SAMORZĄD I ADMINISTRACJA z 7 marca 12 (nr 47).pdf

Środa 7 marca 2012, nr 47 (3185) gazetaprawna.pl

samorząd

i administracja

prenumerata

najnowsze w serwisaCh

temat tygodnia

KsiegOwOsC.gaZetaPrawna.Pl

Wywłaszczanie nieruchomości

w orzecznictwie sądów

C4-5

Starosta może odebrać prawo własności czy użytkowania wieczystego tylko wtedy,

gdy cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób. Byłemu właścicielowi

zawsze jednak należy się rekompensata. Stanowi ona odpowiednik wartości rynkowej

utraconego prawa

podatki i cła

nauczanie przedszkolne

nie zawsze zwolnione z Vat

ryczałt z najmu mieszkania

nie wyklucza wspólnego

rozliczenia małżonków

Jak wykazać płatności

dla zagranicznych kontrahentów

Odliczenia na dziecko może

dokonać tylko rodzic albo formalny

opiekun prawny

do usług montażu rolet zewnętrznych

można stosować niższą stawkę Vat

w numerze

Komentarze

Dla kogo dieta, a dla kogo wynagrodzenie

Likwidacja sądów to pierwszy krok

do likwidacji powiatów

rachunkowość

Przez trzy lata biegły będzie

przechowywał dowody szkolenia

30 dni na aktualizację danych

w rejestrze

Polityczny rewanż czy należny dodatek funkcyjny

sfera budżetowa

Podatek Vat a wydatki strukturalne

garaż dla karetek w ZOZ a rb-wsa

Założenie monitoringu w gminnym

ośrodku sportu a rb-wsa

Boisko „Orlik”

Zakup nowych eksponatów

do muzeum

Odnawianie licencji programu

płacowego a wydatki strukturalne

dotacje z UE

W budżecie samorządu nie ma dodatkowych środków

na pokrycie niedoszacowanych kosztów

Eksperci radzą

Kadry.gaZetaPrawna.Pl

Kiedy grunt podlega zwrotowi na rzecz poprzedniego

właściciela lub jego spadkobierców

Jakie przepisy stosuje urząd przy wydawaniu decyzji

administracyjnej

Procedury

prawo pracy

Czy prowadzący firmę może

skorzystać z urlopu ojcowskiego

Kiedy po zwolnieniu dyscyplinarnym

można się ubiegać o uzupełniające

odszkodowanie od pracodawcy

Dostęp do informacji publicznej nie zawsze

jest możliwy

ubezpieczenia

Jakie są skutki wypłacenia

wynagrodzenia chorobowego zamiast

zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego

Czy wydłużenie drogi do domu

wyklucza uznanie nieszczęśliwego

zdarzenia za wypadek w drodze z pracy

Postępowanie administracyjne

Metryka akt pozwoli skuteczniej kontrolować

pracę urzędników

wynagrodzenia

Potrącenia z wynagrodzenia

i innych świadczeń przysługujących

pracownikowi

Odsetki od nieterminowej wypłaty

wynagrodzenia

Jak odzyskać nadpłaconą pensję

wypłaconą z góry, gdy pracownik

po jej otrzymaniu rozwiązał umowę

orzecznictwo

Organ musi wezwać stronę do podania okoliczności

uniemożliwiających dochowanie terminu

Naruszenie pozwolenia na budowę skutkuje

wstrzymaniem robót

sfera budżetowa

Zastępca wójta nie zawsze może

skutecznie zwolnić pracownika

Za tydzień Reguła wydatkowa w samorządach Gmina też musi udzielać gwarancji zapłaty w procesie budowlanym

Dziennik Gazeta Prawna, 7 marca 2012 nr 47 (3185)

gazetaprawna.pl

komentarze

Dla kogo dieta,

a dla kogo

wynagrodzenie

Temida może być ślepa, minister

sprawiedliwości nie

wych. Nie bez przyczyny

w uzasadnieniu do rozpo-

rządzenia ministra sprawie-

dliwości o likwidacji sądów

zawarta jest teza, że etaty-

zacja wydziału na poziomie

7-8 jest najbardziej pożąda-

ną, a jako minimalną trzeba

wskazać etatyzację na po-

ziomie 5-6. Wydziały za-

miejscowe likwidowanych

sądów nie mają w przy-

szłości racji bytu, co wprost

wynika z uzasadnienia pro-

jektu: „Funkcjonowanie

tych wydziałów, szczegól-

nie w odniesieniu do obec-

nych jednostek o etatyzacji

wynoszącej 4 – 8 sędziów,

będzie przedmiotem wni-

kliwego monitorowania,

w kontekście zasadno-

ści ich dalszego istnienia.”

Jest więc kwestią najbliż-

szego czasu – miesięcy lub

lat – likwidacja wydziałów

zamiejscowych w sądach

o obsadzie 4 – 8 sędziów.

Takich sądów jest w Polsce

ponad 80.

Nieprawdziwa jest więc teza

ministerstwa, że likwida-

cja sądów nie spowoduje

żadnych ujemnych kon-

sekwencji dla obywateli.

W najbliższej przyszłości za

tę reformę sprawiedliwości

zapłacą mieszkańcy małych

miasteczek i wsi. I to oni

poniosą koszty dojazdów do

sądów oddalonych nieraz

o kilkadziesiąt kilometrów

oraz koszty straconego czasu

i utraconych zarobków za

czas dojazdu.

Problemem polskiego

wymiaru sprawiedliwo-

ści nie są małe sądy, ale

duże sądy położone w me-

tropoliach. To tamte sądy

trzeba dzielić na efektyw-

ne, a nie likwidować małe

sądy rejonowe. Uważam, iż

projekt rozporządzenia mi-

nistra sprawiedliwości jest

oparty na niekonstytucyjnej

podstawie prawnej, tj. art.

20 pkt 1 ustawy z 27 lipca

2001 r. – Prawo o ustroju

sądów powszechnych (Dz.U.

nr 98, poz. 1070 z późn.

zm.). Głęboko wierzę, że

znajdzie się uprawniony

podmiot (np. Krajowa Rada

Sądownictwa albo rzecznik

praw obywatelskich), który

zaskarży ten przepis do Try-

bunału Konstytucyjnego.

Wzywamy zatem pana mi-

nistra do niepodpisywania

rozporządzenia do czasu

rozstrzygnięcia kwestii

konstytucyjności art. 20 pkt

1 ww. ustawy przez Try-

bunał.

My walczymy o nasze sądy

z poczuciem odpowiedzial-

ności za wspólnotę, jaką są

nasze powiaty. Uważamy,

że władza powinna być

dla ludzi, a nie przeciw

ludziom. Temida może być

ślepa, minister sprawiedli-

wości nie!

Wojciech

Błaszczyk

adwokat, przewodniczący

Obywatelskiego Komitetu

Obrony Sądu w Sochaczewie

Andrzej

Szewc

prof. WSEiA w Bytomiu,

radca prawny

N ie bez przyczyny

lejnych urzędów rejono-

wych lub powiatowych.

Likwidacja sądu to wyjęcie

pierwszego ogniwa z łań-

cuszka o nazwie „powiat”.

W konsekwencji może to

doprowadzić do likwidacji

powiatów. Taka perspek-

tywa niestety jest prawdo-

podobna. Będziemy, jako

mieszkańcy małych miaste-

czek, grillowani po kawałku

ze struktur powiatowych.

Ten proces właściwie się już

rozpoczął od likwidacji po-

wiatowych stacji sanitar-

nych.

W powiecie sochaczewskim

ponad dwa lata temu zli-

kwidowany został wydział

pracy tutejszego sądu rejo-

nowego. Dziś mieszkańcy

powiatu muszą dojeżdżać

w sprawach pracowni-

czych do Żyrardowa, co jest

bardzo uciążliwe i kosztow-

ne. Ten wydział sądu został

zlikwidowany po cichu

i bez rozgłosu. Tak samo

będą likwidowane krok po

kroku wydziały zamiejsco-

we innych sądów rejono-

nasz komitet ma

w swojej nazwie

przymiotnik

„obywatelski”. OKOS w

Sochaczewie współpracuje

z innymi środowiskami

samorządowym, m.in. ze

Społecznym Komitetem

Obrony Sądu w Bochni,

z inicjatywą „Brońmy

Sądów” Tomasza Kwarciń-

skiego, ze Stowarzyszeniem

Młodzi w Regionie z

Przasnysza oraz z Komite-

tem Obrony Sądu Rejono-

wego w Leżajsku. Mamy

nadzieję, że nasza wspólna

inicjatywa Amici Curiae

porozumie się z władzą,

której zasadniczy element

ma w swojej nazwie

przymiotnik „Obywatelska”.

