1. Profesjonalna kompetencja diagnozowania
Diagnoza – pochodzi z języka greckiego, oznacza rozpoznanie. W języku polskim 3 znaczenia:
1. Proces diagnozowania
2. Efekty tego procesu
3. Dziedzina nauki i praktyki
Złożony proces, obejmujący sformułowanie pytań diagnostycznych, wybór odpowiednich narzędzi, zbieranie danych, ich ocenę i integrację, a w efekcie sformułowanie odpowiedzi na pytania diagnostyczne.
Test – znaczenie psychometryczne, jest to zdefiniowana procedura zbierania i interpretacji danych, spełniająca wymagania standaryzacji, obiektywności i normalizacji. Testy stosowane w praktyce powinny także mieć udowodnioną empiryczność trafność i rzetelność, która da się sensownie określić tylko w odniesieniu do procedur spełniających dwa pierwsze z wymienionych warunków.
Proces diagnozowania:
-rozwiązywanie problemu (Turner, DeMers, Fox i Reed, 2001),
- formułowanie i testowanie kolejnych hipotez w poszukiwaniu odpowiedzi na zasadniczy problem diagnostyczny ( Fernandez – Ballesteros, 2001).
Kompetencje psychologa (kompetencje profesjonalne – Kaslow, 2004).
Europejski Dyplom Psychologa (EDP): profesjonalne kompetencje, wśród których wyróżnia się kompetencje trzonowe, dotyczące umiejętności podstawowych dla wykonywania zawodu oraz kompetencje aktywujące, ułatwiające stosowanie tych pierwszych oraz wspomagające rozwój zawodowy. Diagnoza psychologiczna jest jedną z sześciu trzonowych kompetencji trzonowych. Świadomość różnorodności wraz ze świadomością etyczną stanowią dwie fundamentalne kompetencje, na których opierają się wszystkie kompetencje trzonowe.
Kompetencja diagnostyczna – umiejętność posłużenia się odpowiednimi metodami (np. wywiadem, testami, obserwacją) w celu określenia istotnych – ze względu na świadczoną usługę – właściwości badanej osoby, grupy, organizacji lub sytuacje.
2. Wiedza. Podstawy teoretyczne diagnozy psychologicznej
Diagnoza należy do najbardziej podstawowych dziedzin psychologii, powstała u początków istnienia psychologii jako nauki i rozwijała się wraz z nią.
3 trendy rozwoju diagnozy:
1) Integracja różnych pojęć metodologicznych, dawniej uznawanych za wykluczające się wzajemnie:
· Podejście nomotetyczne i idiograficzne
Nauki nomotetyczne (odkrywanie praw ogólnych, np. fizyka)
Nauki idiograficzne (skupione na wyjaśnianiu zjawisk jednostkowych, np. historia)
à Według niemieckiego filozofa Wilhelma Windelbanda
W psychologii dzięki pracom Gordona Allporta.
Podejście nomotetyczne w psychologii – działalność badawcza, ukierunkowana na odkrycie i wyjaśnienie ogólnych prawidłowości rządzącymi zachowaniem jednostek. Poznawanie procesów i zjawisk o charakterze uniwersalny (wspólnym wielu ludziom). Procedura diagnostyczna musi być wystandaryzowana, zobiektywizowana i znormalizowana.
Podejście idiograficzne w psychologii – rozumienie i opisanie jednostki jako niepowtarzalnej indywidualności. Zjawiska specyficzne dla konkretnej osoby. Modelowy przykład to studium przypadku.
Lamiell postulował połączenie obu pojęć, termin idiotetyczny.
· Podejście ilościowe i jakościowe
Ilościowe – pomiar liczbowy
Jakościowy – opis w kategoriach jakościowych . Stanowi nazwę nurtu specyficznego, interdyscyplinarnego nurtu badawczego (Denzin i Lincoln, 1998, Konecki 2000). Sprzeciw wobec metod ilościowych. Ważna jest perspektywa osoby badanej, jej subiektywne doświadczenie i sposób przeżywania świata. (Guba i Lincoln)
Podejście mieszane – Creswell, 2003, Tashakkori i Teddlie, 2001, różne techniki w tym samym badaniu.
Pschoterapeci – Deacon i Piercy, uzupełnienie ilościowych technik diagnozowania o techniki jakościowe. W Polsce: Straś – Romanowska, 2000
Zmiany w modelu diagnozy i relacji diagnostycznej, od modelu medycznego do podejść opartych na współpracy:
Zmiany w ogólnym modelu diagnozy psychologicznej (Kowalik, Brzeziński):
1) Diagnoza różnicowa (nozologiczna) – pochodzi z medycyny, była związana z psychologią kliniczną. System nozologiczny – system nazewnictwa jednostek chorobowych (np. DSM – I) stosowany w diagnozie medycznej. Jednostki nozologiczne – są to konkretne zaburzenia, np. grypa. Rozpoznanie jednostki na podst. symptomów, które mogą tworzyć syndrom (zespół objawów). Rozpoznanie pozwala postawić prognozę (rokowanie) i stosować terapię. Stosuje się różnicowanie, czyli wykluczenie możliwości pomylenia danej jednostki zaburzenia z inną o częściowo wspólnych objawach. Błędy: reifikacja (uprzedmiotowienie), ekstremalność myślenia o pacjencie, etykietowanie. Ze strony pacjenta – efekt Rumpelstilzchena (reakcja na rozpoznanie zaburzenia i określenie go fachowym terminem, pacjent zrzeka się odpowiedzialności za własne leczenie, irracjonalna wiara w moc słowa, nazwa z baśni)
2) Diagnoza funkcjonalna – w odp na rozwój wiedzy psychologicznej i uniezależnienie od modelu medycznego. Pogłębiony i bardziej wnikliwy opis problemu zjawiska i wyjaśnienie go w terminach wybranej koncepcji psychologicznej. Stosowana w psychologii klinicznej, edukacyjnej, organizacji i pracy i innych.
3) Diagnoza psychospołeczna (interakcyjna) – uczynienie osoby badanej partnerem badania. Składa się z protodiagnozy i oceny psychologa.
Ruch na rzecz ustanowienia empirycznych podstaw procedur diagnostycznych
Kwestia poprawności wnioskowania diagnostycznego oraz czynników, które jej sprzyjają.
Rozróżnienie klinicznej i statystycznej metody diagnozy – T.R. Sarbin, dużą rangę nadał Paul E. Meehl
Predykacja – diagnoza prognostyczna, przewidywanie wystąpienia pewnego rodzaju właściwości lub zachowania (kryterium) na podstawie wiedzy o innych właściwościach lub zachowaniach (predykatory).
Westen i Weinberger – „diagnoza nieformalna”, „niestrukturalizowana”
Termin diagnoza kliniczna jest stosowany jako przeciwieństwo diagnozy sformalizowanej.
William Grove:
a) diagnoza kliniczna jest procedurą używaną od dawna przez lekarzy i psychologów praktyków, w której diagnosta zestawia razem różne dane i wyciąga wnioski, stosując metody nieformalne, subiektywne.
b) diagnoza mechaniczna – jest to każda dokładnie określona procedura, w której wnioski diagnostyczne wyprowadza się z danych za pomocą ścisłego algorytmu > „przepis z książki kucharskiej”.
Przeciwnikiem Meehla w sporze o wartość wnioskowania klinicznego był Robert R. Holt, uważał, że zadaniem klinicysty nie jest diagnoza jako rozpoznanie zaburzenia, lecz analiza znaczeń. Żeby pomóc pacjentowi trzeba zrozumieć jego subiektywną rzeczywistość i system wartości. Mówił o swoim podejściu jako teoretycznym.
Przykłady błędów i zniekształceń poznawczych, na które narażony jest diagnosta stosujący nieformalne reguły wnioskowania: na diagnostę ma wpływ wiele czynników, np. indywidualne zainteresowania – efekt usuwania w cień kwestii zawodowych. Występuję też zjawisko „od początku wiedziałem, że tak będzie”.
Diagnoza oparta na dowodach empirycznych
Diagnoza oparta na dowodach empirycznych wpisuje się w nurt działań pokrewnych, określanych jako EBP, czyli praktyka oparta na dowodach empirycznych. Jest to dążenie do tego, by wszystkie działania praktyczne były parte na podstawach naukowych, wymóg stosowania ustruktalizowanych metod i procedur, które przeszły weryfikację empiryczną.
Praktyka psychologiczna oparta na dowodach empirycznych:
à integrowanie najlepszych dostępnych dowodów empirycznych (różnorodne dane, pochodzące z badań laboratoryjnych i terenowych, uzyskane metoda ilościowymi i jakościowymi.
à z biegłością praktyczną (umiejętność przeprowadzania badań i formułowania sądów diagnostycznych, konceptualizacja przypadku, umiejętności interpersonalne, budowanie przymierza, umiejętność oceny wyników badań i wdrożeniach ich w praktyce)
à w kontekście indywidualnych właściwości klienta, jego preferencji i kultury, z której pochodzi (rozumienie ograniczeń i mocnych stron różnych procedur w odniesieniu do różnych grup klientów, zmienne demograficzne, społeczno –kulturowe, przynależność etniczna, stan rodzinny, status ekonomiczny, orientacja seksualna, wartości, normy, zwyczaje)
Diagnoza powinna być wykonywana nie tylko na początku interwencji, ale a trakcie całego postępowania.
Charakterystycznym rysem EBA jest akcent położony na wiarygodne techniki pomiaru. Aby narządzie uznane było za wiarygodne, jego parametry psychologiczne musza być przekonujące.
W EBA diagnozowanie to coś więcej niż stosowanie testów i innych technik diagnostycznych.
a) Poziom pośredni – wybór i realizacja strategii diagnozowania konkretnej właściwości lub zjawiska
b) Poziom całościowy – integracja wszystkich zadań z poziomu pośredniego i skuteczna realizacja całego procesu diagnozowania zgodnie z przyjętą procedurą.
Metody i techniki diagnostyczne w świetle badań:
Gary Groth – Marnat wyróżnia 3 główne metody diagnozowania: wywiad (rozmawianie z osobą uczestniczącą w badaniu), obserwowanie zachowania (zaplanowane rejestrowanie jej określonych zachowań) i testowanie (stawianie różnych rodzajów zadań).
Test psychologiczne – procedura zbierania danych, spełniająca warunek standaryzacji, obiektywności i normalizacji.
METODY DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ:
1) Wywiad
Z reguły poprzedza interwencję psychologiczną i terapię.
Wywiad – rozmowa przeprowadzana w celu uzyskania określonego rodzaju informacji. Wywiad psychologiczny jest zarazem postępowaniem badawczym i profesjonalnym kontaktem z klientem.
1) Ogólna sytuacja, w której przeprowadzany jest wywiad
2) Struktura wywiadu
Rodzaje wywiadu:
à ustrukturalizowany (standaryzowany, obiektywność i standaryzacja, istnieje z góry ustalony, drobiazgowy schemat postępowania, którego osoba badająca nie może modyfikować w trakcie rozmowy. Kolejność pytań jest z góry ustalona, z góry są określone odpowiedzi osoby badanej, przypomina kwestionariusz, badający czyta odpowiedzi badanemu, przeprowadzania trzeba się nauczyć, zalety: wyższa rzetelność i trafność niż w przypadku innych
à Częściowo ustrukturalizowany (z góry określono zasadniczy cel i główne poruszane w nim problemy, jednak osoba badana i badająca mają swobodę formułowania wypowiedzi, mogą się znaleźć pytania otwarte i zamknięte, badający czuwa jednak nad przebiegiem rozmowy
Struktura wywiadu (Williamson i in. 1997) – specyficzne określenie rodzaju pytań, specyficzne określenie kryteriów ewaluacji odpowiedzi, ścisły empiryczny związek pytań i kryteriów z celem badania, ustalenie puli pytań powtarzanych w przypadku każdej osoby badanej, zastosowanie skal szacunkowych):
· Wywiad sytuacyjny (SI), najwyższe wskaźniki trafności spośród różnych rodzajów wywiadów, prezentowanie kandydatowi opisów różnych konkretnych sytuacji, z jakimi może się on zetknąć w pracy i pytanie o jego prawdopodobne zachowanie. Dobór treści zależy od rodzaju pracy.
· ustrukturalizowany wywiad dotyczący wzorców zachowania
· ustrukturalizowany wywiad behawioralny
· BEI – odmiana behawioralnego wywiadu sytuacyjnego, wywodzi się z koncepcji McClellanda, kompetencje osobiste w zakresie zawodowym, podejście empiryczne, istotny dobór treści
· SIRS – pomaga wykryć przypadki symulacji chorób psychicznych
à Swobodny – ustrukturalizowany w sposób zewnętrznie niewidoczny – spotyka się rzadko, podczas swobodnego wywiadu diagnosta nie posługuje się żadnym arkuszem do kodowania osoby badanej, słucha jej, zapisuje dane na dyktafon, poddaje się ocenie bogactwo znaczeń treściowych. 3 wykonywane zadania: transkrypcja, kodowanie wyników, analiza.
Odmiany wywiadu w zależności od liczby i roli uczestników tabelka (s. 63, PDF:31)
Wywiad aktywny Holsteina i Gubriuma – przedmiot badania powstaje w chwili pomiaru, w wyniku spotkania osoby badające i badanej. Informacje są wspólnie współkonstruowane przez obie osoby spotykające się podczas badania. Badany współpracuje z badaczem, obie strony są aktywne. Podejście pozytywne. Dane uzyskane z wywiadu mają ukazywać rzeczywiste, własne przekonania respondenta. Badany i badacz mogą stosować różne pozycje podmiotowe.
2) Obserwacja – to szeroka i różnorodna klasa procedur diagnostycznych. Najogólniej można ją określić jako przyglądanie się zachowaniu diagnozowanej osoby lub grupy i rejestrowanie wybranych aspektów tego zachowania.
Jedna z trzech tradycyjnie wyróżnianych metod diagnozy psychologicznej, obok wywiadu i testowania (Groth – Marnath, 2003). Metoda klasyczna i rozwijająca się. Stosuje się na wszystkich obszarach psychologii.
Rodzaje obserwacji:
· Bezpośrednia (obserwator jest obecny podczas zachodzenia obserwowanych zjawisk i stwierdza ich wystąpienie, obserwator przygląda się zachowaniom w pełnej formie, tak jak przebiegają w rzeczywistości) lub obserwacja pośrednia (wnioskowanie o wystąpieniu interesujących nas zachowań),
· Jawna (obserwator jest obecny w tym samym pomieszczeniu lub badani wiedzą, że biorą udział w badaniu) lub ukryta (obserwator nie jest widoczny dla uczestników badania lub badani nie wiedzą, że biorą udział w badaniu)
· Laboratoryjna (z góry przygotowujemy pewną sztuczną sytuację) lub naturalna (w naturalnym środowisku)
· Uczestnicząca – badacz przez pewien czas staje się członkiem grupy czy społeczności. Zwiększa reprezentatywność i trafność, zmniejszenie obiektywności. Jest czasochłonna
· Ambulatoryjna – Fahrenberg, 2002, Fahrenberg, Myrtek, Pawlik i Perrez, 2007). Monitorowanie zachowań jednostki przez 24 godz na dobę w toku jej codziennych czynności i w zwykłym środowisku, dzięki urządzeniom elektronicznym.
· ustrukturalizowana (nadanie struktury procesowi obserwowania, kodowanie i kategoryzowanie obserwowanych zachowań) lub niestrukturalizowana (narracyjna, diagnosta w formie historii opowiada co się wydarzyło)
Sposoby nadawania struktury procesowi obserwowania
3 sposoby zostały opisane przez Herberta F. Wrighta:
· zbieranie próbek czasowych – rejestrowanie zachowań diagnozowanej osoby lub grupy w jej naturalnym środowisku w określonych odcinkach czasu, zazwyczaj odcinki od 5 do 15 min i organizowane w serii po kilkanaście. Momenty nierzadko dobiera się losowo. Zebranie reprezentatywnej próby zachowań typowych dla danej osoby lub grupy
· zbieranie próbek zdarzeń – diagnosta skupia się na jednym, konkretnym rodzaju zachowania, np. epizodach agresji dziecka w przedszkolu lub pacjenta na oddziale psychiatrycznym. Jest to metoda, kiedy obserwowane zachowanie zdarza się rzadko.
· ocena zachowania na skalach (stosowana jest też druga metoda kodowanie zachowania) – kodowanie zachowania odnosi się do wystąpienia zachowań określonego rodzaju podczas obserwacji. Zostało wprowadzone przez Edwarda C. Tolmana, rozróżnił zachowania molarne (celowe, podejmowane ze względu na pewien wynik, są złożone) i molekularne (pojedyncze reakcje na bodźce zewnętrzne czy wenętrzne)
Wykorzystanie specjalistycznej aparatury do rejestracji wybranych parametrów zachowania – nagrania audio lub wideo, rytm serca, ciśnienie krwi, poziom różnych substancji lub ciał immunologicznych we krwi, odporność skóry (EDA), aktywność elektryczna mózgu (EEG), mięśni szkieletowych (EMG) i serca (EKG), wariograf (poligraf).
3) Testowanie
Najczęściej spotykany podział (Anastasi i Urbina, 1999, Hersen, 2003, Strelau 2000) to na 2 kategorie: testy osobowości i testy inteligencji i zdolności. Są jeszcze testy w psychologii pracy i organizacji (Hersen, 2003) czy krótkie testy przesiewowe i testy do celów ewaluacji interwencji (Groth – Marnat, 2003).
Inne klasyczne rozróżnien...
blackcaffeine