PSYCHOLOGIA REWALIDACYJNA
1. PRZEDMIOT I ZADANIA PSYCHOLOGII REWALIDACYJNEJ
Psychologia rewalidacyjna zajmuje się funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych pod każdym względem i ma na celu poprawienie jakości życia osób dotkniętych niepełnosprawnością oraz badanie przyczyn powstałego inwalidztwa, sposobów leczenia i następstw choroby.
2. DEFINICJE I KLASYFIKACJE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
Upośledzenie umysłowe- niedorozwój umysłowy, oligofrenia (oligos gr. –mały), powstały wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej.
Upośledzenie umysłowe (za Clarkami)- funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej. Powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności do przystosowania się.
Wyróżniamy trzy rodzaje definicji:
a) Kliniczno-medyczne -jako stan choroby ze zwróceniem uwagi na etiologię i patogenezę.
Upośledzenie umysłowe (za L. Korzeniowskim)- wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie poziomu zdolności intelektualnych uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną.
b) Praktyczne –o charakterze prawno-administracyjnym
c) Psychologiczno-społeczne –wyodrębnia się różne kryteria:
-ocena wyników w nauce szkolnej
-inteligencja
-przystosowanie biologiczne i społeczne
Þ E. Doll
-niedojrzałość społeczna
-niska sprawność umysłowa
-opóźnienie rozwojowe
-zahamowanie
-pochodzenie konstytucjonalne
-nieodwracalność upośledzenia
Þ J. Mazurkiewicz
-psychologiczne (poziom uwagi i mowy)
-ewolucyjne (porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego umysłowego z dzieckiem normalnym)
-społeczne (mierzy stopień przystosowania do środowiska)
§ Klasyfikacja upośledzenia umysłowego
a) Upośledzenie w stopniu lekkim (55-69 punktów w skali Wechslera)- debilitas mentalis
b) Upośledzenie w stopniu umiarkowanym (40-54)- imbecilitas
c) Upośledzenie w stopniu znacznym (25-39)- imbecilitas
d) Upośledzenie w stopniu głębokim (poniżej 24; wg Merill, Termana poniżej 20)- idiot
3. ETIOLOGIA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
A) endogenne (dziedziczne):
v Dominujące
§ Stwardnienie guzowate (choroba Bournerillea)
Objawy: niedorozwój umysłowy, padaczka, objawy skórne (gruczolak łojowy- zbiór grudek w kształcie skrzydła motyla na obu policzkach), w tkance mózgowej bulwiaste guzki. Stopień upośledzenia zależy od wieku, w którym wystąpiły pierwsze objawy (im młodszy tym głębszy stopień upośledzenia umysłowego)
§ Choroba Recklinghausena
Objawy: brązowe plamy na skórze, nerwiakowłókniaki rozsiane po ciele, objawia się w wieku późniejszym, upośledzenie występuje w różnym stopniu.
§ Akrocefalosyndaktylia (choroba Aperta)
Objawy: nieprawidłowa budowa czaszki (nadmiernie wysoka o spłaszczonej potylicy), syndaktylia dłoni i stóp (zrośnięcie), rozszczep podniebienia, upośledzenie w różnym stopniu.
§ Arachodaktylia (choroba Marfana)
Objawy: wady rozwojowe układu kostnego- długa, wąska czaszka, boczne skrzywienie kręgosłupa, zniekształcenie klatki piersiowej, kości kończyn wydłużone; słabo rozwinięta tkanka podskórna, wady serca, upośledzenie u. często w stopniu lekkim i umiarkowanym.
§ Dyzostoza czaszkowo-twarzowa (choroba Crouzona)
Objawy: anomalie w budowie czaszki- akrocefalia (krótka), oksycefalia (wysoka); może powstać wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, szeroko rozstawione oczy, wytrzeszcz gałek ocznych, zaburzenia neurologiczne (bóle głowy).
§ Zespół Struge-Webera
Objawy: zaburzenia rozwoju motorycznego, niedowłady spastyczne kończyn, na twarzy zmiany naczyniowe, w czaszce zwapnienia, epilepsja, upośledzenie często w stopniu głębokim.
v Recesywne
o Tłuszcze
§ Zwyrodnienie mózgowo-plamkowe (idiotyzm amaurotyczny)
Objawy: w obrębie tkanki mózgowej odkładają się substancje tłuszczowe, co prowadzi do zaniku komórek nerwowych, degeneracja obejmuje też siatkówkę oka. Postacie:
-dziecięca (choroba Tay-Sacha)- początek w 1 r.ż., głębokie upośledzenie umysłowe, niedowłady, narastająca ślepota, śmierć ok. 2 r.ż.