Łączy nas wspólna idea

– idea obrony sądów przed

likwidacją. Uważamy, że

likwidacja sądów będzie

pierwszym krokiem do li-

kwidacji prokuratur re-

jonowych, a następnie

w ramach tzw. taniego

państwa – do likwidacji ko-

C zy członkowi orga-

kach specjalnych (art. 36

ust. 3 i 5 ustawy z 21 listo-

pada 2008 r. o pracow-

nikach samorządowych

– Dz.U. nr 223, poz. 1458

z późn. zm.; dalej: u.p.s.).

Inaczej ma się rzecz

z radnym, dla którego

członkostwo w zgroma-

dzeniu jest pracą społecz-

ną. Samorządowe ustawy

ustrojowe opierają się

na założeniu, że za tego

rodzaju pracę przysługuje

prawo do diety. To dlatego

samorządowe organy sta-

nowiące nie przyzna-

ją prawa do diety, lecz

jedynie ustalają zasady, na

jakich dieta przysługuje.

Pracownik samorządo-

wy, a więc także osoba

zatrudniona w zarządzie

związku, ma prawo do wy-

nagrodzenia (art. 36 ust. 1

u.p.s.). Wyklucza to moż-

liwość przyznania za tę

pracę jeszcze diety. Dieta

może być natomiast przy-

znana osobom wykonują-

cym te zadania społecznie,

w tym także wójtom oraz

ich zastępcom, bowiem

nie są to zadania wcho-

dzące w zakres ich obo-

wiązków służbowych,

objęte wynagrodzeniem za

pracę w gminie.

Członkom zarządu po-

wołanym spośród człon-

ków zgromadzenia,

niebędącym pracownika-

mi zarządu, dieta za pracę

w zarządzie może być

przyznana. Osobom spoza

członków zgromadzenia

diety przyznać nie można.

Sprawa diet może być

unormowana w statucie

związku (art. 67 ust. 2 pkt

6 lub 9 u.s.g.), przy czym

rozwiązanie statutowe ma

pierwszeństwo przed roz-

wiązaniem ustawowym.

Statut może w szczegól-

ności stanowić, że gminy

wezmą na siebie ciężar

kosztów udziału swych

przedstawicieli w organach

związku (oczywiście, jeżeli

nie są oni w związku z tym

pracownikami związku),

a przynajmniej swych

przedstawicieli dodatko-

wych (art. 70 ust. 3 u.s.g.).

W braku takiego unormo-

wania decydować będzie

zgromadzenie związku.

Tak jak radzie gminy

służy prawo podejmowa-

nia uchwał w sprawie diet

dla radnych, tak zgro-

madzeniu związku służy

analogiczne prawo w od-

niesieniu do członków

zgromadzenia.

nu związku

jednostek

samorządu

terytorialnego przysługuje

dieta? A jeżeli tak, to kto

i na jakich zasadach może

ją przyznać? Czy może to

być zgromadzenie

związku? W kwestiach

tych ścierają się dwa

stanowiska. Związki na

ogół przyznają diety

członkom swoich organów,

organy nadzoru kwestio-

nują jednak tę praktykę.

Organami związków ko-

munalnych są zgro-

madzenia, jako organy

stanowiące i kontrolne,

oraz zarządy, jako organy

wykonawcze (art. 69 i 73

ustawy z 8 marca 1990 r.

o samorządzie gminnym

– t.j. Dz. U. z 2001 r. nr 142,

poz. 1591 z późn. zm.; dalej:

u.s.g.). Członkami zgroma-

dzenia są wójtowie gmin

(burmistrzowie i prezyden-

ci miast) uczestniczących

w związku, a w pewnych

przypadkach ich zastęp-

cy lub radni tych gmin.

Członkowie zarządów, poza

wyjątkiem przewidzia-

nym w art. 73 ust. 3 u.s.g.,

powoływani są spośród

członków zgromadzenia.

Swoje obowiązki wyko-

nują w ramach stosunku

albo społecznie. Oznacza

to, że problem diet należy

rozpatrywać w następu-

jących aspektach: a) dieta

dla członka zgromadze-

nia z rozróżnieniem, czy

jest nim wójt lub jego za-

stępca, czy radny; b) dieta

dla członka zarządu wy-

branego spośród człon-

ków zgromadzenia, który

jest jednocześnie pracow-

nikiem zarządu; c) dieta

dla członka zarządu, który

został wybrany spoza

członków zgromadzenia

i nie jest pracownikiem

zarządu.

Wójt jest członkiem zgro-

madzenia z mocy ustawy,

a jego zastępca w wyniku

desygnowania go przez

radę gminy. Żaden z nich

nie jest radnym, a obaj są

pracownikami samorzą-

dowymi, tzn. wykonują

swoje obowiązki za wyna-

grodzeniem. Wyklucza to

możliwość przyznania im

diety z tytułu członkostwa

w zgromadzeniu związku.

Gratyikacja za wykony-

wanie związanych z tym

zadań powinna znaleźć

wyraz w ich wynagrodze-

niu, a zwłaszcza w dodat-

Polityczny rewanż czy należny

dodatek funkcyjny

rze odpowiednim dla danej

wielkości i kategorii gminy.

W całej inicjatywie chodzi

o to, aby ograniczyć radnym

możliwość wykorzystywania

swojej politycznej pozycji.

Nie można dopuszczać do

sytuacji, w której wójt otrzy-

muje niższe wynagrodze-

nie niż pracownicy urzędu.

Konlikt polityczny z radą

nie może wpływać na pracę

wójta kierującego funkcjo-

nowaniem gminy i urzędu

gminy. Można to osiągnąć

właśnie poprzez ustale-

nie w drodze rozporządze-

nia minimalnych stawek

dodatku funkcyjnego.

Związek Gmin Wiejskich

Rzeczypospolitej Pol-

skiej przedłożył już w po-

przedniej kadencji Sejmu

RP, w komisji „Przyja-

zne Państwo” wniosek

w sprawie nowelizacji

ustawy z 21 listopada 2008

r. o pracownikach samorzą-

dowych (Dz.U. nr 223, poz.

1458 z późn. zm.). Dotyczył

on art. 37 pkt 4. Wówczas

projekt nie doczekał się po-

zytywnego rozpatrzenia.

Powodem była domniema-

na niezgodność z ustawą

zasadniczą w kwestii usta-

lenia minimalnego dodatku

funkcyjnego tylko dla

wójtów, burmistrzów i pre-

zydentów miast, przy wyłą-

czeniu innych pracowników

samorządowych uprawnio-

nych do jego pobierania.

Projekt złożony przez ZGW

RP nie pociąga za sobą

skutków prawnych, gospo-

darczych i społecznych. Nie

obciąża budżetu państwa.

Obciążone są tylko i wyłącz-

nie budżety w tych gminach,

w których wójtowie nie

otrzymywali dotychczas na-

leżnych im dodatków.

Efektem zmiany w ustawie

byłaby nowelizacja ww.

rozporządzenia w sprawie

wynagradzania pracow-

ników samorządowych.

Projekt przewiduje zmianę

w kolumnie 4 tabel II i III

w załączniku nr 3 do tego

rozporządzenia. Propono-

wane jest zastąpienie znaj-

dującego się tam obecnie

maksymalnego poziomu

dodatku funkcyjnego wideł-

kami odzwierciedlającymi

poziom minimalny i maksy-

malny tego dodatku.

Pracownicy samorządo-

wi zatrudnieni na podsta-

wie wyboru muszą mieć

pewność dotyczącą wysoko-

ści swojego wynagrodzenia.

Ich inwencja, motywacja

i chęć działania nie mogą

być spożytkowane na walkę

polityczną z opozycyjną

radą, odnośnie do ich wy-

nagrodzenia. Taki komfort

usprawni pracę wybranych

przedstawicieli organów

wykonawczych gmin oraz

zaowocuje sprawnym zarzą-

dzaniem kierowanymi przez

nich jednostkami.

Edward

Trojanowski

sekretarz generalny

Związku Gmin Wiejskich RP

N iezwykle ważną

określane są tylko maksy-

malne poziomy wspomnia-

nego dodatku dla tych osób.

Wygrywając wybory wójt,

burmistrz czy prezydent

miasta musi później współ-

pracować z radą gminy

składającą się z różnych

ugrupowań, często opozycyj-

nych. Praktyką jest obcina-

nie dodatku funkcyjnego dla

wójta już podczas pierw-

szego posiedzenia nowej

rady, co jest swoistą zemstą

polityczną za przegraną

w bezpośrednich wyborach

kandydata większości poli-

tycznej w radzie.

Wójtowie i burmistrzowie

gmin będących członka-

mi naszego związku, którzy

znaleźli się w takiej właśnie

sytuacji, zgłosili postulat

zmiany stanu prawnego,

tak aby nie dochodziło do

podobnych sytuacji w przy-

szłości. Związek Gmin Wiej-

skich Rzeczypospolitej

Polskiej proponuje ustale-

nie minimalnego poziomu

dodatku funkcyjnego dla

wójtów, burmistrzów i pre-

zydentów miast w wymia-

sprawą jest

właściwe i uczciwe

wynagradzanie za

wykonywaną pracę pracow-

ników samorządowych

zatrudnionych na podstawie

wyboru. Tabela wynagro-

dzeń, oprócz wynagrodzenia

zasadniczego i dodatku

służbowego, przewiduje

dodatek funkcyjny stosownie

do zajmowanego stanowiska

oraz kwaliikacji zawodo-

wych. Dwóch pierwszych

radni nie są w stanie

podważyć, natomiast

dodatek funkcyjny – jak

najbardziej! Sprawa

wynagrodzenia od lat nie

doczekała się jasnego

uregulowania w przepisach

prawa.

Rada Ministrów w drodze

rozporządzenia określa mak-

symalny poziom dodatku

funkcyjnego. Według obo-

wiązujących przepisów (roz-

porządzenie Rady Ministrów

z 18 marca 2009 r. w sprawie

wynagradzania pracowni-

ków samorządowych – Dz.U.

nr 50, poz. 398 z późn zm.)

Samorząd

i adminiStracja

Redaktor prowadzący:

Julita Karaś-Gasparska

tel. 22 530 44 31

julita.karas@infor.pl

prenumerata

Dziennik Gazeta Prawna, 7 marca 2012 nr 47 (3185)

gazetaprawna.pl

Dotacje z Ue

W budżecie samorządu nie ma dodatkowych środków

na pokrycie niedoszacowanych kosztów

Rozmowa z Ewą Nowińską – ekspertem powołanym przez ministra rozwoju regionalnego do oceny wniosków

o unijne dotacje, członkiem Polskiego Stowarzyszenia Ekspertów i Asesorów Funduszy Unii Europejskiej

W 2011 r. prawie 90 samo-

rządów rozwiązało umowę

na realizację projektów

unijnych (np. gmina Chełmek

zrezygnowała z projektu

„Budowa instalacji pozyski-

wania energii cieplnej dla

basenu w Chełmku”). Jakie

błędy prowadzą do realizacji

takiego scenariusza?

Zmiany urzędowych wytycz-

nych oraz zasad realizacji

projektów unijnych podążają

w kierunku coraz mocniej-

szego powiązania możliwo-

ści skutecznego rozliczenia

inansowego projektu z pre-

cyzyjną realizacją jego zało-

żeń. Tym samym szanse na

pozytywną weryikację koń-

cowego wniosku o płatność

mają tylko ci samorządowi

beneicjenci, którzy wykażą

pełne zrealizowanie zakła-

danych w projekcie wskaź-

ników i celów do osiągnięcia.

Świadomość tych wymagań

powoduje, że samorządy

– beneicjenci niejednokrot-

nie wycofują się z trudnych

do realizacji projektów już

we wczesnej fazie ich reali-

zacji. Jest to działanie za-

chowawcze, minimalizujące

negatywne skutki koniecz-

ności ewentualnego zwro-

tu przyznanej dotacji wraz

z odsetkami. Niejednokrot-

nie samorządy zmuszone są

rozwiązać umowę o doinan-

sowanie projektu w trakcie

jego realizacji. Ma to miej-

sce w szczególności w przy-

padku znacznego wzrostu

cen w stosunku do założeń

przyjętych w budżecie pro-

jektu przy jednoczesnym

braku zgody na aktualizację

kosztorysu. Często po prze-

prowadzeniu postępowania

o udzielenie zamówienia pu-

blicznego okazuje się, iż bez

zwiększenia środków inan-

sowych na pokrycie danego

wydatku nie ma możliwo-

ści zrealizowania planowa-

nych działań. Nie zawsze

budżet gminy czy powiatu

jest w stanie wyasygnować

dodatkowe środki na pokry-

cie takiej luki. Brak zdolności

inansowej budżetu powia-

tu/gminy oraz brak zgody

organów nadrzędnych na

proponowane rozwiązania

w postaci zmian budżetu,

wysokości wkładu własnego,

czy harmonogramu realizacji

projektu, mogą skutkować

koniecznością wystąpienia

do instytucji zarządzającej/

pośredniczącej (dalej: IZ/IP)

z pismem wypowiadającym

umowę na realizację projek-

tu przez samorząd.

planowanych działań z po-

szczególnymi jednostkami

samorządu, które mają być

odpowiedzialne za realizację

projektu. Podstawą oszaco-

wania wskaźników projek-

tu powinny być odniesie-

nia do wiarygodnych źródeł

– danych statystycznych (np.

GUS) czy do badań prowa-

dzonych w danym zakresie.

W odniesieniu do projektów

realizowanych przez samo-

rządy istotne jest odniesie-

nie wskaźników do danych

lokalnych i przedstawienie

miejscowego tła problemu,

na który projekt ma być od-

powiedzią. Beneicjenci, któ-

rzy rzetelnie i wiarygodnie

ustalają wskaźniki projektu,

nie mają potem problemów

ze zrealizowaniem zakłada-

nych rezultatów. Poważne

skutki niesie ze sobą błędne

oszacowanie kosztów projek-

tu, w tym szczególnie nie-

doszacowanie wydatków,

które później w trakcie re-

alizacji projektu okazują się

wydatkami niezbędnymi do

poniesienia, aby projekt zo-

stał pomyślnie zrealizowany.

W takiej sytuacji beneicjent

funduszy, czyli samorząd,

musi uznać uprzednio nie-

zaplanowany koszt jako wy-

datek niekwalifikowalny,

a tym samym ponieść go ze

środków własnych. Niejed-

nokrotnie wydatki takie są

sporym obciążeniem dla bu-

dżetu gminy i stają się przy-

czyną rozwiązania przez sa-

morząd umowy na realizację

projektu.

cji informacji o wynikach

kontroli przeprowadzanych

przez pPrezesa Urzędu Za-

mówień Publicznych oraz

o zaleceniach pokontrol-

nych. Ponadto w przypadku

zamówień, dla których ist-

nieje obowiązek przekazywa-

nia ogłoszeń Urzędowi Oi-

cjalnych Publikacji Wspólnot

Europejskich (rozporządze-

nie prezesa Rady Ministrów

z 16 grudnia 2011 r. w spra-

wie kwot wartości zamówień

oraz konkursów, od których

jest uzależniony obowiązek

przekazywania ogłoszeń

Urzędowi Publikacji Unii

Europejskiej, Dz.U. nr 282,

poz. 1649), beneicjent zo-

bowiązany jest do przekaza-

nia IZ/IP projektu ogłoszenia,

a często również specyikacji

istotnych warunków zamó-

wienia.

W przypadku naruszenia

ustawy – Prawo zamówień

publicznych lub wytycznych

dotyczących udzielania za-

mówień IZ/IP może stosować

korekty inansowe. Ustale-

niu wysokości korekty słu-

żą tzw. taryikator lub wy-

tyczne Komisji Europejskiej

COCOF 07/0037/03-PL23.

Korekta inansowa dotyczy

całości wydatków kwalii-

kowalnych i odnosi się za-

równo do środków wspól-

notowych, jak i krajowych,

przy uwzględnieniu pro-

porcji wynikającej z udzia-

łu tych środków w ramach

wydatków kwaliikowalnych.

Warto też nadmienić, iż IZ/

IP może odstąpić od umowy

o doinansowanie realizacji

projektu lub ją rozwiązać,

jeżeli prezes Urzędu Zamó-

wień Publicznych w wyni-

ku kontroli stwierdzi istot-

ne naruszenia, które miały

wpływ na wynik postępowa-

nia o udzielenie zamówie-

nia publicznego w procesie

realizacji projektu.

rozliczające poszczególne

etapy wskazują na rażące

zaniedbania w postaci opóź-

nień realizacji w stosunku do

harmonogramu czy przekro-

czeń wydatków w stosunku

do budżetu projektu. Także

nieprzestrzeganie procedur

udzielania zamówień pu-

blicznych oraz przejrzysto-

ści, jawności i uczciwej kon-

kurencji przy wydatkowaniu

środków unijnych może pro-

wadzić do przykrych dla be-

neicjenta skutków w postaci

rozwiązania umowy na re-

alizację projektu. Podstawo-

wą kwestią każdego projektu

są przyjęte w nim wskaźni-

ki. Odstępstwa od ich reali-

zacji w stosunku do zakła-

danych w projekcie planów

mogą stanowić podstawę do

żądania zwrotu części lub

całości środków projektu.

W wyjątkowych sytuacjach,

gdy realizacja wskaźnika nie

była zależna od beneicjen-

ta (działanie siły wyższej,

wystąpienie niemożliwych

do przewidzenia ryzyk itp.),

IZ/IP mogą odstąpić od anu-

lowania umowy. Warunkiem

jest jednak to, żeby argu-

mentacja beneicjenta była

zasadna i została przyjęta

przez IZ/IP.

Ewa NowińsKa

ekspert zajmujący się oceną wniosków o unijne dotacje, pracownik Uniwersytetu

Ekonomicznego w Katowicach

przedsięwzięcia. Dla bene-

icjenta (samorządu) są to

w szczególności zobowią-

zania do: realizacji projektu

zgodnie z wnioskiem o do-

inansowanie (przestrzega-

nie budżetu, harmonogra-

mu) i pokrywania ze środków

własnych wszelkich wydat-

ków niekwaliikowalnych,

które powstaną w trakcie

realizacji projektu. W przy-

padku projektów z wyma-

ganym wkładem własnym

jednym z zobowiązań jest

również wniesienie przez

beneicjenta tego wkładu

własnego w wysokości okre-

ślonej kwotowo oraz pro-

centowo w odniesieniu do

wartości projektu. Ponadto

umowa zobowiązuje benei-

cjenta do realizacji projektu

z należytą starannością, do

ponoszenia wydatków pro-

jektu w sposób celowy, rze-

telny i racjonalny, a także do

prowadzenia wyodrębnionej

ewidencji księgowej doty-

czącej realizacji projektu.

W trakcie realizacji projek-

tu beneicjent powinien też

pamiętać, iż każde istotne

odstępstwo od toku realiza-

cji projektu ustalonego we

wniosku o doinansowanie

powinno zostać skonsulto-

wane z instytucją, z którą

umowa o doinansowanie

projektu została podpisana.

Niejednokrotnie wymaga to

uzyskania zgody tej instytu-

cji na ewentualne wprowa-

dzenie zmian do projektu.

Umowa o doinansowanie

projektu zawiera zapisy do-

tyczące m.in. obowiązku mo-

nitorowania projektu przez

beneicjenta, w tym przepro-

wadzania pomiarów z góry

określonych wskaźników

(produkty i rezultaty pro-

jektu), a także obowiązku

terminowej sprawozdaw-

czości z realizacji projektu

oraz gotowości poddania się

kontrolom oraz ewentual-

nym audytom zewnętrznym,

jeżeli są one przewidywane

dla danego projektu. Warto

również nadmienić o ruty-

nowych obowiązkach każ-

dego beneficjenta, doty-

czących określonego czasu

przechowywania dokumen-

tacji związanej z realizacją

projektu, jak i informowania

społeczeństwa o współinan-

sowaniu projektu z fundu-

szy unijnych i promowania

wyników realizacji projektu

w otoczeniu. Jeśli w trakcie

realizacji projektu powsta-

ją materiały drukowane,

zdjęciowe, audiowizualne

itp., które mówią o projek-

cie, to beneicjent – zgodnie

z postanowieniami umowy

– powinien je nieodpłatnie

udostępnić IZ/IP. Chodzi

o gromadzenie informacji

o danym funduszu, progra-

mie czy konkretnym projek-

cie oraz o promocję.

Kto, w jakim zakresie i kiedy

może kontrolować unijny

projekt realizowany przez

samorząd?

Projekty unijne są przede

wszystkim kontrolowane

przez IZ/IP, które są stroną

umowy o doinansowanie

realizacji projektu. Kontro-

le takie mogą być przepro-

wadzane zarówno w trakcie

realizacji projektu (kontrole

planowe, zgodne z planem

kontroli na dany rok, a tak-

że kontrole doraźne), jak

i po zakończeniu realizacji

projektu i złożeniu wniosku

o płatność końcową. Kontrole

w trakcie realizacji projektu

mają na celu stwierdzenie,

czy projekt jest realizowany

zgodnie z podpisaną umową,

a także zgodnie z przepisa-

mi krajowymi i wspólnoto-

wym. Kontrola na końcu re-

alizacji projektu ma na celu

naoczne stwierdzenie, czy

projekt został pomyślnie si-

nalizowany, czy osiągnięte

zostały założone we wnio-

sku cele oraz czy beneicjent

może udowodnić osiągnię-

cie wskaźników projektu

(rezultaty, produkty), a tak-

że czy dokumentacja projek-

tu, jej oznakowanie i sposób

przechowywania są zgodne

z obowiązującymi w tym za-

kresie wytycznymi danego

programu. Prócz IZ/IP, pro-

jekt realizowany przez be-

neicjenta może być kontro-

lowany m.in. przez: prezesa

Urzędu Zamówień Publicz-

nych, Najwyższą Izbę Kon-

troli, regionalne izby obra-

chunkowe, urzędy kontroli

skarbowej, służby Komisji

Europejskiej, Europejski Try-

bunał Obrachunkowy czy Eu-

ropejski Urząd ds. Zwalcza-

nia Oszustw (tzw. OLAF).

Rozmawiał Krzysztof Polak

Do czego samorząd bene-

ficjent zobowiązuje się,

podpisując umowę na reali-

zację projektu dotowanego

z funduszy europejskich?

Przed rozpoczęciem reali-

zacji projektu beneicjent

podpisuje umowę o doi-

Rzetelnie ustalone

wskaźniki

unijnego projektu

umożliwiają jego

bezproblemową

realizację

i osiągnięcie

zakładanych

rezultatów.

Błędne

oszacowanie

kosztów, w tym

szczególnie

niedoszacowanie

wydatków, często

go przekreśla

W jakich sytuacjach może

dojść do wstrzymania

wypłaty dotacji unijnych na

podstawie umowy, a nawet

do żądania ich zwrotu?

Jeśli beneicjent nie będzie

przestrzegać zapisów umo-

wy o doinansowanie reali-

zacji projektu, IZ/IP ma pra-

wo wstrzymać wypłatę tzw.

zaliczek na poczet realizacji

projektu, a nawet rozwiązać

umowę oraz zażądać zwro-

tu dotychczas poniesionych

kosztów projektu wraz z na-

leżnymi odsetkami. W szcze-

gólności chodzi o sytuacje,

gdy beneficjent nie roz-

pocznie realizacji projektu

w terminie trzech miesięcy

od daty przyjętej w umowie

jako data rozpoczęcia reali-

zacji projektu (z przyczyn

przez siebie zawinionych),

zaprzestanie realizacji pro-

jektu, rażąco utrudnia prze-

prowadzania kontroli, nie

przedkłada lub składa nieter-

minowo dokumenty stano-

wiące rozliczenie z poszcze-

gólnych etapów realizacji

projektu. IZ/IP ma takie pra-

wo również w sytuacji, gdy

przedstawione dokumenty

W jakim zakresie samorządy

mają obowiązek stosowania

przepisów ustawy – Prawo

zamówień publicznych

w trakcie realizacji projek-

tów unijnych? Jakie problemy

mogą wyniknąć z niedostat-

ków stosowania tej ustawy?

Umowa o doinansowanie

realizacji projektu unijne-

go zawiera też zapisy doty-

czące obowiązku stosowa-

nia przez samorządy będące

beneficjentami funduszy

unijnych przepisów ustawy

z 29 stycznia 2004r. – Prawo

zamówień publicznych (t.j.

Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 759

z późn. zm.). W szczególno-

ści samorząd zobowiązany

jest do udostępniania wszel-

kich dowodów dotyczących

udzielania zamówienia pu-

blicznego na żądanie IZ/IP,

przekazywania tej instytu-

Jakie typowe błędy popeł-

niają samorządy w trakcie

przygotowania projektów

unijnych, a jakie w trakcie

ich realizacji?

Najpoważniejsze błędy w pro-

cesie tworzenia projektów

unijnych dotyczą złego osza-

cowania w szczegółowym

budżecie projektu zarówno

planowanych do osiągnięcia

wskaźników, jak i wydatków.

Dlatego tak ważne jest pro-

wadzenie szeroko zakrojo-

nych konsultacji dotyczących

nansowanie projektu z IZ/

IP. Umowa ta określa szcze-

gółowo zasady, tryb i wa-

runki transferu środków

pochodzących z doinanso-

wania oraz ich wykorzysty-

wanie do realizacji projek-

tu. Znajdują się w niej zapisy

dotyczące wzajemnych zo-

bowiązań stron unijnego

Dziennik Gazeta Prawna, 7 marca 2012 nr 47 (3185)

gazetaprawna.pl

temat tygodnia

Wywłaszczanie nieruchomości

w orzecznictwie sądów

Starosta może odebrać prawo własności czy użytkowania wieczystego tylko wtedy, gdy cele publiczne nie

mogą być zrealizowane w inny sposób. Byłemu właścielowi zawsze jednak należy się rekompensata. Stanowi

ona odpowiednik wartości rynkowej utraconego prawa

nom samorządu ustrzec się

przed błędami, które mogą

doprowadzić do uchylania

rozstrzygnięć w tych spra-

wach.

Wywłaszczenie polega na

pozbawieniu albo ogranicze-

niu, w drodze decyzji, prawa

własności, prawa użytkowa-

nia wieczystego lub innego

prawa rzeczowego na nieru-

chomości. Może być ono do-

konane, jeżeli cele publiczne

nie mogą być zrealizowane

w inny sposób niż przez po-

zbawienie albo ogranicze-

nie praw do nieruchomości,

a prawa te nie mogą być na-

byte w drodze umowy.

Za cel publiczny uważa się

m.in. budowę i utrzymywa-

nie dróg publicznych lub dróg

kolejowych, budowę i utrzy-

mywanie publicznych urzą-

dzeń służących do zaopa-

trzenia ludności w wodę lub

odprowadzania ścieków oraz

budowę i utrzymywanie po-

mieszczeń dla urzędów or-

ganów władzy, administracji,

sądów, szkół publicznych lub

publicznych obiektów ochro-

ny zdrowia. [Przykład 1]

Wywłaszczenie dokony-

wane jest na mocy decyzji

o wywłaszczeniu i wyłącz-

nie w stosunku do nieru-

chomości, która została prze-

znaczona na cele publiczne

w miejscowym planie zago-

spodarowania przestrzen-

nego lub dla której wydana

została decyzja o lokalizacji

inwestycji celu publiczne-

go. Nieruchomość może być

wywłaszczona tylko na rzecz

Skarbu Państwa albo na rzecz

jednostki samorządu tery-

torialnego (j.s.t.). Organem

właściwym w sprawach wy-

właszczenia jest starosta, wy-

konujący zadania z zakresu

administracji rządowej.

zostały pod drogi publiczne

lub w sytuacji poszerzenia

już istniejących dróg na pod-

stawie art. 98 ust. 1 ustawy.

Wtedy grunty te przechodzą,

z mocy prawa, odpowiednio

na własność gminy, powia-

tu, województwa lub Skar-

bu Państwa z dniem, w któ-

rym decyzja zatwierdzająca

podział stała się ostateczna

albo orzeczenie o podziale

prawomocne. Za wywłaszczo-

ne działki gruntu przysługuje

odszkodowanie w wysokości

uzgodnionej między właści-

cielem lub użytkownikiem

wieczystym a właściwym

organem. Jeżeli do takiego

uzgodnienia nie dojdzie, na

wniosek właściciela lub użyt-

kownika wieczystego odszko-

dowanie ustala się i wypłaca

według zasad i trybu obowią-

zujących przy wywłaszcza-

niu nieruchomości. Gdański

sąd zwrócił uwagę, że w tym

przypadku uzgodnienie wy-

sokości odszkodowania ma

miejsce już po przejściu pra-

wa własności. Nie ma zatem

powodu do prowadzenia

dalszych negocjacji w sytu-

acj, gdy strony nie wyrażają

zgody na wzajemnie przed-

stawione propozycje czy też

unikają podjęcia rozmów ma-

jących na celu ustalenie od-

szkodowania (por. też wyrok

WSA w Olsztynie z 8 listo-

pada 2011 r., II SA/Ol 829/11;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

sługują prawa rzeczowe do

nieruchomości, starosta wy-

daje decyzję o nabyciu wła-

sności nieruchomości przez

Skarb Państwa lub j.s.t., wnio-

skującą o wywłaszczenie. Na-

bycie prawa własności na-

stępuje z dniem, w którym

decyzja stała się ostateczna.

Zgłoszenie się właścicieli po

tej dacie nie ma już zatem

żadnego znaczenia dla same-

go postępowania wywłasz-

czeniowego. Z istoty takiego

postępowania wynika, że nie

występują w nim podmioty

pozbawiane prawa do nieru-

chomości. Decyzja ta podlega

ogłoszeniu w trybie określo-

nym w art. 49 k.p.a., tj. przez

obwieszczenie. Odszkodowa-

nie za nieruchomość, której

własność przeszła na rzecz

Skarbu Państwa lub j.s.t.,

składa się do depozytu są-

dowego na okres 10 lat.

Celem rozprawy jest m.in. do-

kładne wyjaśnienie wszyst-

kich okoliczności sprawy. Jak

zauważył Naczelny Sąd Ad-

ministracyjny, w procedurze

wywłaszczeniowej, w której

oprócz odjęcia własności or-

gan ustala odszkodowanie,

zachodzi najczęściej potrze-

ba wyjaśnienia stronom pod-

staw prawnych i faktycznych

rozstrzygnięcia w tej kwe-

stii oraz wyjaśnienie przy

udziale biegłego wątpliwości

i ewentualnych sprzeczności

w przedstawionym operacie

szacunkowym (wyrok z 26

lutego 2010 r., I OSK 647/09;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wojewódzki Sąd Admini-

stracyjny w Olsztynie w wy-

roku z 20 października 2011 r.

(II SA/Ol 677/11; www.orzecze-

nia.nsa.gov.pl) podkreślił, że

chociaż art. 118 ust. 1 ustawy

nakłada obowiązek przepro-

wadzenia rozprawy w postę-

powaniu wywłaszczeniowym,

to przepis ten nie ma zasto-

sowania w sprawie ustale-

nia samego odszkodowania.

Chodzi o przypadki, gdy sta-

rosta zobowiązany jest wydać

odrębną decyzję o odszkodo-

waniu. Przykładem jest m.in.

wywłaszczenie gruntu w try-

bie art. 98 ustawy pod drogi

publiczne.

Przed rozprawą starosta

powinien wezwać strony do

złożenia wyjaśnień, doku-

mentów i innych dowodów

oraz do stawienia się na roz-

prawie osobiście lub przez

przedstawicieli albo pełno-

mocników, a także powinien

wezwać do stawienia się na

rozprawie świadków i bie-

głych. O terminie rozprawy

starosta zawiadamia także

państwowe i samorządowe

jednostki organizacyjne, or-

ganizacje społeczne, a także

inne osoby, jeżeli ich udział

w rozprawie jest uzasadniony

ze względu na jej przedmiot.

W wezwaniu na rozpra-

wę starosta powinien okre-

ślić nie tylko jej termin, lecz

także miejsce oraz przed-

miot rozprawy. Jeżeli zacho-

dzi prawdopodobieństwo,

że oprócz wezwanych stron

uczestniczących w postępo-

waniu zainteresowane spra-

wą mogą być jeszcze inne

podmioty nieznane staroście,

to informację o rozprawie po-

winien on ogłosić w drodze

obwieszczeń albo w sposób

zwyczajowo przyjęty w da-

nej miejscowości. Rozprawą

administracyjną kieruje wy-

znaczony do jej przeprowa-

dzenia pracownik starosty.

Nieobecność na rozprawie

stron należycie wezwanych

nie stanowi przeszkody do jej

przeprowadzenia.

Leszek Jaworski

dgp@infor.pl

Prawo własności jest konsty-

tucyjnie chronioną wartością.

Wobec tego wywłaszczenie

nieruchomości jest dopusz-

czalne jedynie wówczas, gdy

dokonywane jest na cele pu-

bliczne i za słusznym odszko-

dowaniem (art. 21 konstytu-

cji). Tę podstawową zasadę

realizują postanowienia

ustawy z 21 sierpnia 1997 r.

o gospodarce nieruchomo-

ściami (dalej: ustawa). Wy-

właszczenie jest procedurą,

która najbardziej ingeruje

w prawo własności nierucho-

mości. Stąd tak wiele spraw

kończy się w sądzie. Przegląd

orzecznictwa pozwoli orga-

Przykład 1

Ocena inwestycji

Wójt odmówił spółce gazowniczej ustalenia lokalizacji inwesty-

cji celu publicznego polegającej na budowie gazociągu. Uznał

bowiem, że inwestycja nie spełnia wymogu celu publiczne-

go. W tej sytuacji inwestycja powinna podlegać rozpatrzeniu

w trybie wniosku o ustalenie warunków zabudowy. Dlatego,

zdaniem wójta, niedopuszczalne jest ograniczanie praw wła-

sności nieruchomości. Od tej decyzji spółka wniosła odwoła-

nie. Samorządowe kolegium odwoławcze utrzymało w mocy

zaskarżoną decyzję. W ocenie kolegium budowa odcinka sieci,

do której mogą przyłączać się inni zainteresowani mieszkańcy,

nie przesądza o istnieniu inwestycji celu publicznego. Podłą-

czenie to jest ograniczone jedynie do kilku sąsiednich nieru-

chomości. Sprawa ostatecznie trafiła do sądu. Ten uznał rację

spółki i stwierdził, że jeżeli planowana inwestycja ma na celu

dostarczenie odbiorcom na terytorium gminy gazu, to oko-

liczność, że inwestycja ta w swym przebiegu obejmie wycinek

terytorium gminy, a nie wszystkie lub większość położonych

na jej terytorium nieruchomości, nie może stać na przeszkodzie

uznaniu tej inwestycji za inwestycję celu publicznego (wyrok

WSA w Szczecinie z 30 listopada 2011 r., II SA/Sz 923/11;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wszczęcie postępowania

Jeżeli rokowania nie dopro-

wadzą do zawarcia umowy, to

dopuszczalne jest wszczęcie

postępowania wywłaszcze-

niowego. Na podjęcie decy-

zji co do przekazania nieru-

chomości osoba władająca

ma jednak dwa miesiące.

Termin ten powinien zostać

wyznaczony przez starostę

na piśmie. Liczy się go od

dnia zakończenia rokowań.

Wszczęcie postępowania wy-

właszczeniowego na rzecz

Skarbu Państwa następuje

z urzędu, a na rzecz j.s.t. na-

stępuje na wniosek jej organu

wykonawczego. Datą wszczę-

cia postępowania jest dzień

doręczenia zawiadomienia

stronom lub dzień określo-

ny w ogłoszeniu o wszczęciu

postępowania wywieszonym

w urzędzie starostwa powia-

towego. [Przykład 2]

Po wszczęciu postępowa-

nia starosta ma obowiązek

złożenia w sądzie wniosku

o ujawnienie w księdze wie-

czystej wszczęcia postępo-

wania wywłaszczeniowego.

Jeżeli nieruchomość nie ma

założonej księgi wieczystej,

to starosta powinien złożyć

zawiadomienie o wszczęciu

tego postępowania do ist-

niejącego zbioru dokumen-

tów. Natomiast w przypad-

ku gdy wywłaszczenie nie

dojdzie do skutku, starosta

powinien wystąpić z wnio-

skiem o wykreślenie z księgi

wieczystej wpisu o wszczęciu

postępowania wywłaszcze-

niowego lub złożyć zawiado-

mienie o tym do zbioru do-

kumentów.

Najpierw rokowania

Postępowanie wywłaszcze-

niowe musi być poprzedzo-

ne rokowaniami o nabycie,

w drodze umowy, praw do

nieruchomości. Powinny być

one prowadzone pomiędzy

starostą a właścicielem lub

użytkownikiem wieczystym

nieruchomości albo osobą,

której przysługuje ograniczo-

ne prawo rzeczowe do nieru-

chomości. W przypadku wy-

właszczania nieruchomości

na wniosek j.s.t. rokowania

przeprowadzają ich organy

wykonawcze, czyli wójt, bur-

mistrz lub prezydent miasta,

zarząd powiatu albo zarząd

województwa.

Rokowaniami w ujęciu

cywilistycznym są negocja-

cje uregulowane w art. 72

i art. 72 1 kodeksu cywilnego.

Przedmiotem rokowań po-

winny być zatem wszelkie

istotne elementy przyszłej

umowy, tj. określenie przed-

miotu, terminu jej zawarcia,

ceny, formy rozliczenia. Ro-

kowania nie mogą mieć cha-

rakteru pozornego ani też nie

mogą przebiegać w nieskoń-

czoność. Z ustaleń dokona-

nych w wyniku rokowań spo-

rządza się protokół. Zawarcie

umowy następuje wtedy, gdy

strony osiągną porozumie-

nie co do wszystkich składni-

ków umowy (por. wyrok NSA

z 24 listopada 2011 r., I OSK

2056/10; www.orzeczenia.nsa.

gov.pl).

Wojewódzki Sąd Admini-

stracyjny w Gdańsku w wy-

roku z 7 września 2011 r. (II

SA/Gd 338/11; www.orzecze-

nia.nsa.gov.pl) wyjaśnił, że

obowiązek przeprowadze-

nia rokowań nie musi być

spełniony w przypadku, gdy

działki gruntu wydzielone

Nieuregulowany

stan prawny gruntów

Szczególny tryb wywłaszcze-

nia stosuje się do nierucho-

mości o nieuregulowanym

stanie prawnym. Za takie,

zgodnie z art. 113 ust. 6 usta-

wy, uważa się nieruchomo-

ści, dla których ze względu

na brak księgi wieczystej,

zbioru dokumentów albo in-

nych dokumentów nie moż-

na ustalić osób, którym przy-

sługują prawa rzeczowe do

nich. Przepis ten stosuje się

również do nieruchomości,

których właściciel lub użyt-

kownik wieczysty nie żyje

i nie przeprowadzono po-

stępowania spadkowego lub

nie zostało ono zakończone.

W takim przypadku przed

wszczęciem postępowania

wywłaszczeniowego z uwagi

na to, że nie ma możliwości

przeprowadzenia rokowań,

zastępuje się je informacją

o zamiarze wywłaszczenia

nieruchomości. Informację tę

starosta podaje do publicznej

wiadomości w sposób zwy-

czajowo przyjęty w danej

miejscowości oraz na stro-

nach internetowych staro-

stwa powiatowego, a także

przez ogłoszenie w prasie

o zasięgu ogólnopolskim.

Zgodnie z art. 118a ust. 1

ustawy jeżeli w terminie

dwóch miesięcy nie zostały

ustalone osoby, którym przy-

Przykład 2

Niepowodzenie rozmów

W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

przeznaczono nieruchomości na cele publiczne, tj. eksplo-

atację złoża węgla brunatnego. Prowadzone rokowania

pomiędzy kopalnią a właścicielem zmierzające do nabycia

nieruchomości w drodze umowy cywilnej się nie powiodły.

Rozbieżności dotyczyły ceny gruntu. Ponadto właściciel żądał

wykupienia jeszcze jednej działki, do której – w jego ocenie

– będzie miał utrudniony dojazd. Kopalnia twierdziła, że

działka ta jest dla niej zbędna. Wskutek braku efektu trwają-

cych rokowań starosta wszczął postępowanie wywłaszcze-

niowe (wyrok WSA w Łodzi z 13 lipca 2011 r., II SA/Łd 557/11;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Przykład 3

Ustanowienie służebności przejazdu

Generalny dyrektor dróg krajowych i autostrad wystąpił z wnio-

skiem do wojewody o wszczęcie postępowania w sprawie

wywłaszczenia nieruchomości z przeznaczeniem pod budowę

obwodnicy drogi krajowej. Uzasadnieniem wniosku był brak

zgody właściciela na sprzedaż działki. Wojewoda wyznaczył

właścicielowi nieruchomości termin do zawarcia umowy sprze-

daży nieruchomości. Wobec bezskutecznego upływu terminu

poinformował właściciela o wszczęciu postępowania wywłasz-

czeniowego w trybie przepisów ustawy z 10 kwietnia 2003 r.

o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji

w zakresie dróg krajowych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 193, poz. 1194

z późn. zm.). Właściciel nieruchomości wskazał, że wskutek

wywłaszczenia nie będzie miał dostępu do drogi publicznej

z posiadanego gospodarstwa rolnego. W tym przypadku wo-

jewoda w decyzji wywłaszczeniowej w trybie art. 120 ustawy

o gospodarce nieruchomościami powinien ustanowić niezbędne

służebności np. służebność przejazdu przez inne grunty (wyrok

NSA z 22 września 2009 r., I OSK 1519/08; Lex nr 595179).

Rozprawa

administracyjna

Po wszczęciu postępowa-

nia wywłaszczeniowego

obowiązkowe jest przepro-

wadzenie rozprawy admi-

nistracyjnej. Jest ona prze-

prowadzana przez starostę.

Wydanie decyzji

Decyzja o wywłaszczeniu po-

winna zawierać oznaczenie

organu administracji pu-

Dziennik Gazeta Prawna, 7 marca 2012 nr 47 (3185)

gazetaprawna.pl

temat tygodnia

blicznej, datę wydania, ozna-

czenie strony lub stron, po-

wołanie podstawy prawnej,

rozstrzygnięcie, uzasadnie-

nie faktyczne i prawne, po-

uczenie co do tego, czy i w

jakim trybie służy od niej od-

wołanie, a także podpis z po-

daniem imienia i nazwiska

oraz stanowiska służbowego

osoby upoważnionej do wy-

dania decyzji.

Jeżeli zachodzi potrzeba

zapobieżenia niebezpieczeń-

stwu, wystąpieniu szkody lub

niedogodnościom, jakie mogą

powstać dla właścicieli albo

użytkowników wieczystych

nieruchomości sąsiednich

wskutek wywłaszczenia lub

innego niż dotychczas zago-

spodarowania wywłaszczo-

nej nieruchomości, w decyzji

o wywłaszczeniu ustanawia

się niezbędne służebności

oraz ustala obowiązek budo-

wy i utrzymania odpowied-

nich urządzeń zapobiega-

jących tym zdarzeniom lub

okolicznościom. Obowiązek

budowy i utrzymania od-

powiednich urządzeń ciąży

na organie występującym

z wnioskiem o wywłaszcze-

nie. [Przykład 3]

Z dniem, w którym de-

cyzja o wywłaszczeniu nie-

ruchomości stała się osta-

teczna, następuje przejście

prawa własności nierucho-

mości z dotychczasowego

właściciela na rzecz Skarbu

Państwa lub na rzecz j.s.t.

W myśl art. 16 par. 1 k.p.a.

ostateczna jest decyzja, od

której nie służy odwołanie

w administracyjnym toku

instancji lub wniosek o po-

nowne rozpatrzenie sprawy.

Dodatkowo w dniu ostatecz-

ności decyzji wywłaszczenio-

wej wygasa prawo użytkowa-

nia wieczystego.

W przypadku gdy nieru-

chomość jest np. niezbęd-

na ze względu na ochronę

zdrowia lub życia ludzkiego

bądź też ze względu na inny

interes społeczny lub wyjąt-

kowo ważny interes strony,

starosta może wydać, w dro-

dze decyzji, zezwolenie na

niezwłoczne zajęcie nieru-

chomości po wydaniu decyzji

o wywłaszczeniu nierucho-

mości. Decyzji tej może być

nadany rygor natychmia-

stowej wykonalności. Jeżeli

przed wydaniem takiej de-

cyzji okaże się, że koniecz-

ne jest dokonanie podziału

nieruchomości, to rygor na-

tychmiastowej wykonalności

można nadać także decyzji

zatwierdzającej podział.

Wojewódzki Sąd Admini-

stracyjny w Gliwicach w wy-

roku z 26 sierpnia 2011 r. (II

SA/Gl 81/2011; LexPolonica

nr 2801083) wyjaśnił, że de-

cyzja o niezwłocznym zaję-

ciu nieruchomości może być

wydana także w sytuacji,

gdy decyzja o wywłaszcze-

niu nie uzyskała jeszcze wa-

loru ostateczności z powodu

wniesienia odwołania, któ-

re nie zostało jeszcze rozpa-

trzone. Gliwicki sąd zwró-

cił uwagę, że przepis art.

121 ust. 1 ustawy stanowi

o wymogu uprzedniego

wydania decyzji o wywłasz-

czeniu, a nie ostatecznej

decyzji w tym przedmiocie.

[Przykład 4]

instancji. Na to pytanie od-

powiedział Naczelny Sąd Ad-

ministracyjny w wyroku z 12

stycznia 2011 r. (I OSK 383/10;

www.orzeczenia.nsa.gov.

pl). W orzeczeniu tym NSA

stwierdził, że prezydentowi

miasta przysługuje prawo

wniesienia skargi na decy-

zję organu II instancji, gdyż

występuje on wówczas nie

jako starosta, ale reprezen-

tant gminy zobowiązanej

do wypłaty odszkodowania.

W ocenie NSA skoro miasto

na prawach powiatu zobo-

wiązane jest do wypłaty od-

szkodowania za nierucho-

mość przejętą na własność

tego miasta pod drogę, to nie

może być pozbawione sta-

tusu strony w sprawie spo-

ru o to odszkodowanie tylko

dlatego, że prezydent miasta

wykonuje równocześnie za-

dania starosty. [Przykład 5]

ustalenie wartości nieru-

chomości, to sporządzony

przez niego operat nie wy-

ręcza organu w wyliczeniu

stosownego odszkodowa-

nia. W ocenie rzeszowskiego

sądu skoro o wysokości od-

szkodowania za wywłaszczo-

ną nieruchomość decyduje

starosta, to uprawniony jest

tym samym do oceny wiary-

godności i wartości dowodo-

wej opinii rzeczoznawcy na

podstawie art. 80 k.p.a. Orze-

kający w sprawie wywłasz-

czenia i określenia odszko-

dowania organ powinien

zatem ocenić wydaną opinię

rzeczoznawcy majątkowego

także w oparciu o przepisy

rozporządzenia Rady Mini-

strów z 21 września 2004 r.

w sprawie wyceny nierucho-

mości i sporządzania operatu

szacunkowego (Dz.U. nr 207,

poz. 2109 z późn. zm.; dalej:

rozporządzenie).

Wojewódzki Sąd Admini-

stracyjny w Opolu w wyroku

z 24 listopada 2011 r. (II SA/

Op 387/11; www.orzeczenia.

nsa.gov.pl) stwierdził, że sta-

rosta nie może jednak wkra-

czać w merytoryczną zasad-

ność opinii rzeczoznawcy

majątkowego. Nie dysponu-

je bowiem wiadomościami

specjalnymi. Opolski sąd pod-

kreślił, że wyboru właściwego

podejścia oraz metody i tech-

niki szacowania nieruchomo-

ści dokonuje rzeczoznawca

majątkowy, uwzględniając

w szczególności cel wyceny,

rodzaj i położenie nierucho-

mości, przeznaczenie w pla-

nie miejscowym, stopień

wyposażenia w urządzenia

infrastruktury technicznej,

stan jej zagospodarowania

oraz dostępne dane o cenach,

dochodach i cechach nieru-

chomości podobnych (art. 154

ustawy). Starosta ma nato-

miast obowiązek dokonania

oceny operatu szacunkowego

pod względem formalnym.

Chodzi więc o sprawdzenie,

czy został on sporządzony

i podpisany przez uprawnio-

ną osobę, czy zawiera wyma-

gane przepisami prawa ele-

menty treści, nie zawiera

niejasności, pomyłek, braków,

które powinny być sprosto-

wane lub uzupełnione, aby

dokument ten miał wartość

dowodową. [Przykład 6]

Wysokość odszkodowania

ustalona w decyzji podlega

waloryzacji na dzień jej za-

płaty. Waloryzacji dokonuje

organ, osoba lub jednostka

PrzYKŁad 4

Zezwolenie na niezwłoczne zajęcie

Starosta orzekł o wywłaszczeniu gruntu na rzecz gminy.

Działka miała być przeznaczona na realizację celu publicznego

w postaci budowy przyszkolnego boiska do piłki nożnej. Gmina

niezwłocznie zajęła wywłaszczoną nieruchomość. Uzasad-

nieniem wydania rozstrzygnięcia w tej sprawie było zagro-

żenie utraty dofinansowania z budżetu państwa. Warunkiem

otrzymania pomocy na ten cel oraz uzyskania pozwolenia na

budowę było uzyskanie przez inwestora tytułu prawnego do

dysponowania gruntem.

PrzYKŁad 5

Uprawnienia prezydenta miasta

na prawach powiatu

Prezydent miasta działający jako starosta wydał decyzję usta-

lającą odszkodowanie za przejęty grunt pod drogę gminną.

Właściciel wywłaszczonego gruntu niezadowolony z wysokości

tej rekompensaty złożył odwołanie do wojewody. Ten uznał, że

wycena działki w operacie szacunkowym została sporządzona

w sposób nieprawidłowy. Zdaniem wojewody niemożliwe jest za-

tem przyjęcie operatu jako dowodu w sprawie. Sporządzenie zaś

w postępowaniu odwoławczym nowego operatu szacunkowego

prowadziłoby do naruszenia zasady dwuinstancyjności postępo-

wania administracyjnego. Prezydent miasta nie zgodził się z tą

decyzją. W jego ocenie uchybienia w treści operatu nie były istot-

ne i nie mają wpływu na prawidłowość ustalonej wartości rynko-

wej wycenianej nieruchomości. Sprawę ostatecznie przesądzi sąd

administracyjny. Prezydent miasta działający jako przedstawiciel

gminy może bowiem wnieść skargę na decyzję ii instancji.

Ustalenie wysokości

odszkodowania

Wywłaszczenie nierucho-

mości następuje za odszko-

dowaniem na rzecz osoby

wywłaszczonej. Odszkodo-

wanie to powinno odpowia-

dać wartości wywłaszczone-

go prawa. Rekompensata za

wywłaszczenie nie ma cha-

rakteru cywilnoprawnego.

Wszelkie kwestie związane

ze sposobem jej ustalania

zostały bowiem wyczerpu-

jąco unormowane w ustawie

o gospodarce nieruchomo-

ściami. Wojewódzki Sąd Ad-

ministracyjny w Warszawie

w wyroku z 13 październi-

ka 2011 r. (I SA/Wa 1567/11;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl)

uznał, że odszkodowanie

z tytułu wywłaszczenia nie

prowadzi do wyrównania

szkody faktycznie doznanej

w indywidualnym majątku,

lecz z założenia stanowi od-

powiednik wartości rynko-

wej wywłaszczonego prawa

do nieruchomości. Dlatego

odszkodowanie nie może

obejmować ewentualnie

utraconych korzyści, które

właściciel wywłaszczonego

gruntu mógłby osiągnąć,

gdyby nadal nim władał.

