Filozofia chrześcijańska
W drugiej połowie IIw. myśliciele chrześcijańscy zaczęli się interesować filozofią i związkiem wiary i filozofii.
Pierwszy okres: PATRYSTYKA (patres – ojcowie) czyli nauka Ojców Kościoła.(do VIII w. na Wschodzie))
Wyróżnia się:
1.p. wschodnią (Ojców greckich-piszących po grecku, ośrodki: Aleksandria,
Cezarea, Ateny);
p. zachodnią (Ojcowie łacińscy-piszący po łacinie, ośrodki: Rzym i
kolonie afrykańskie).
2. p. apologetyczną (n.p.Justyn Męczennik, Tertulian) i systematyczną
(n.p. Orygenes, Augustyn).
Drugi okres; SCHOLASTYKA (schola- szkoła), IX- XIV, czas średniowiecza.
Pojęcie s. obejmuje: treści doktryn, metodę ich formowania, przekazywania
i towarzyszącą im kulturę umysłową. Treści i metoda s. były zorientowane na powiązanie wiary i rozumu, autorytetu( Boga i a. ludzkiego ojców i doktorów Kościoła, niektórych filozofów) i rozumu.
Dojrzała scholastyka –to XIII w.; 3 czynniki ją kształtujące to: odzyskanie przez Zachód całej spuścizny Arystotelesa, powstanie uniwersytetów, powstanie nowych zakonów (dominikanów i franciszkanów).
WIARA I ROZUM
Tertulian (II/III w.), apologeta zachodni
„ Cóż jednak mają wspólnego Ateny i Jerozolima, Akademia i Kościół?
Po Jezusie Chrystusie nie potrzebujemy już żadnych badań, a po jego Ewangelii żadnych dociekań. Skoro wierzymy, to nie życzymy sobie poza wiarą niczego więcej”.
Zatem wiedza rozumowa jest: zbędna (prawda jest objawiona i przekazana w Piśmie Św.), niemożliwa (przekracza rozum, credo, quia absurdum-wierzę, gdyż jest to absurdalne), szkodliwa (prowadzi do herezji).
Augustyn (IV-Vw.) systematyk zachodni, autor m.in. Wyznań, O państwie bożym.
„ Uwierz, abyś zrozumiał, zrozum, abyś uwierzył”
Wiara i rozum uzupełniają się.
Anzelm Kantuareński (XI/XII w.), „ojciec scholastyki”
„Nie próbuję Panie przeniknąć Twojej wielkości, ponieważ żadną miarą nie porównuję z nią mojego rozumu, ale pragnę w pewnej mierze zrozumieć Twoją prawdę, w którą wierzy i kocha serce moje. Nie szukam bowiem zrozumienia, abym wierzył, lecz wierzę, abym zrozumiał. Albowiem i w to wierzę, że gdybym nie wierzył, nie potrafiłbym zrozumieć.”
Dwa słynne sformułowania Anzelma: fides quaerens intellectum (wiara poszukująca zrozumienia), credo ut intelligam (wierzę, aby zrozumieć).
Wiara rozumna jest wyższym stopniem poznania niż ślepa wiara.
Najbardziej znany jest jego dowód na istnienie Boga, zwany dowodem ontologicznym.
W zwięzłej formie brzmi: Bóg jest istotą, ponad którą nie można pomyśleć nic większego- a zatem Bóg istnieje. Bóg musi istnieć, ponieważ istnienie jest związane z jego pojęciem.
Tomasz z Akwinu (XIII w.), autor m.in. Sumy teologicznej
„W tych rzeczach, które wyznajemy o Bogu jest dwojaki sposób prawdy…Są prawdy, które przewyższają zdolności rozumu ludzkiego. Niektóre zaś są takie, że do nich może dojść rozum przyrodzony.”
Wiara i wiedza to dwie różne dziedziny. Prawda jest jedna, gdyż z jednego źródła pochodzi, lecz są 2 sposoby jej poznania: teologia opiera się na objawieniu, filozofia na rozumie. Anzelm chciał dowodzić wszystkich prawd objawionych, natomiast Tomasz uważał, że niektóre prawdy wiary są niedostępne rozumowi(Trójca św.), inne zaś można rozumem dociekać- np. istnienie Boga.
Sformułował 5 sławnych ”dowodów”, a właściwie 5 dróg prowadzących do Boga.
Schemat „dowodów” jest jeden: Tomasz wychodzi od danych doświadczenia i dodatkowo zakłada, że nie można rozumować w nieskończoność.
1.z istnienia ruchu(ex motu) wnosi o pierwszej przyczynie ruchu-nieruchomym
poruszycielu.
2.z istnienia przyczyny sprawczej wnosi o pierwszej przyczynie.
3.z istnienia rzeczy niekoniecznych (przygodnych, kontyngentnych) wnosi, że
istnieje byt konieczny.
4. ze stopnia doskonałości w świecie wnosi o istnieniu istoty najdoskonalszej.
5.z ładu i celowości w świecie wnosi o celowym kierownictwie istoty boskiej.
Filozofia AUGUSTYNA
Poznanie: „ Chcę poznać Boga i duszę. Czy nic więcej? Nic zgoła”.
Przeciwko sceptycyzmowi, któremu wcześniej sam hołdował, na długo przed Kartezjuszem twierdził, że skoro wątpi, więc myśli, najlepiej więc zna własne wnętrze. Poznać też może prawdy wieczne istniejące w Bogu dzięki boskiemu oświeceniu (iluminacji). Poznanie rzeczy zewnętrznych ograniczał do sfery zjawiskowej(fenomenalnej).
Stworzył system teocentryczny, w którym przewaga Boga nad światem jest akcentowana na płaszczyźnie ontologicznej(Bóg jest najwyższym bytem, przyczyną wszelkiego bytu,), na płaszczyźnie gnoseologicznej(Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania i zarazem przyczyną poznania), na płaszczyźnie aksjologicznej( Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra, tylko z pomocą Bożą (łaską) można dobro zdobyć).
Duszę pojmuje spirytualistycznie, jest ona substancją samoistną, posiada takie funkcje: myśl, pamięć, wola. Ta ostatnia jest najważniejsza, stanowi naturę człowieka (woluntaryzm),prawdę i dobro zdobywa się nie samym rozumem.
Teodycea
Jak rozstrzygnąć zagadnienie; Bóg jest dobry, stworzył dobry świat, a przecież w świecie istnieje zło.
Dobro jest substancją, zaś zło substancją nie jest, jest brakiem dobra.
Zło jest dziełem ludzi- istot wolnych odwracających się od dobra. Dlaczego Bóg nie stworzywszy zła, temu nie zapobiegł? Zło jest potrzebne dla ukarania grzesznych i nagrodzenia dobrych. Ci ostatni dostąpili łaski bożej.
Historiozofia
Dzieje ludzkie są areną walki dwóch wspólnot (państw)Civitas Dei i Civitas terrena, czyli państwa bożego i państwa ziemskiego. Walka ta zakończy się zwycięstwem państwa bożego i ta wspólnota przejdzie w wieczną szczęśliwość.
Tomasz z Akwinu
Metafizyka(filozofia bytu): podstawowe rozróżnienie wszelkiego bytu to rozróżnienie istoty i istnienia.
Istota wskazuje na to, czym rzecz jest, istnienie na to, że jest, istnieje. Istnienie(egzystencja) jest ważniejsze niż istota (esencja). Każda rzecz (materialna, duchowa) składa się z potencji(możności) i aktu(urzeczywistnienia). Istota spełnia rolę możności, istnienie jest jej urzeczywistnieniem.
Bóg jest samym urzeczywistnieniem (actus purus), nie ma nim możności. Ponieważ jest samym istnieniem, jest też najdoskonalszy. Jest dobrem, jest też prawdą. Bóg jest bytem prostym, a więc duchem. Istotą ducha jest poznawanie i miłość. Bóg innym bytom udziela istnienia, jest Stwórcą. Samodzielnie poznaje siebie, a w sobie wszystko, miłuje siebie- a w sobie wszystko.
Byty cielesne są podwójnie złożone. Ich istota jest złożona z materii i formy (hylemorfizm). Istniejące byty cielesne tworzą drabinę doskonałości, na szczycie, której znajduje się człowiek. Są to byty naturalne.
Człowiek: jest całością, jednością. Składa się z materii i formy, czyli ciała i duszy. Dusza sprawia, że człowiek jest, że poznaje, podejmuje decyzje.
Poznanie przysługuje zwierzętom, ludziom i aniołom. Ludzkie poznanie rozpoczyna się od poznania zmysłowego, ale dzięki rozumowi tworzy pojęcia, sądy, łączy sądy ze sobą(rozumowanie).
( Prof. Swieżawski zauważa, że w kulturze europejskiej zaniedbuje się sferę mądrości, która rozwija się w kontemplacji i sądzeniu, a przecenia rozumowanie.)
Tomasz (wcześniej Arystoteles) odróżnił rozum czynny i bierny (możnościowy). Poznaje rozum bierny, zaś rozum czynny jest światłem, dzięki któremu wyobrażenia mogą przejść w pojęcia w procesie abstrahowania.
Etyka i polityka. W teorii cnót T.akceptuje koncepcję cnót kardynalnych, przewyższają je cnoty teogonalne: wiara, nadzieja, miłość. Nawiązując do Arystotelesa przeprowadza rozróżnienia typów sprawiedliwości. Jedna-iustitia humana...
FOTOMEN