uczciwej pracy, przyczyniają się do powstania u swych dzieci postawy niechęci wobec obowiązków szkolnych. Równie ujemny wpływ mogą wywierać koledzy, zachęcając do przerwania nauki i podjęcia pracy celem szybkiego usamodzielnienia się, które ma zapewnić łatwiejsze i przyjemniejsze życie niż pobyt w szkole.

Przejawiany przez ucznia niewłaściwy stosunek do nauki może być następstwem błędów wychowawczych nauczycieli: z jednej strony – nadmiernego liberalizmu, z drugiej – stawiania zbyt wysokich wymagań, przekraczających możliwości ucznia wyznaczone przez jego uzdolnienia oraz sprawność umysłową.

Zbytni liberalizm nauczyciela powoduje, że uczniowie uzdolnieni otrzymują oceny bardzo dobre bez rzeczywistego wkładu pracy. Jeśli uczeń taki znajdzie się pod opieką bardziej wymagającego nauczyciela lub przejdzie do szkoły, w której wymagania są większe od dotychczasowych, wtedy brak wyrobionych nawyków pracy umysłowej może stać się powodem trudności w nauce. Dla uniknięcia takich sytuacji należy u dziecka od pierwszych dni pobytu w szkole kształtować przyzwyczajenie do systematycznej pracy umysłowej, dostosowanej do jego poziomu rozwoju psychicznego.

Równie niekorzystne następstwa ma stawianie uczniom zbyt wysokich wymagań, przekraczających ich zdolności umysłowe. Jeśli uczeń otrzymuje zadania, których mimo najlepszych chęci nie jest w stanie wykonać, jeśli przeczytanie obowiązkowych lektur nie mieści się w budżecie jego czasu, jeśli uczy się zagadnień, których nie potrafi zrozumieć, wtedy po doznaniu niepowodzeń rezygnuje z dalszych prób. Wiedząc o tym, że zbyt trudnego materiału nie opanuje lub otrzymanego zadania nie potrafi rozwiązać, przestaje się wysilać licząc na podpowiadanie kolegów, szczęśliwe uniknięcie odpytywania lub odpisanie zadania. W ten sposób zbyt wymagający nauczyciele zniechęcają do systematycznej pracy uczniów, którzy dotychczas wykazywali właściwy stosunek do nauki.

Funkcję stymulującą, spełniają w odniesieniu do procesu uczenia się oceny stawiane uczniom przez nauczyciela. Oceny obiektywne, sprawiedliwe, odzwierciedlające rzeczywiste osiągnięcia spełniają pozytywną funkcję regulacyjną, pobudzając do intensywnej pracy umysłowej. Zarówno oceny zbyt surowe, jak i nadmiernie liberalne nie oddziałują pozytywnie na stosunek do nauki. Niekorzystny wpływ wywierają również oceny niesprawiedliwe. Wyróżnianie niektórych uczniów lub tolerowanie ich wykroczeń przy równoczesnym stawianiu innym uczniom ocen negatywnych za drobne błędy lub zaniedbania w wykonywaniu obowiązków szkolnych.

Motywami uczenia się są niektóre procesy emocjonalne. Pozytywną funkcję regulacyjną spełniają emocje związane z zainteresowaniem, zapałem do nauki, życzliwym nastawieniem wobec nauczyciela, chęcią wyróżnienia się w pracy szkolnej. Natomiast stymulatorem niepowodzeń szkolnych są, stany zdenerwowania, przygnębienia, lęku, obawy przed niepowodzeniem. Wpływają one hamująco na sprawność umysłową, dezorganizują procesy myślenia, utrudniają skupienie uwagi, ograniczają spostrzegawczość, powodują osłabienie pamięci.

Niepowodzenia szkolne wywołane zaburzeniami emocjonalnymi są nieraz niezrozumiałe dla rodziców, którzy uważają, że ich dziecko ma wiadomości i umiejętności niezbędne dla uzyskania pozytywnych ocen szkolnych. Odpytywane przez rodziców, dziecko wykazuje należytą znajomość danego tematu, natomiast na lekcji lub w czasie egzaminu odpowiada w sposób chaotyczny, nie wyczerpujący lub nie udziela żadnej odpowiedzi. Staje się to nieraz powodem nieporozumień między szkołą a rodzicami. Rodzice mają pretensje do nauczyciela, że wystawia on niesprawiedliwe oceny, gdyż sprawdzając wiadomości swego dziecka stwierdzili, że jest ono dobrze przygotowane. Nauczyciel, uwzględniając treść odpowiedzi ucznia na lekcji, ma natomiast wszelkie prawo ku temu, by wystawić mu ocenę niedostateczną i uważa, że rodzice próbują wymusić na nim pozytywne stopnie, na które dziecko nie zasługuje. W tego rodzaju konfliktach między nauczycielami a rodzicami obie strony są przeświadczone o słuszności swych racji.

Wyniki pracy szkolnej ucznia zahamowanego zależą w dużym stopniu od stosowanych metod oddziaływania pedagogicznego. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni unikać w postępowaniu z takim dzieckiem zbytniej surowości, stosowania kar fizycznych, ograniczania aktywności i samodzielności.

Literatura:

1.     Edyta Gruszczyk – Kolczyńska - Dzieci ze specyficznymi trudnościami uczenia się matematyki

2.     Praca Zbiorowa pod redakcją Witolda Janowskiego – Wybrane zagadnienia z metodyki matematyki