Organem właściwym do

określenia jego wysokości

jest starosta. Od tej decyzji

przysługuje odwołanie do

wojewody, a następnie skar-

ga do sądu administracyjne-

go. W praktyce może pojawić

się wątpliwość, czy prezy-

dent miasta na prawach po-

wiatu wykonujący zadania

starosty może wnieść skargę

od rozstrzygnięcia wojewo-

dy, skoro wydał decyzję w I

Opinia rzeczoznawcy

majątkowego

Wysokość odszkodowania

ustala się według stanu,

przeznaczenia i wartości

wywłaszczonej nieruchomo-

ści w dniu wydania decyzji

o wywłaszczeniu. W przy-

padku gdy starosta wydaje

odrębną decyzję o odszko-

dowaniu, wysokość odszko-

dowania ustalana jest we-

dług stanu nieruchomości

w dniu pozbawienia lub

ograniczenia praw. Pod-

stawę ustalenia wysokości

odszkodowania stanowi

wartość rynkowa nieru-

chomości. Przy określaniu

wartości rynkowej nieru-

chomości uwzględnia się

w szczególności jej rodzaj,

położenie, sposób użytkowa-

nia, przeznaczenie, stan nie-

ruchomości oraz aktualnie

kształtujące się ceny w obro-

cie nieruchomościami.

W myśl art. 130 ust. 2 usta-

wy ustalenie odszkodowa-

nia następuje po uzyskaniu

opinii rzeczoznawcy mająt-

kowego określającej wartość

nieruchomości. Oznacza to,

że sporządzony przez rzeczo-

znawcę majątkowego operat

stanowi dowód, że opisana

w nim nieruchomość ma

określoną wartość, a z ko-

lei wartość ta jest podsta-

wą określenia kwoty od-

szkodowania. Jak podkreślił

WSA w Rzeszowie w wyroku

z 9 sierpnia 2011 r. (II SA/Rz

463/11; www.orzeczenia.nsa.

gov.pl), chociaż rzeczoznaw-

ca majątkowy ma wpływ na

PrzYKŁad 6

Podważenie operatu szacunkowego

Wskutek podziału nieruchomości gmina zajęła działkę na po-

szerzenie drogi publicznej. Starosta wydał decyzję określającą

wysokość odszkodowania za wywłaszczony grunt. Podstawą

ustalenia odszkodowania był operat szacunkowy. Już pod-

czas rozprawy administracyjnej poprzedzającej wydanie tego

rozstrzygnięcia gmina nie zgadzała się z ustaleniami przyjętymi

przez rzeczoznawcę. Wskazywała, że z przepisu par. 26 ust. 1

rozporządzenia z 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nie-

ruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego wynika, że

rzeczoznawca może odwoływać się do rynku ponadlokalnego

wyłącznie w przypadku, gdy określonego rodzaju transakcje

nie występują na danym rynku lokalnym. Zdaniem gminy na

rynku na przestrzeni ostatnich lat dochodziło natomiast do

sprzedaży nieruchomości drogowych więc przyjęcie war-

tości transakcji w pobliskiej aglomeracji znacznie zawyżyło

wysokość odszkodowania. Ostatecznie sprawa trafiła do sądu.

Ten uchylił decyzję odwoławczą wojewody i poprzedzającą ją

decyzję starosty. Sąd uznał, że organy niedostatecznie wyjaśniły

wszystkie wątpliwości związane z treścią operatu szacunko-

wego. W uzasadnieniu sąd podkreślił, że operat stanowi dowód

z opinii biegłego (art. 84 k.p.a.), podlega więc ocenie przez

organ administracji tak jak każdy dowód, z zastosowaniem

zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 80 k.p.a.

(wyrok WSA w Poznaniu z 25 lutego 2011 r., ii SA/Po 855/10;

www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

organizacyjna zobowiązana

do zapłaty odszkodowania.

Zapłata odszkodowania na-

stępuje jednorazowo, w ter-

minie 14 dni od dnia, w któ-

rym decyzja o wywłaszczeniu

podlega wykonaniu. W spra-

wach, w których wydano

odrębną decyzję o odszko-

dowaniu, zapłata odszko-

dowania następuje jedno-

razowo w terminie 14 dni

od dnia, w którym decyzja

o odszkodowaniu stała się

ostateczna.

Podstawa prawna

Art. 98 i art. 112 – 135 ustawy

z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce

nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2010 r.

nr 102, poz. 651 z późn. zm.).

Ustawa z 14 czerwca 1960 r.

– Kodeks postępowania

administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r.

nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).

eKsPert radzi

Kiedy grunt podlega zwrotowi na rzecz poprzedniego właściciela lub jego spadkobierców

Czy zmiana celu przeznacze-

nia wywłaszczonego gruntu

zawsze oznacza obowiązek

jego zwrotu właścicielowi?

Kto orzeka o zwrocie?

N ieruchomość, na

charakter względny.

W razie powzięcia zamiaru

użycia wywłaszczonej

nieruchomości lub jej części

na inny cel niż określony

w decyzji o wywłaszczeniu,

właściwy organ zawiadamia

poprzedniego właściciela lub

jego spadkobiercę o tym

zamiarze, informując

równocześnie o możliwości

zwrotu wywłaszczonej

nieruchomości. Brak

wniosku uprawnionego

o zwrot nieruchomości w ter-

minie trzech miesięcy od

otrzymania tego zawiado-

mienia, upoważnia

właściwy organ do przezna-

czenia nieruchomości na

inny cel niż wskazany

w decyzji o wywłaszczeniu.

właszczonej nieruchomości

realizacji celu publicznego

albo też nie zrealizowano go

w całości w terminie, brak

również zamiaru przezna-

czenia nieruchomości na

inny cel. Wówczas zwrot

wywłaszczonej nierucho-

mości może nastąpić wyłą-

czanie wskutek aktywnego

działania uprawnionych.

Organ nie jest zobowiązany

informować poprzedniego

właściciela, że nierucho-

mość stała się zbędna na cel

określony w decyzji o wy-

właszczeniu. Nieruchomość

uznaje się za zbędną, jeżeli:

mimo upływu siedmiu lat

od dnia, w którym decyzja

o wywłaszczeniu stała się

ostateczna, nie rozpoczęto

prac związanych z realiza-

cją celu albo mimo upływu

10 lat od dnia, w którym

decyzja o wywłaszczeniu

stała się ostateczna, cel

ten nie został zrealizowa-

ny. Jeżeli cel wywłaszcze-

nia został zrealizowany

tylko na części wywłaszczo-

nej nieruchomości, zwro-

towi podlega pozostała

część. Roszczenie o zwrot

nieruchomości wywłasz-

czonej nie przysługuje,

jeżeli przed 1 stycznia 1998

r. grunt został sprzedany

albo ustanowiono na nim

prawo użytkowania wie-

czystego na rzecz osoby

trzeciej i prawo to zostało

ujawnione w księdze wie-

czystej. W razie zwrotu

wywłaszczonej nierucho-

mości poprzedni właści-

ciel lub jego spadkobierca

zwraca Skarbowi Państwa

lub właściwej jednostce sa-

morządu terytorialnego,

w zależności od tego, kto

jest właścicielem nieru-

chomości w dniu zwrotu,

ustalone w decyzji odszko-

dowanie, a także nieru-

chomość zamienną, jeżeli

była przyznana w ramach

odszkodowania. O zwrocie

wywłaszczonych nieru-

chomości, zwrocie od-

szkodowania, w tym także

nieruchomości zamien-

nej oraz o rozliczeniach

z tytułu zwrotu i termi-

nach zwrotu orzeka staro-

sta, w drodze decyzji.

której w określonym

ustawowo czasie nie

rozpoczęto realizacji celu

wywłaszczenia, podlega

zwrotowi na rzecz poprzed-

niego jej właściciela lub jego

spadkobierców. Niedopusz-

czalne jest bowiem wy-

właszczanie nieruchomości

pod przyszłe cele. Zakaz

przeznaczania nieruchomo-

ści wywłaszczonych na

realizację innego celu, niż

cel, który stanowił podstawę

do wywłaszczenia, ma

AnnA PiecUch

radca prawny, szef departamentu

prawa zamówień publicznych

i budowlanego, chałas i Wspólnicy

Kancelaria Prawna

Po upływie tego terminu

uprawnienie o zwrot

nieruchomości wygasa.

Może się jednak zdarzyć, iż

w określonym ustawowo

czasie nie rozpoczęto na wy-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: