CENTRUM KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO NR 1
UL. NOAKOWSKIEGO 6
Od czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do 1951roku.
Dzieje budynku przy ul. Noakowskiego 6 w Warszawie sięgają przełomu XIX i XX stulecia, zaś dzieje najbliższej okolicy i otoczenia gmachu aż do około połowy XVIII w.
Za panowania ostatniego króla Rzeczpospolitej -St. A. Poniatowskiego -nastąpił gwałtowny rozwój terytorialno - urbanistyczny Warszawy, która
do połowy XVIII w. ograniczała się jedynie do Starego i Nowego Miasta z przyległymi ulicami. Do licznych koncepcji króla w dziedzinie rozwoju stolicy należało zakładanie placów tzw. gwiaździstych, a jednym z nich był dzisiejszy plac Politechniki z wpadającymi doń gwiaździście ulicami, a właściwie alejami
i drogami, gdyż nie było przy nim domów. Jedynym wyjątkiem była dzisiejsza ulica Nowowiejska, przy której znajdowały się chłopskie chałupy i zabudowania osady Nowa Wieś, stanowiącej własność królewską. Plac nie miał wtedy jeszcze oficjalnej nazwy. Dopiero w 1902 r. nazwany został placem Politechniki.
Ulica Noakowskiego to dawny fragment ulicy Polnej, która właśnie za Stanisława Augusta Poniatowskiego biegła od tzw. ronda Mokotowskiego (dzisiaj plac Unii Lubelskiej) poprzez gwiaździsty plac Nowowiejski do drogi Koszykowej. Dopiero w 1928r. odcinek ulicy Polnej między placem Politechniki a ulicą Koszykową nazwano ulicą Noakowskiego od nazwiska zmarłego właśnie w tym roku Stanisława Noakowskiego – wybitnego malarza
i architekta profesora Politechniki Warszawskiej.
Od 1770r. ulica, czy też właściwie droga Polna, przebiegała wzdłuż wielkiego wału ziemnego, który ciągnął się na całej długości, łącznie z dzisiejszą ulicą Noakowskiego. Wał ten oddzielał rozległe łąki, pastwiska
i pola uprawne okolicznych chłopów wsi Mokotów, Koszyki i Nowej Wsi
od przedmieść stolicy, uniemożliwiał też przedostanie się do miasta wozów kupieckich i innych bez zapłacenia myta na Rogatce Mokotowskiej
przy obecnym placu Unii. Wał ten przebiegał po dzisiejszej nieparzystej, południowej stronie ulic Polnej i Noakowskiego.
W 1825r. odcinek Polnej, który stanowi dzisiejszą ulicę Noakowskiego, obsadzono drzewami, tworząc piękną aleję. Przetrwała ona do początku naszego stulecia.
W tym samym roku na polecenie wielkiego księcia Konstantego
po prawej południowej stronie Polnej na jej całej długości poza wałem utworzono Mokotowskie Pole Wojenne. Był to olbrzymi poligon stworzony na dawnych chłopskich pastwiskach z przeznaczeniem do codziennych ćwiczeń kawalerii rosyjskiej.
W 1875r. wał oddzielający Pole Mokotowskie został całkowicie zniwelowany. Wiązało się to także z rozwojem Warszawy, której granica urbanistyczna coraz bardziej przesuwała się w kierunku południowym.
Właśnie wtedy, pod koniec XIX w., zaczęła się zabudowa najbliższego otoczenia obecnego gmachu przy ulicy Noakowskiego 6. W 1889r. część poligonu kawaleryjskiego najbliżej Polnej na Mokotowskim Polu przeznaczono na tory wyścigów konnych. Wyścigi konne odbywały się tutaj aż do sezonu jeździeckiego w 1939r., kiedy to tor wyścigowy przeniesiony został na Służewiec. W 1898r., przy wyścigach założony został jeden ze wspanialszych ogrodów Warszawy. Z innych zmian końca XIX w. należy wymienić założenie fabryki dywanów znanej firmy G. Hardlinga, równie znanej wytwórni czekolady i cukrów J. Fruzińskiego, czy wreszcie cieszącej się liczną klientelą i cenionej ze swych znakomitych wyrobów ciastkarskich kawiarni Lardellego oraz Wróbla.
Od schyłku XIX w. aż do końca I wojny światowej następowała też stopniowa zabudowa dawnej Polnej, a obecnej Noakowskiego, kamienicami mieszkalnymi po stronie północnej parzystej. Mimo zniszczeń w II wojnie światowej nie uległy one zbytnim zmianom.
W tym samym okresie przełomu XIX i XX w. wybudowana została Politechnika Warszawska, przy czym gmach główny Politechniki, na osobiste polecenie cara Mikołaja II, wybudowano w latach 1897 – 1902. Od tej pory nieparzystą stronę Noakowskiego zajmowały pomieszczenia tej największej w Polsce uczelni technicznej. Na placu Politechniki od 1902 r. znajdowała się pętla najpierw tramwajów konnych, a następnie elektrycznych.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego ul. Noakowskiego była bardzo ruchliwa, nie tylko ze względu na znaczną liczbę mieszkańców, ale także uczniów, znajdującego się pod numerem 6 Liceum im. Stanisława Staszica. Ulica stanowiła istotnie ważny odcinek przelotowy. Dochodziła do Pola Mokotowskiego, gdzie do 1937r. znajdowało się lotnisko i gdzie odbywały się wielkie rewie i defilady wojskowe.
Wybuch II wojny światowej i walki obronne Warszawy we wrześniu 1939r. obeszły się dość łagodnie z ulicą Noakowskiego. Dopiero w okresie powstania warszawskiego w sierpniu i wrześniu 1944r. doszło do bardzo poważnych zniszczeń ulicy Noakowskiego.
W najbliższym otoczeniu naszego Liceum - w gmachu Politechniki Warszawskiej - 15 grudnia 1948r. odbył się kongres zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, na którym utworzona została Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Na pamiątkę tego wydarzenia plac Politechniki otrzymał nową nazwę Placu Jedności Robotniczej. W tym samym miejscu w 1951r. odbył się I Kongres Nauki Polskiej i powołano do życia Polską Akademię Nauk.
Historia gmachu przy ulicy Noakowskiego 6 – pierwszej siedziby Gimnazjum im. Stanisława Staszica
Posesja przy dzisiejszej ulicy Noakowskiego pod nr 6, gdzie mieści się obecne Centrum Kształcenia Ustawicznego Nr 1, została zabudowana po raz pierwszy w latach 1889-1890. Wzniesiono wówczas dwupiętrowy dom mieszkalny z obszernym podwórzem, mieszczącym magazyny znajdującego się na parterze wielkiego sklepu z artykułami metalowymi.
Utworzone w 1906 r. w Warszawie Gimnazjum im. St. Staszica mieściło się początkowo w różnych doraźnie wynajmowanych domach. Dopiero w latach 1914-1916 wzniesiony został przez inżyniera Mariana Kontkiewicza, przy współudziale inżyniera St. Zaleskiego, gmach przy ulicy Polnej 50 (od 1928 r. Noakowskiego 6) zajmujący dwie sąsiednie posesje. Był to wtedy i długo jeszcze potem najnowocześniejszy budynek szkolny w okolicy, a inżynier Kontkiewicz uchodził za wybitnego projektanta i architekta specjalizującego się właśnie w budynkach szkolnych ( między innymi jego dziełem był największy budynek szkolny Warszawy – obecnie zespół szkół zawodowych na rogu ulic Narbutta i Kazimierzowskiej).
W latach 1916 – 1939 Gimnazjum im. Stanisława Staszica uchodziło
za jedno z najlepszych w stolicy. Szczególnie wysoki poziom reprezentowała kadra pedagogiczna złożona z wybitnych wychowawców i profesorów. Wielu
z nich cieszyło się sławą i uznaniem nie tylko w Warszawie, lecz także w kraju. Byli to wybitni uczeni, wykładowcy wyższych uczelni. Nazwiska znanych profesorów prowadzących zajęcia w murach szkoły przy ulicy Noakowskiego 6 w latach 1916 – 1939, a także na nielegalnych tajnych kompletach gimnazjalnych i maturalnych w okresie okupacji hitlerowskiej 1939 – 1944, zapisały się na trwałe w dziejach kultury polskiej:
Wacław Borowy – polonista wybitny historyk literatury polskiej, profesor dr Uniwersytetu Warszawskiego,
Bronisław Bouffał – prawnik, powszechnie znany w Warszawie adwokat, specjalista w dziedzinie prawa karnego,
Stefan Bąkowski – fizyk, w latach pięćdziesiątych kurator Okręgu szkolnego m. st. Warszawy,
Stefan Jellenta – pułkownik, znany historyk wojskowości,
Julian Krzyżanowski – polonista, filozof, prof. dr Uniwersytetu Warszawskiego, jeden z najwybitniejszych historyków literatury polskiej,
Eugeniusz Otto – matematyk, prof. dr Politechniki Warszawskiej, specjalista w dziedzinie geometrii,
Jan Samsonowicz – geograf, prof. dr Uniwersytetu Warszawskiego, znany geolog polski, odkrywca złóż węgla na Lubelszczyźnie,
Stanisław Szober – polonista, prof. dr Uniwersytetu Warszawskiego, jeden z najwybitniejszych językoznawców, autor wielu słowników,
Ludwik Widerszal – historyk, doc. dr Uniwersytetu Warszawskiego, znawca historii XVIII – XIX w.,
Lidia Winniczuk – prof. dr Uniwersytetu Warszawskiego, autorka licznych podręczników łaciny.
Jak już wspomniano, w okresie okupacji hitlerowskiej od 1939r. aż
do wybuchu powstania warszawskiego w sierpniu 1944r. Gimnazjum im. Stanisława Staszica prowadziło tajne komplety nauczania. Od 1942r. przybrały one formę kursów przygotowawczych do szkół zawodowych, które tolerowane były przez okupanta. Później, dla bezpieczeństwa, komplety odbywały się
w mieszkaniach prywatnych. Na tzw. staszicowskie komplety uczęszczała młodzież nie tylko śródmieścia, ale całej Warszawy. Matura odbywała się dwa razy do roku – w sesji zimowej i wiosennej. Na kompletach było od 5 do 15 uczniów. Tylko w 1944r. egzamin maturalny zdało około 120 uczniów, co daje przybliżone pojęcie o zakresie tajnego nauczania.
Najbardziej dramatyczne wydarzenia w historii gmachu szkoły rozegrały się w czasie powstania warszawskiego.
W rejonie Noakowskiego trwały jedne z najbardziej krwawych, zaciętych i tragicznych walk. Już w dniu wybuchu powstania - 1 sierpnia 1944r. - rozegrały się niezwykle ciężkie walki o opanowanie Politechniki, obsadzonej przez oddziały Wehrmachtu. Główny ogień na Niemców prowadziły oddziały powstańcze z ostatnich pięter i dachów domów przy Noakowskiego 2,4 i 6.
W budynku szkoły znajdowały się nie tylko oddziały obwodu I Armii Krajowej (Śródmieście Warszawy) dowodzone osobiście przez pułkownika Edwarda Pfeifera – „Radwana”, ale też grupa uczniów Gimnazjum im. Staszica – harcerzy 16 drużyny.
Przez pierwsze dwa tygodnie Politechnika i gmach szkoły przechodziły wielokrotnie z rąk do rąk. Zarówno po stronie hitlerowców, jak też powstańców odnotowane zostały bardzo wysokie straty. Najcięższe walki toczyły się między 15 a 19 sierpnia 1944r. Niemcy z grupy bojowej gen. Güntera Rohra oraz osławione oddziały SS Gruppenfuhrera Heinza Reinefartha przystąpiły do generalnego szturmu na Politechnikę i ul. Noakowskiego.
Kluczową pozycją obronną oddziałów powstańczych był wysoki, o grubych murach, solidnie zbudowany budynek szkolny pod nr 6. Był on też obok Politechniki głównym celem hitlerowskiego uderzenia, które rozwijało się
z dwóch kierunków: od Koszykowej oraz Polnej i Nowowiejskiej. Najbardziej tragiczne było popołudnie 19 sierpnia 1944r. Niemcom udało się ostatecznie zdobyć Politechnikę, a następnie otworzyć ogień z czołgów na Noakowskiego, przede wszystkim na szkołę.
Około godz. 15.30 oddziały SS H. Reinefartha pod osłoną czołgów rozpoczęły szturm na szkołę. Pierwsza jego faza zakończyła się sukcesem powstańców; SS-mani zostali powstrzymani, dwa spośród siedmiu czołgów spalono. Jednakże w godzinę później po ostrzelaniu szkoły i sąsiednich budynków przez czołgi oraz niemieckie miotacze ognia po krótkiej krwawej walce hitlerowcy zdobyli gmach szkoły.
Rozwścieczeni bohaterskim, zaciętym oporem powstańców esesmani przez cały wieczór 19 sierpnia 1944r. dopuszczali się niesłychanych okrucieństw wobec wziętych do niewoli powstańców oraz ludności cywilnej – mieszkańców okolicznych domów, których zgoniono na podwórko szkolne (wtedy większe niż obecnie, bo nie przedzielone ogrodzeniami). Nie jest znana dokładnie liczba zamęczonych i rozstrzelanych w tym miejscu kobiet, dzieci i powstańców. Według relacji świadków miała przekroczyć 50, a może nawet 100 osób.
Jednakże na drugi dzień 20 sierpnia oddziały powstańcze ponownie odbiły gmach szkoły i utrzymały go już do ostatnich godzin powstania. Zdołano także uchwycić broniących się na 4 piętrze i strychu szkoły kilkunastu oprawców hitlerowskich. Wyrokiem sądu polowego zostali oni rozstrzelani na tym samym podwórku szkolnym, gdzie dwa dni wcześnie katowali i rozstrzeliwali niewinną ludność cywilną i rannych jeńców – powstańców.
Jeszcze w czasie powstania i bezpośrednio po wyzwoleniu Warszawy w 1945r. rodziny ekshumowały ciała swych bliskich wymordowanych na podwórku szkolnym.
Z budynkiem szkoły związany jest też ostatni tragiczny akord powstania warszawskiego – kapitulacja. W poniedziałek 2 października 1944r. o godz. 8.00 do barykady między Politechniką a szkołą udaje się delegacja Komendy Głównej Armii Krajowej z pułkownikiem Kazimierzem Irankiem – Osmeckim. Właśnie w tym newralgicznym miejscu, poczynając od odbicia szkoły im. Staszica w dniu 20 sierpnia 1944r. przez oddziały AK, biegła przez Noakowskiego granica powstańczego stanu posiadania i właśnie o ten gmach i sąsiednie toczyły się aż do końca powstania zacięte walki z hitlerowcami, którzy chcieli przełamać ten strategicznie ważny punkt oporu, aby poprzez Noakowskiego wedrzeć się do walczącego i broniącego się aż do końca Śródmieścia.
Przy gmachu szkoły następuje spotkanie parlamentariuszy powstańczych i niemieckich. Stąd delegacja KG AK przewieziona zostaje do kwatery dowódcy wojsk hitlerowskich gen. Ericha von dem Bacha w Ożarowie pod Warszawą, gdzie zostają omówione i podpisane warunki kapitulacji powstania warszawskiego. Kapitulacja powstania ogłoszona zostaje żołnierzom AK z 28 dywizji Armii Krajowej stacjonującym w szkole na Noakowskiego jako pierwszym, a następnie w pozostałych, broniących się jeszcze punktach oporu stolicy.
W środę 4 października 1944 r. o godzinie 10.00 oddziały powstańcze zaczęły przekraczać linie placówek, dzielących je dotychczas od terenów zajmowanych przez wroga, wychodząc do niewoli w zwartym szyku. Główny punkt kapitulacji mieścił się na placu przed Politechniką. Komendant Główny AK gen. Dywizji Tadeusz Bór – Komorowski wraz ze swym sztabem przybywa najpierw do gmachu szkoły przy Noakowskiego, a następnie przekracza barykadę i kapituluje przed Niemcami. W gmachu szkoły oraz w sąsiadującej Politechnice Niemcy przejściowo zatrzymują kolejne grupy żołnierzy. Na placu składana jest broń. Kolumny jeńców i cywilnej ludności Niemcy konwojują ulicą Noakowskiego i Nowowiejską na Dworzec Zachodni. Opustoszałą stolicę Niemcy obracają w ruinę.
Po wojnie
Tak, jak i cała Warszawa, także szkoła przy Noakowkiego 6 została odbudowana. Nastąpiło to w 1955r. Początkowo po odbudowie, a właściwie
po wstępnej odbudowie parteru i pierwszego piętra w 1949r. powraca do budynku Gimnazjum im. Stanisława Staszica. Następnie gmach przejmuje Szkoła Podstawowa nr 45.
Upamiętnieniem dziejów szkoły są dwie tablice z piaskowca umieszczone w holu na parterze szkoły. Głoszą one chwałę tych profesorów i uczniów, którzy zginęli za Ojczyznę w kolejnych wojnach w latach 1914 – 1918, w 1920 i wreszcie w II wojnie światowej na wszystkich frontach i we wszystkich męczeńskich miejscach martyrologii narodu polskiego.
Jeszcze jedną pamiątką, jaka pozostała po dawnych dziejach szkoły, jest brązowa płyta z wizerunkiem Stanisława Staszica wmurowana w auli naszego liceum.
Pitiblond