-młodzieńcza (choroba Spiel-Meier-Fachta)- początek 14-15 r.ż., przebieg wolniejszy niż w postaci dziecięcej, zgon w 5-10 roku trwania choroby.
§ Gorgolizm (maszkaronizm)
Objawy: odkładanie się produktów przemiany materii wewnątrz komórek nerwowych, co je uszkadza, karłowaty wzrost, duża, krótka czaszka, szeroka twarz, krótkie kończyny, powłoki brzuszne napięte (często przepuklina pępkowa), wady serca, powiększenie śledziony i wątroby; początek choroby w okresie niemowlęcym, upośledzenie u. często w stopniu głębokim.
§ Choroba Niemanna-Picha
Objawy: zahamowanie hiporuchowe, zaburzenia wzroku, wyniszczenie organizmu, śmierć w 3 r.ż.; początek choroby w niemowlęctwie, upośledzenie u. przeważnie w stopniu głębokim.
§ Choroba Gauchela
Objawy: schorzenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, zaburzenia rozwoju motorycznego, sztywność odmóżdżeniowa (zanik reakcji organizmu na bodźce); początek choroby w 2-4 r.ż.; upośledzenie u. w stopniu głębokim.
o Białka
§ Fenyloketonuria (choroba Foulaudlinga)
Objawy: biała skóra, jasne włosy i oczy, czaszka mała, często padaczka, nieskoordynowane ruchy dziecka, zapach potu i moczu wilczy, mysi.
Zaburzenia w przemianie fenyloalaniny. Można wykryć metodą pieluszkową (na mocz działamy chlorkiem żelaza i pojawia się kolor ciemnozielony) lub badaniem krwi (wokół krwinki gromadzą się bakterie). Można wykryć w niemowlęctwie i ustrzec dziecko przed upośledzeniem umysłowym. Jeśli się jej nie wykryje to może dojść do upośledzenia nawet w stopniu głębokim.
§ Choroba syropu klonowego (choroba Menkesa)
Objawy: mocz ma zapach syropu klonowego, padaczka, zaburzenia motoryki; początek tuż po urodzeniu, upośledzenie w stopniu głębokim.
o Cukry
Objawy: zaćma, padaczka, galaktoza gromadzi się we krwi, płynie rdzeniowo-mózgowym powodując obrzęk mózgu, uszkodzenie nerek, wątroby; początek po urodzeniu, upośledzenie w stopniu głębokim.
o Choroby sprzężone z płcią (recesywne wywołane działaniem nieprawidłowych genów w chromosomie X, przenoszone przez kobiety występują u mężczyzn).
§ Zespół oczno-mózgowo-nerkowy
Objawy: nieprawidłowości dotyczące oczu i nerek, karłowaty wzrost, krzywicze zmiany w kośćcu; początek po urodzeniu, upośledzenie w stopniu głębokim
§ Moczówka prosta nerkopochodna
Objawy: częste wydalanie moczu, nadmierne pragnienie, karłowatość, krzywicze zmiany w układzie kostnym, bóle w stawach, częste wymioty; początek w niemowlęctwie, upośledzenie w różnym stopniu.
v Choroby wywołane aberracjami chromosomalnymi
o Chromosomy autosomalne (nieprawidłowy układ chromosomów)
§ Zespół Downa
Objawy: wygląd mongoloidalny- szeroka twarz, fałda mongolska, nos krótki, szczęka niedorozwinięta, duży język, małe uszy, rzadkie włosy, sucha skóra, wady serca, niewyraźna mowa; upośledzenie w stopniu umiarkowanym i znacznym.
§ Zespół miauczącego kota
Objawy: liczne wady rozwojowe, nieprawidłowa budowa krtani, upośledzenie w różnym stopniu.
o Chromosomy płciowe
§ Zespół Turnera
Objawy: niski wzrost, krótkie kończyny, płetwiasta szyja, niedorozwój płciowy, upośledzenie nie zawsze występuje.
§ Zespół Kinefeltera
Objawy: wysoki wzrost, cienkie kończyny, niedorozwój płciowy.
B) egzogenne
o Wirusowe
§ Różyczka
Objawy: niedorozwój umysłowy, wady rozwojowe w obrębie wzroku, słuchu, serca, często małoocze, niski wzrost, małogłowie, wady rozwojowe kośćca, zaburzenia połykania, snu, motoryki.
§ Cytomegalia
Objawy: obecność żółtaczki, powiększenie wątroby i śledziony, drgawki; początek tuż po urodzeniu.
§ Kiła
Objawy: obojętność, wzmożony niepokój ruchowy, dysplastyczna budowa- zniekształcenie czaszki, kończyn, tułowia, bladość skóry, głuchota, ślepota, nieprawidłowy rozwój kośćca, powiększenie wątroby, śledziony, upośledzenie umysłowe; ujawnia się w pierwszych miesiącach życia.
o Choroby odzwierzęce
§ Toksoplazmoza
Objawy: jeśli zakażenie nastąpiło we wczesnym okresie ciąży płód obumiera, brak reakcji na otoczenie, wodogłowie, zaburzenia widzenia, porażenia, niedowłady kończyn, napady drgawkowe; upośledzenie umysłowe.
§ Grypa, Malaria, Wirusowe zapalenie wątroby
Doprowadzają do uszkodzenia płodu, gdzie szczególnym objawem jest upośledzenie umysłowe.
o Zaburzenia troficzne i intoksykacje
§ Niedożywienie matki, niedotlenienie, zaburzenia krążenia, działanie leków hormonalnych, antybiotyki, salicylaty, sulfonamidy, kortyzole, psychotropowe, betablokery, przeciwbólowe- zmniejszają odporność immunologiczną.
§ Warunki, w jakich matka pracuje- działanie promieni rtg, zatrucia tlenkami metali, inne gazy –uszkadzają układ nerwowy dziecka, następstwa zależą od czasu zadziałania czynnika.
§ Alkoholizm- zmniejsza wartościowość komórki rozrodczej, co może prowadzić do zaburzeń rozwojowych.
§ Nikotyna ma działanie toksyczne, zmniejsza wagę i wzrost dziecka, zaburzenia psychofizyczne.
§ Konflikt serologiczny- działa toksycznie na płód, zaburzona zostaje zdolność przyswajania tlenu, dzieci wykazują objawy żółtaczki, której powikłaniem jest upośledzenie umysłowe, głuchota, ślepota, zaburzenia motoryczne, ruchów celowych, zwiększona wrażliwość na bodźce dotykowe, zmienność nastroju.
o Czynniki nabyte
§ Ciężkie przeżycia matki w czasie ciąży
§ Urazy fizyczne, uderzenia, ciężka praca fizyczna.
o Urazy okołoporodowe
§ Zamartwica śródmaciczna, zaburzenia krążenia- usposabiają do urazu podczas porodu
§ Nieprawidłowe ułożenie płodu
§ Poród długotrwały lub zbyt krótki
§ Wcześniactwo- ryzyko urazu rośnie
§ Urazy mechaniczne
o Czynniki działające po porodzie
§ Choroby np. zapalenie opon mózgowych, zatrucia ołowiem, uszkodzenia mechaniczne, padaczka
o Choroby związane z czynnikami endo- i egzogennymi
§ Matołectwo (kretynizm)- niedoczynność tarczycy. W zależności od etiologii i patogenezy mamy dwie postacie niedoczynności tarczycy:
-matołectwo endemiczne- w niektórych rejonach geograficznych gdzie brak jest odpowiedniej ilości jodu w wodzie i glebie. Objawy: przerost gruczołu tarczycowego (wole).
-matołectwo sporadyczne- zaburzenia syntezy hormonu tarczycy są uwarunkowane genetycznie i przekazywane w sposób recesywny lub uwarunkowane w okresie płodowym, czy pierwszych latach życia. Powstaje niedorozwój umysłowy, spowolnienie czynności psychicznych, zaburzenia emocjonalne, chorzy wrażliwi, dobroduszni, tok myślenia powolny, niski wzrost, zgrubiałe rysy twarzy, powieki grube, wargi wydęte, usta otwarte, język zgrubiały, duża głowa, skóra brunatno-blada, przytępienie słuchu, podatność na infekcje.
§ Wodogłowie (hydrocefalia)
4. CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW POZNAWCZYCH OLIGOFRENIKÓW
a. UWAGA
Opóźnienie rozwoju uwagi ma różny stopień głębokości.
-Lekki stopień upośledzenia- uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi.
-Umiarkowany st. u.- Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna.
-Znaczny st. u.- Poważne trudności z koncentracją uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb, lub wyróżniających się, np. zdecydowaną barwą. Uwaga mimowolna, brak uwagi dowolnej.
-Głęboki st. u.- W niektórych przypadkach brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej.
b. SPOSTRZEŻENIA
Różny stopień opóźnienia funkcji spostrzegania.
-Lekki st. u.- Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Zachowanie zdolności do percepcji muzyki.
-Umiarkowany st. u.- Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych.
-Znaczny st. u.- Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne. Trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości.
-Głęboki st. u....
kaya86