Adamski Franciszek - Socjologia malzenstwa i rodziny.pdf - Rodzina - himen303

FRANCISZEK ADAMSKI

Socjologia

małżeństwa

i rodziny

Wprowadzenie

WARSZAWA 1982

PAŃSTWOWE

WYDAWNICTWO

NAUKOWE

Okładkę projektował Marek

Redaktor

Redaktor techniczny CMszewsko

Korektor Ro:tłt

Tytuł dotowany przez

Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego t TechnUu

Wstęp ............ 9

Część ptert^szc. Małżeństwo i rodzina: wymiar indywidualny i społeczny

...... 13

ni J. Matżeństwo i rodzina: aspekt instytucjonatny i Interaktywny

..........

1. Definicja małżenistwa i rodziny . . . .

a) Elementy konstytutywne i cechy społeczne małżeństwa ...........

b) Definicja rodziny ........

B. Proces powstawania grupy małżeńisko-jwizinnej - jej

instytucjonalizacja i funkcjonowanie ....

a) Działania poprzedzające zawarcie małżeństwa .

b) Formy społeczmo^kułturowe legatizujące zawarcie małżeństwa .........

3. Przystosowanie osobowości partnerów a funkcjonowanie małżeństwa

........

Rozdział IJ. Struktura i funikcje małżeństwa i rodzin.

1. Analiza pojęciowa i kryteria podziałów ...

2. Funkcje rodźmy .........

ina: aspekt instytucjonatny

13 13

7H. Rodzina w różnych kulturach .... 64 jl. Małżeństwo i rodzina w

kulturze chińskiej ... 94

2. System rodzinny w Kraju Wschodzącego Słońca . . 73

3. Małżeństwo i rodzina w społeczeństwie kastowym

Indii ........... 80

ISBN M-01-0&H9-0

357

257

263

265

275

297

304

BiMiagrafia uzupełniająca . . . . . . .318

1'ndeks nazwiistk .......... gzi

4. Rodzina w świecie arabskim ...... 88

a) Cechy rodziny arabskiej przedmuzułmańtsMej . . 88

b) Wpływ Mamu ........ 90

c) Cechy rodziny muzułmańskiej . . . . . M

d) Współczesne przemiamy rodziny w śwłecłe arabskim ........... M

5. Małżeństwo i rodzina u IzfaeMtów ..... 98

6. StmuiktMra małżeństwa i jrottMny w Starożytnej Grecji i Rzymie

........ j . 105

7< Rodzina w chrześcijańiskłej k^Kurze średnłowieciza

. i czatsow mtowożytnyłch . . . . . . . M4

Rozdział JV. Teorie rodźmy . . . . .'-'.'-. 120 ł. Teorie

fHozaficairłe . . . . ... 1B2

a) Kierunek hegłotwBko-tmarłmowtski . . . .132

b) TradycjonMizm ł pozytywizm . , . . . 12&

c) Kierunek anarcMsłyczny ....... 184-

Z. Teorie ewoHucjonistyozne . . . - . . . . 137

a) Fazy rozwojowe małżeńt&wa i rodziny w ujęehł

ewiołucjonistów . . . . . . . " 137

b) Kiryłyłoa koncepcji ewoLucjonMycznybh -.,'!*; M4 B. Teorie

współczesne . . . . . . * . 150

Vif. Małżeństwo i rodziaia w Połsce: sytuacja i kierunek przeobrażeń

........

1. Znamienne cechy rodziny tradycyjnej ....

2. Sytuacja i kierunek przeobrażeń rodziny współczesnej

a) Przemiany w poglądach na charakter związku małżeńskiego ..........

b) Zmiany w strukturze rodziny .....

c) Nowa pozycja dziecka w rodzinie ....

vm. Socjologiczne badania nad rodziną. Ogól-

na charakterystyka .........

159

M9 'HM 173 160

138

ł-

#03działV. Ideologie rodziny. . .

,Ł KoWepcja małżeństwa l rodziny w

: a) U6a)to!łoM model małżeńlaŁwa i rodziny . . '.' b) Małżeńistwo w

doJotrynie prawosłaiwłMSj . . c) ProtastancJca koncepcja małżeństwa . .

^ a. LaLchi model rodziny - socjaMatyczne honceptje żeńHłtwa i rodziny

.......

203

208

220

334

druga. Rodzima w procesie przemian

Rozdział VJ. Przemiany rodziny w Bpołeczeńgbwie indu-atariałnym i ich

teoretyczne interpretacje .... Q. Zmiany funUoeji rodziny na Me procesów

specjaHzatcji 1. Zmiany w demograficznej atruikłuarze rodziny . . 9.

Firocesy przeobrażeń w wewnętrznej struhturze mał-żeńatwa i rodziny . . .

.... .

Znaczenie rodziny dla jedmotstki i jej .ranga ąpołeczna leżą

nietwątłpdiwie u podstaw szetroikiego nią zainteresowania różnych

dyscyplin naukowych. Rodziną zajmują się historia i etnologia, które

usiłują odtworzyć kolejne fazy rozwojowe m!3tyttucji małżeństwa i

rodziny, \vyka-zać jak .kształtująca <sdę w danym dkreisie kultura tr ny,

zwyczaje, moralność rodzinna oddziałują na ogólny tpoziom kultury

społeczeństwa i t\vyznacząją wzory jego funkcjonowania. Psychologia

interesuje się procesem doboru partnerów do małżeństwa, niektórymi

aspektami stosunków małżeńskich i rodzdnnych, przebie-gietm procesu

rozwoju osobowości małżonków-rodzi-ców i dz'ieci, czyintnikaimi sulkfesu

oraz narastaniem tsy-'tuacji konfliktowych w małżeństwie i rodzimie.

Razem z medycyną psychologia dochodzi przyczyn nie*dc;stotso-wania

tpai^tneróiw tw [małżeństwie, ich niepowodzeń w tak zwanej sferze

imityminej, uświadamia moiżliwośui i uczy metod kierowania płodnością,

kształtuje uznany za właściwy atosunek do dziecka. Ekonomia inaloyniaat

ukazuje materialne podłoże życia rodzinnego, wyjaśnia mechanizmy

konsumpcji rodzinnej, nawyki konsumpcyjne, rozbieżności między

Standardami życia a

kosztami ^trzymania. Jedna z dyscyplin prawnych -*- , prawo rodzinne -

zajmuje się maiżeńąłłwam i rodm^ na w procesie ich powstałwacSa,

futnkcjohohwaoła i rozpadu, określa szczegółowo normy prawne rząjtłzące

rodziną jako anstyttuciją społeczną. Innego rodzaju normy określa tteż

teologia moralna i prawo kościelne, traktujące rodzinę jako "społeczność

zbawienia". Wreszcie demografia analizuje skład cechowy rodźmy, jej

funkcję prokreacyjną i dokonuje uogólnień dotyczących perspektyw

rozwojowych danej populacji.

Zainteresowanie rodziną jako grupą i instytucją społeczną należy do

najdawniejszych tradycji socjologicz-nych. Dociekania nad rodziną idą

zarówno .torem teore-tyczno-analRytsznytm, jak i opisowo-fbadawczym. Bada

się twięc jej istotę, opisuje proces jaj wewnętrznych przeobrażeń i

organizacji, określa wymiar pełnionych przez nią funkcji, ukazuje czynnHd

wyznaczające proces jej burczenia się i poszerzania czy zmiany w poziomie

jej wewnętrznej spoMości.

UberaAura socjologiczna - i to zarówno tteorettyczna, jak i badawcza -

poświęcona małżeństwu i rodzinie stanowi niewadliwie największy dorobek

iteg dyscypliny. Poza niekwestionowanym wkładem w sferę po-znawczo-

jteoretyczną i wzbogaceniem naszej wiedzy o społeczeństwie, jej

praktyczna przydatność dla połKyki społecznej nie jest już dziś podawana

w wątpliwość. Pożytki płynące z uprawiania socjologii rojdbainy są równie

duże dziś, jak w okresie rozpoczęcia przez F. Le Phya w drugiej połowie

XIX wieku dzieła "reformy społecznej".

, LRaraMMra socjologiczna poświęcana rodzinie znajduje ,t, swych

otdbiorców .także poza kręgiem czyteMków zaj-j snujących się rodziną w

ramach swqj pracy badawczej, ^ -dydaktycznej czy praktyceno-społecznej i

publicystycz-1 nej. Sięgają po nią szerokie kręgi "społecznie zorieato-

warnych" czytelników, k'tórzy - być może - (podziela-ją pogląd

Arystotelesa, że w rodzmie jak w soczewce odzwierciedla się życie całego

społeczeństwa.

Polska literatura socjologiczna poświecona r-ody.inie rozrasta się z

każdym rokiem. Przybywa szczególnie dużo pnąc - i to zarówno w formie

arftykułów sprawozdawczych, jak i większych całości o ambicjach te-

orQtycznych - stanowiących podsumowanie badań jednostkowych. Mamy już

także pierwsze próby całoścM-wego pddsufmowainia dotychczasowego dorobku

badawczego. Stanowią je prace: B. Łabodzińiskiej Rodzina M/ Po!sce

(Warszawa 1974), Przemiany rodziny polskiej, pod redakcją J.

Kwnutrowskiej (Warszawa 1975), A. Do-dziuk-Lityńskiej i D. MtarkoWskiej

Współczesna rodz:-7M polska (Warszawa 1975), D. MarkowEkiej Rodzica tu

społeczności tutejskiej; ciągłość i zmiana (Warszawa 1976). Pozwalają one

czyteltnikowi sną wyrobienie sobie mtmej więcej zbliżonego do

rzeczywist^łści, całościowego obrazu współczesnej polakiej rodziiny i

kierunku jej przemian. Z. Tyszka jest autorem pierwszego w polskiej

literaturze socjologicznej podręcanikowego ujęcia ptroihlemaityki rodziny

(SocjoZogia rodziny, Wartszaiwa 1974). Autor czyni to <\vykorzy^tując

metodologiczne założenia ma,rksizmu. Krąg odbiorców tej książki - ze

względu na sposób ujętia, zakres problematyki i język wymagający

określonej fonmacji 'naukowej - musi być z konieczności ograniczony;

zresztą takie były nie-wąLphwie zamierzenia autora.

Trochę odmienne cele przyświecają książce, k)tórą oddajemy do rąk

szerokiego grona Czytelników. Wyobrażamy sobie, że zainteresuje ona rtie

tylko socjologów, studentów )tej dyscypliny i innych kierunków studiów

społecznych, ale -także nauczycieli i wychcłwawców, pracowników

rozrastającej się sieci (poradaikAWa mał-żeńako-rodzMrmego, działaczy

społecznych i wszystkich

rola Todziny, szczególnie <w początkowym okresie życia człcwieToa wydaje

się niezastąpiona *.

Można zatem sciharakfteryzować rodzinę jako grupę złożoną iż osób

połączonych jednym z dwu typów stosunków społecanych: ettosuinkiem

maiżeńe)twa i gto&utn-kiem irodzice-dzieci. Wynikałoby więc z tego, że

jeat ona grupą określaną przez trwałe i zalegalizowane stosunki seksualne

dwojga partnerów dających życie swym dzieciom i uzdŁeżniaijących je od

siebie w po-cząftkowej fazie życia, a jednocześnie przyjmujących ma

siebde zadanie wprowadzenia ich wizycie. .

Te dwa typy stosunków społecznych muszą cię opierać ma stałych wzorach

postępofwania i monmateh wzajemnego oddziaływatnia członków grupy

Mdzinmej. Znaczy to, że role małżonków i członków rodziny są okireśla<ne

nie lyłko wzajemnym zaangażowaniem uczu-ciowy)m, pochodzącym ze stosunku

małżeństwa i ro-dzicielsttwa, ale także przez szersze zbiorowości, do

których ci członkowie należą: państwo, gm^pajrelligj{jna, społeczność

MkaOna*. Stosunki te są więc określane

* Teza powyżaza jezt już trućcmem wobec niepodważalnych uataleń

pochodzących z badań psychologów i pedagogów. Wyntka to ł faktu, że

najlepszy nawet zakład opiekuńczo-wy-chowawczy nie wychowuje inaczej jak

w atmosferze bezosobowej instytucji, w 'której dziecko nie potrafi się

poczuć "kimś", nie może w pełni rozwijać swych psychicznych możliwości.

Stad - pisze A. Szymborsha - J..-l żaden zakład t...] nie jeat w stanie

udrzeć dziecka przed katastrofalnymi skutkami tej separacji tod matki - f

.A/ {..J Tylko rodzina może zapewnić dziecku warunki niezbędne dla

pomyślnego jego rozwoju" (Stefoctiao społeczne, Warszawa 1969, s. 49).

Nie-zastępowalność rodziny w dostarczaniu tspołeczeństwom nowych dobrze

uformowanych obywateli akcentuje Dełcłaracjo Praw Dziecka wydama przez

ONZ w 1959 roku.

' Por. J. Szczepański, Ełetnewtarne pojęcia MC^ohnyM, War-azawa 1963, a.

149.

przez aiły wewnętrznie, do [których należy za-Hczyć osobiste potrzeby

człowieka, jego dążemia i popędy, uczucie miłości, przykazania i azac-

unktu, jakie

nych członków swej rodziny, praż przez formy kontroli zewnętrznej, a wdęc

prawo, obyczaj, tradycję czy nakazy i nommy rełigijjtne '. -

i cechy społeczne wtałźedłftoa

Definicja małżeństwa była do niedawna sprowadzania do zeąpołu praw

gwa<rain{tłł(jących .^prawość" pochodzenia dziecka i obdarowujących

partnerów uprawnieniami seksualnymi*. Dziś akcentuje się inne jeszcze

momenty, a ich zakres i ranga wyznaczane są typem kultury, w obrębie

której funkcjonują określone zwiądki nazywane łnałżeńekami. Uwagłędmiając

powyższe, należy włączyć do definicji małżeństwa wszystkie te jego

elementy, !qtóre występują wszędzie, niezależm&e od* zróżnicowań

kulturowych. Z tego punktu widzenia musi tu w grę wchodzić: reprodukcja

biologiczna i uprawnienia seksualne partnerów, przekazywanie wartości

kulturowych z pokolenia na pokolenie, przekazywanie dóbr materialnych. A

zattem, każdy związek ludzki, kttó-ry spełnia owe zadania winien być

nazywany małżeństwem. Małżeństwo jest załtem związkiem, ma mocy

Zob. A. Aohinger, La płace de ta fatniiłe dam łes

w: Redecouuette de ła łamMe d trauer! łe Parls 1968, s. M.

^ Ten element w definicji rodziny akcentuje szczególnie G. P. Murdock w

awych analizach dotyczących funkcjonowania małżeństwa i rodziny w

społeczeństwach historycznych i współczesnych (Sociał StructMre, New York

1949, s. 27 i nasi.)

którego zostaje nadane partnerom prawo do współżycia seksualnego,

dzieciom najtomiast prawo do dziedziczenia dóbr matteriaihnych i wamtości

kuTiturowych *. inaczej mówiąc, małżeństwo jest instytucją, przy pomocy

której ąpołeczeństtwa zapewniają sobie zrodzenie i wy-

chowametnafs^ępnychpok^eńorazpaizefkazanieiimdzie-dziclłwa majteriaOnego

i kułturalnego.

Mótwiąc jeszcze bardziej szczegółowo, małżeństwo jest instytucją, poprzez

którą społeczeństwo: określa członkoattwio społeczne każdego

nowonarodzonego dziecka; określa więzy jego powinowacttwta; określa

sposób dziedziczenia włatsności; wprowadza każde nowonarodzone dziecko w

sferę kultury grupy, do której nałe-ży i kultury całej społeczności;

[wyznacza zakres u-prawnień seksualmych swych cztonków; wyznacza sferę

maiteriałnaj i pozamałterialnej pomocy {nowonarodzonym dzieciom, kobietom

ciężarnym, żywiącym i wychowującym dzieci*. Wszystkie wyżej wymienione

Tadania są spełniane w każdym tspołeozeńs^wie, ale ma różny sposób, to

znaczy w różnorakim zakresie są wiązane ze związkiem osób itrdk)bowanym

jako %wiązdk małżeński. Sttąd w poszczególnych kulturach z pojęciem

małżeńatwa może [być wiązana szersza bądź węższa łtnreść.

Małżeństwo zatem to pewien zespół środków instytucjonalnych

umożliwiających społeczeństwu reaHza-cję zadań (wiążących się z

prdkreaoją i socjalizacją swych członków oraz dhreślających stosunki

pokre włeń-s)twa w mamach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących

dzieciom ich rzeczywistych lub domtniema-

' Por. G. Madiniar, Naturę et mutere de ta ?omiHe, w: FałUiHM

d'aujourd'hMł. Sitwatiow e( avełłłt, Lyon 1953, s. 199.

' Por. C. C. Handł, The FamHy. Ań IwtfodvctMm, Londoa 1970,a.39inast.

Adamski Franciszek - Socjologia malzenstwa i rodziny.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: