wypowiedzpoetycka.doc

(32 KB) Pobierz
J

J. Sławiński Semantyka wypowiedzi narracyjnej

 

Odmienność metodologiczna badań:

-          teorię poezji zdominowała problematyka lingwistyczno-semantyczna. Do struktury świata poetyckiego, treści, podmiotu lirycznego dociera się przez ogląd materiału leksykalnego, analizę syntaksy, intonacji zdaniowej. Świat poetycki jest traktowany jako rzeczywistość międzysłowna;

-          badania nad prozą narracyjną – tendencja do ujmowania tego, co przedstawione w utworze jako rzeczywistości pozasłownej:

o        powieść jest zbudowana ze scen, akcji i postaci literackich,

o        wypowiedź narracyjna ma inną funkcję językową niż przekaz poetycki – oznaczanie jest w poezji przytłumione przez stosunki elementów wypowiedzi i ich odwołania do systemu językowego. W prozie funkcja poznawcza słowa ma honorowe miejsce,

o        słowa w powieści znaczą inaczej niż w poezji.

 

Problematyka struktury utworu epickiego rozpada się na 2 dziedziny:

-          ukształtowanie słowne, narracja, wypowiedzi, sposoby przytoczeń,

-          konstrukcja fabuły, organizacja czasu, budowanie sylwetek bohaterów, pozycja narratora.

 

Teraz przenosi się w powieści uwagę z przedmiotu narracji epickiej na jej podmiot, z rzeczywistości opowiadanej na okoliczności związane z narratorem. Skomplikował się świat odsłaniany w narracji, ale nie uległo zmianie jej rozumienie jako „formy podawczej”.

Wśród formalistów ukształtowały się dwie teorie przekazu prozatorskiego: droga od języka „pozarozumowego” do „teorii wątku” (Szkłowski). Obie te dziedziny były traktowane analogicznie (tworzenie = montaż jednostek literackich). Język pozarozumowy – elementy lingwistyczne, w teorii wątku – tematyczne.

B. Eichenbaum – zjawisko „skazu” – „skaz” dotyczy szczególnego typu prozy opowiadającej,

o        analiza „skazu” uświadamia zdeterminowanie porządku fabularnego utworu przez koncepcję narracji;

o        w „skazie” narracja generuje fabułę.

 

W. Winogradow – interesuje się stylistyką kategorii podmiotu lirycznego:

-          złożoność stylistyczna prozy to dynamiczne przenikanie się sposobów mówienia,

-          zjawiska przedstawiane nie „substancjalnie” a jako stosunki znaczeniowe.

 

Winogradow rozróżnia „obraz pisarza” i „narratora”:

-          jeśli jest rozróżnienie między wypowiedzią narracyjną (literacko-inteligencką) a formami gwarowymi, stylizowanymi – „obraz pisarza” & „narrator” istnieją jako zespoły cech stylistycznych;

-          równolegle do „obrazu autora” istnieje „obraz słuchacza” – sfery semantyczne wypowiedzi.

 

Bachtin i Wołoszynow:

-          koncepcja określająca charakter wypowiedzi w terminach stosunków wzajemnych między mową „własną” i „cudzą” – wskazuje na dialogiczną naturę wszelkiej wypowiedzi.

 

s. 106: Narracja nie jest monologiem biegnącym równolegle do wypowiedzi postaci, lecz mową zorientowaną na te wypowiedzi, tworzącą wraz z nimi rozmaite połączenia.

 

Bachtin w książce o polifoniczności Braci Karamazow:

-          proza Dostojewskiego – brak monologu autorskiego,

-          dialogi i polemiki podmiotu autorskiego z „cudzą” mową.

 

Badacze chcą wypracować język, który mógłby ująć bez rozdzielania ukształtowanie tekstu narracyjnego i obszar zjawisk przedstawionych. Odkryto rzeczywistość lingwistyczno-literackką pośredniczącą między zdarzeniami semantycznymi a konstrukcją utworu.

 

Wyższe układy znaczeniowe (termin Markiewicza) – płaszczyzna dzieła. Obok: płaszczyzna znaków językowych i płaszczyzna znaczeń wyrazów i zdań. Potem płaszczyzna dzieła = wewnętrznie zróżnicowana „sfera” dzieła.

 

Wyższe układy znaczeniowe – nie konfiguracje jednostek znaczeniowych, odpowiadających słowom i zdaniom, lecz byty wyznaczane przez znaczenia.

 

Tezy dotyczące znaczeniowej struktury przekazu narracyjnego:

1)      w wypowiedzi poetyckiej porcje znaczeniowe są odróżnialne na wszelkich poziomach jednostek lingwistycznych. W wypowiedzi narracyjnej są odróżniane od poziomu zdania. Przytłumianie autonomii mniejszych porcji znaczeniowych;

2)      wyższe układy semantyczne w utworze narracyjnym składają się ze znaczeń zdań. Semantyka zdania – sformułowana w czeskim strukturalizmie – Jan Mukarovsky określa 3 zasady znaczeniowej konstrukcji zdania:

a.       zasada jedności sensu zdania (nie jest wyprowadzalny z sensów jego poszczególnych elementów,

b.       zasada akumulacji znaczeniowej zadania – znaczenie każdego elementu wchodzi w związek ze znaczeniami elementów, które się wyłoniły poprzednio:

      a  b  c  d  e  f

          a  b  c  d  e

              a  b  c  d

                  a  b  c

                      a  b

                          a

c.       zasada oscylacji między znaczeniową statycznością i dynamicznością – każdy element ma zdolność do oznaczania i sam jest oznaczany.

 

Takie zasady działają też przy powstawaniu tworów znaczeniowych wyższego rzędu (postać, narrator, fabuła).

Kształtowanie się semantyki zdania nie wyraża się przez relacje syntaktyczne, ale w ramach przez nie wyznaczanych.

Struktura semantyczna zdania nie ma formalnych wykładników, ale ma formalne ograniczenia. Utwór to rezultat kombinacji 2 systemów – języka i tradycji literackiej.

 

Wielkie figury semantyczne, narrator, fabuła, bohater, potencjalny odbiorca - z jednej strony charakteryzują je sposoby narastania znaczeń, a z drugiej – reguły systemowego skupiania i porządkowania znaczeń. Sposób przybywania jednostek znaczeniowych, z których powstają wielkie figury semantyczne charakteryzuje fenotyp utworu, natomiast reguły niesekwencjonalności ich scalenia, grupowania i hierarchizowania – należą do genotypu utworu (s. 122).

 

3)      funkcja autoteliczna (poetycka) utworu narracyjnego – w poezji – nadorganizacja, wiele ról segmentów. W prozie – tendencja do zagłuszania mniejszych segmentów przez większe. W przekazie narracyjnym funkcja autoteliczna wyraża się przez nadorganizację wyższych układów znaczeniowych i odpowiada jej w strukturze przekazu interferencja wielkich figur semantycznych;

4)      Wielkie figury semantyczne narracji są zespołami złożonymi z bardziej elementarnych składników.

Np. charakterystykę podmiotu narracyjnego wyczerpuje 5 odniesień:

-          stosunek do świata opowiadanego (postaci, fabuły),

-          stosunek do odbiorcy,

-          stosunek do osoby autora (podmiotu czynności twórczych),

-          stosunek do metod uprawiania narracji i środków mowy narracyjnej,

-          stosunek do komunikowanego wzoru osobowego narratora.

...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin