SUBSTANCJE CZYNNE ZAWARTE W ROŚLINACH

Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów subst. czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. A oto najważniejsze z nich:

Alkaloidy

Stanowią b. liczną grupę subst. org. zawierających w swojej cząsteczce jeden lub więcej at. N, co nadaje im charakter mniej lub bardziej zasadowy. W roślinie znajduje się najczęściej kompleks tych subst., a tak w ogóle poznano dotychczas kilkaset alkaloidów! Zaliczamy je do najskuteczniejszych i najważniejszych roślinnych subst. czynnych. Cząsteczki alkaloidów, oprócz wspomnianego już N, zawierają zawsze C, H i b. często O, są z reguły subst. stałymi, krystalicznymi (chociaż np. nikotyna jest płynem), o smaku często gorzkim.

Przebadane dotychczas alkaloidy możemy podzielić między innymi na:

- poch. tropanu (np. atropina, hioscyjamina, skopolamina, kokaina)

- poch. pirydyny (np. nikotyna, lobelina)

- poch. chinoliny (np. chinina, cynchonina, chinidyna)

- poch. izochinoliny (np. papaweryna, kuraryna, tubokuraryna)

- poch. indolu (np. strychnina, rezerpina, ergotamina)

- poch. puryny (np. kofeina, teobromina, teofilina)

- poch. fenantrenu (np. morfina, kodeina)

Alkaloidy mogą wywierać na nasz organizm b. różne działanie, czasami silne, a nawet gwałtowne i trujące (np. kurara czy strychnina). Wykazują przede wszystkim silny wpływ na tkankę nerwową - jedne działają pobudzająco, inne hamująco, a jeszcze inne nawet porażająco.

Oto przykłady alkaloidów (ich działania) zawartych w znanych nam roślinach:

- pieprz - piperyna (pobudza zakończenia nerwowe w p. pok., wzmacniając przede wszystkim wydzielanie soku żołądkowego)

- papryka - kapsaicyna (przyspiesza syntezę enzymów trawiennych, wzmaga krążenie krwi - przy okładach powoduje m.in. przekrwienie skóry)

- mak - kodeina (stosowana jako środek p/kaszlowy)

- kawa - kofeina (przyspiesza pracę ♥, znosi uczucie znużenia i senności)

- herbata - teina (znosi uczucie zmęczenia, reguluje ruchy robaczkowe jelit, łagodzi bóle)

- glistnik jaskółcze ziele - papaweryna (działa p/bólowo i rozkurczowo)

- ruta - fagaryna (znosi skurcze m/ gładkich)

Alkaloidy - nazwa ta kojarzy się z truciznami lub jakimiś innymi niebezpiecznymi subst. Jest to wynikiem tego, że do tej grupy subst. należy wiele zw. o silnym działaniu, często tak silnym, że mogą zabić. Są to również b. pożyteczne dla nas subst., które są stosowane nie tylko jako leki, ale występ. dość często w naszej codziennej diecie.

Alkaloidami są np.:

- nikotyna (w liściach tytoniu - Nicotina tabacum)

- strychnina (w nasionach kulczyby - Semen Strychni)

- kokaina (w liściach kokainowca - Folium Coca)

- kurara (w owocach tykwy i łodygach bambusa)

- morfina (w makowcu - Opium)

- atropina (alkaloid wilczej jagody - Atropa belladonna)

Antrazwiązki

Nazywane czasami antraglikozydami są poch. antracenu, zawierają jedną lub kilka grup hydroksylowych i tworzą często połączenia z cukrami prostymi. Antrazwiązki to liczna grupa posiadająca zdolności do łączenia się po 2 zw. i tworzenia tzw. dimerów.

Antrazwiązki występ. m.in. w:

- stężałym soku z aloesu (Alona)

- korze kruszyny (Cortex Frangulae)

- korzeniu rzewienia (Rhizoma Rhei)

- liściach senesu (Folium Sennae)

- strączkach senesu (Folliculi Sennae)

- owocach szakłaku ciernistego (Fructus Rhamni catharticae)

- korze szakłaku amerykańskiego (Cortex Rhamni purshianae)

Wyciągi z tych roślin, dzięki zawartym w nich antrazwiązkom, drażniąc jelito grube działają przeczyszczająco. Nie należy ich jednak zbyt długo stosować, trzeba natomiast zaniechać w ostrych chorobach zapalnych p. pok., niewydolności nerek i w okresie ciąży, gdyż mogą niekiedy prowadzić do poronień.

Fenole

Są to zw. o działaniu bakteriostatycznym i dezynfekującym. Do zw. tych należy:

- arbutyna i metyloarbutyna – występ. jako gł. zw. czynny w liściach borówki mącznicy (Folium Uvae Ursi), liściach borówki brusznicy (Folium Vitis idaeae), liściach badanu (Bergenia crassifolia),liściach grusz (Pyrus communis), liściach kaliny (Viburnum opulus), zielu majeranku (Majorana hortensis), zielu lebiodki (Origanum vulgare). Wykazuje działanie dezynfekujące na drogi moczowe

- salicyna – występ. w korze wierzby (Cortex Salicis), korze kaliny (Cortex Viburni opuli). Wykazuje działanie p/gorączkowe

- populina – występ. w korze, liściach i pączkach topoli (Cx., Fol., Gemma Populis). Wykazuje działanie p/gorączkowe

- spirepozyd – występ. w kwiatach wiązówki (Flos Ulmariae) i zielu fiołka trójbarwnego (Herba Violae tricoloris). Wykazuje działanie p/gorączkowe

- echinokozyd – występ. w gatunku Echinacea angustifolia - jeżówka. Pobudza fagocytozę, stosuje się go w preparatach pobudzających odporność

- cynaryna – występ. w karczochach (Cynara scolymus). Działa żółciopędnie i zmniejsza stęż. lipidów we krwi

Flawonoidy

Są to naturalne barwniki roślin. Do zw. tych należy:

- rutyna = rutozyd – występ. w rucie (Ruta graveolens), zielu fiołka trójbarwnego (Viola tricolor), kwiecie bzu czarnego (Sambucus nigra). Rutyna uszczelnia i wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, zapobiega krwawieniom, wybroczynom, pomocna w leczeniu miażdżycy

- witexyna – występ. w preparatach z głogu (Crataegi). Poprawia przepływ krwi w naczyniach wieńcowych i obniżają ciśn.

- biflawonoidy – występ. np. w miłorzębie japońskim (Gingo biloba). Działają antyagregacyjnie na płytki krwi

- pinocembryna – występ. w limbie - Pinus Cembra. Działa p/grzybiczo

- flawolignany – występ. w ostropeście plamistym (Fructus Silybi mariani). Działają ochronnie na wątrobę

- flawonoidy w koszyczku rumianku działają p/alergicznie

- flawonoidy w lukrecji - Rx. Glycyrrhizae działają p/wrzodowo

- flawonoidy w kwiatostanie kocanek (Inf. Helichrisi) i zielu dziurawca (Herba Hyperyci) działają rozkurczowa na m. gładkie naczyń krwionośnych i przewodów żółciowych

- flawonoidy ziela skrzypu (Herba Equiseti), liścia brzozy (Folium Betulae), ziela nawłoci (Herba Solidaginis) działają diuretycznie (moczopędnie)

- flawonoidy koszyczka rumianku (Anthodium Chamomillae), kwiatostanu lipy (Inf. Tiliae) działają p/zapalnie

Gorycze

Są to nietrujące, bezazotowe subst. o różnym składzie chem., charakt. się gorzkim smakiem. Poprzez pobudzanie wydzielania soku żołądkowego wzmagają czynności trawienne, wzmagają czynności trawienne, wykazują też słabe działanie antyseptyczne i p/robacze. Goryczami są niektóre alkaloidy (np. strychnina i chinina), glikozydy (np. gencjana), a ich zw. stwierdzono m.in. w liściach bobrka trójlistnego, zielu krwawnika, dziurawca, mniszka, piołunu, tysiącznika, melisy lekarskiej, tymianku, estragonu i szałwii.

...