Filozofiak - Artykul.pdf

(79 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
• Genezafilozofiikultury
• Głównenurtyfilozofiikultury
• Dziedzinykultury
– Theoría
– Praksis
– Póiesis
– Religio
• Realistycznafilozofiakultury
FILOZOFIAKULTURY —dziedzinaf.,wyja±niaj¡caiuzasadniaj¡ca—przez
ukazanieostatecznychczynnikówkonstytuuj¡cych—ludzkisposóbdziałania,
b¦d¡cywynikiemrozumnejiwolnejnaturyczłowieka;stanowidziedzin¦
tradycyjnejf.klasycznej.
Kultura,jakoodr¦bnepolebadaniaf.,jestte»przedmiotembada«takich
nauk,jakantropologiakulturowa,etnologia,etnografia,socjologiakultury.Dys-
cyplinytes¡stosunkowomłode,ichpowstanieirozwójprzypadanaprzełom
XIXiXXw.F.kulturytymró»nisi¦odinnychnaukokulturze,»ezmierzanie
tyledoidentyfikacjiiopisuró»nychformkulturowych,wyst¦puj¡cychwci¡gu
dziejów,alenadewszystkodowyja±nieniafaktukulturyjakozjawiskazwi¡za-
negozesposobemdziałaniaczłowieka—bytuistotnieró»negoodcałego±wiata
przyrody.Takpoj¦taf.kulturyopiera¢si¦musinametafizyceoraznaantropo-
logiifilozoficznej.Ró»nicepojmowaniaf.kulturyzale»¡odtypówf.,najakich
f.kulturywyrasta.
Genezafilozofiikultury. Jakoodr¦bnadyscyplinafilozoficznaf.kultury
pojawiłasi¦podkoniecXIXw.Wyra»enie„filozofiakultury”wprowadził
R.Eucken,filozofniem.,laureatliterackiejNagrodyNoblaz1908,natomiast
wtytuledziełapojawiałosi¦porazpierwszyuL.Steina( AnderWendedes
Jahrhunderts.VersucheinerKulturphilosophie ).Powstanief.kulturyjestwprost
zwi¡zanezneokantyzmem,natomiastpo±redniozrenesansowymprzełomem
wf.Wrenesansiewykrystalizowałosi¦takiepoj¦cienatury,wktórymna
planpierwszywysuni¦toaspektmierzenia(ilo±¢),coprzyczyniłosi¦do
dalekoposuni¦tejmatematyzacjipoznaniaprzyrodniczego,którewpoł¡czeniu
zdo±wiadczeniemieksperymentemwpłyn¦łonagwałtownyrozwójtzw.nauk
szczegółowych(matematyka,fizyka).Filozoficznymodzwierciedleniemnowego
uj¦ciarzeczywisto±cijestsystemKartezjusza,wramachktóregowyodr¦bniony
został±wiatrzeczyrozci¡głych(mierzalnych)—resextensa,oraz±wiatrzeczy
duchowych(my±l¡cych)—rescogitans.Ilo±¢,któradawniejstanowiłatylko
jedn¡zprzypadło±cimaterii,uznanazostałazajejistot¦,atymsamymjedynie
poznaniematematycznepozwalanadotarciedoistotyrzeczymaterialnych.
Jednakpoznanie±wiatamaterialnegoniejestcelemsamymwsobie;wdobie
renesansupojawiłasi¦nowakoncepcjanauki—naukazorientowanautylitarnie,
maj¡cadostarcza¢jaknajwi¦cejkorzy±ci,abyZiemi¦przekształci¢wutracony
raj.Doistotyrescogitansnale»y±wiadomo±¢przebiegaj¡caodnajprostszych
wra»e«(równie»pod±wiadomych,Leibniz),poprzezwyobra»enia,poj¦cia,
s¡dy—a»porefleksj¦.
filozofiakultury 1
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
WsystemieKanta±wiatrzeczymaterialnych(traktowanyjakozjawiska)
usytuowanyzostałpostronie„sein”,natomiast±wiatduchowypostronie„sol-
len”.Pierwszyobejmowałzwi¡zkikonieczne,wyra»onezapomoc¡ł¡cznika
zdaniowego„jest”ws¡dachformułowanychwnaukachmatematyczno-przy-
rodniczych,drugiodnosiłsi¦dopowinno±ci,obecnejzwł.wdziedziniemo-
ralno±ci.WsystemieHegladialektycznaopozycjazachodziłapomi¦dzynatur¡
iduchem—naturabyławyobcowaniem(alienacj¡)wstosunkudomy±li,duch
byłmy±l¡,którawracadoboskiegoAbsolutu.Naturauj¦tailo±ciowo,waspekcie
zwi¡zkówkoniecznych,pozbawiona±wiadomo±ci,stanowiładogodnyprzed-
miotbada«dlanaukszczegółowych.Takpoj¦t¡natur¦dzieliłacorazwi¦ksza
przepa±¢odpoznaj¡cegoisamo±wiadomegoducha.
Wdrugiejpoł.XIXw.wnurcieneokantowskimzwróconouwag¦(H.Ric-
kert,W.Windelband),»eoboknaukbadaj¡cychnatur¦(„Naturwissenschaften”)
potrzebnes¡naukibadaj¡ceducha(„Geisteswissenschaften”).Natur¡rz¡dziko-
nieczno±¢,wj¦zykuwyra»onazapomoc¡ł¡cznikazdaniowego„jest”,natomiast
Duchkierujesi¦sensem(„Sinn”)iwarto±ci¡(„Wert”).wiatsensuiwarto±cito
±wiatkultury,którystanowiprzedmiotbada«naukokulturze(„Kulturwissen-
schaften”).Poj¦cieduchazast¡pionopoj¦ciemkultury.F.kulturyjakoodr¦bna
dziedzinaf.powstaławi¦cwłonieneokantyzmu,wperspektywiefilozoficznej
wyznaczonejprzezkartezjanizm.Oznaczato,»ejejpodstawoweodniesienia,
takiejakrozumieniebytu,natury,człowiekauwikłanes¡wszeregapriorycz-
nychzało»e«,jaknp.niepoznawalno±¢bytu,mechanicyzm,redukcjonistyczna
lubdualistycznakoncepcjaczłowieka.Poniewa»f.kulturybazujenametafizyce
iantropologiifilozoficznej,st¡dpostkantowskief.kultury,cho¢bardzowpły-
wowe,dalekies¡odrealizmu.Terminem,którywsposóbzasadniczywyra»a
uwikłanieró»nychnurtówf.kulturywdziedzictwoKantajestwszechobecny
termin„warto±¢”.
Głównenurtyfilozofiikultury. Wsposóbnieformalnydof.kulturyzalicza
si¦czasemcałynurtspekulacjinadludzkimduchem(jegostruktur¡,aktami,
wytworamiihistori¡),uprawianyprzezfilozofówodczasówrenesansu,wdzie-
łachnienale»¡cychdobada«nadprzyrod¡.Zwie«czenietegoprocesustanowi¢
miałromantycznyidealizmniem.(panteizm),wramachktóregof.przyrodysta-
łasi¦wko«cutylkocz¦±ci¡f.ducha(przyrodajestjednymzetapówrozwoju
ducha).Zdrugiejjednakstrony,duchazacz¦towXIXw.pojmowa¢nasposób
organicystyczny,zjegofazamipowstania,rozwojuiupadku,determinizmem,
awreszcieewolucjonizmem(naturalizm),cozkoleipodkopałofilozoficzn¡spe-
cyfik¦bada«nadkultur¡.Kulturatraktowanajestjakorganizm,posiadaj¡cy
swojeokre±loneuwarunkowania,pozbawionywolno±ciitwórczo±ci(Ch.-A.Sa-
inte-Beuve,H.Taine,E.Renan).Przeciwwag¦dlanaturalizmustanowiłopodej-
±ciemistyczno-poetyckie,wramachktóregoka»d¡kultur¦uwa»anozaunikal-
nyfenomen,pojawiaj¡cysi¦izanikaj¡cybezokre±lonejprzyczyny,niepodatny
naopiszapomoc¡terminównale»¡cychdonaukprzyrodniczych,wyja±nialny
jedyniewkategoriachpoetyckiejinspiracji(O.Spengler).Wramachneokan-
tyzmuE.Cassirerrozwin¡łteori¦formsymbolicznych,którejakoaprioryczne
archetypyformuj¡wsposóbtwórczypoleludzkiejegzystencjiiludzkiegodo-
±wiadczenia(teoretyczne,estetyczneietyczne).Człowiekmaudziałwkulturze
wsposóbintuicyjnyiniezreflektowany(naturalny),takjakposługujesi¦j¦-
filozofiakultury 2
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
zykiem,nieznaj¡cregułgramatycznych,prze»ywametaforypoetyckie,formy
muzyczne,obrazyirytuałyreligijne.Aleudziałtenmo»emie¢charakternauko-
wy,gdyczłowieknabieradystansudookre±lonychformkulturowychipotrafi
jeprzekształca¢.
F.kulturywramachtradycjineoheglowskiejuprawiałW.Dilthey.Uwa-
»ał,»ewyja±nieniewnaukachprzyrodniczychpoleganaznalezieniuogólnych
prawinapodporz¡dkowaniutego,cojednostkowe,temu,coogólne,kultur¦na-
tomiastprze»ywamyirozumiemy,ukazuj¡cposzczególnezjawiskajakoelement
psychicznejcało±ci,któranadajezjawiskomsensiwarto±¢.Duchrozumiesiebie
poprzezwyra»aniesi¦wdziejach.St¡distotnyjestzwi¡zekkulturyzhistori¡.
Nadrz¦dn¡nauk¡integruj¡c¡naukihumanistycznejest,wgDiltheya,psycholo-
giaopisowa.Wpó¹niejszymokresieautortenswebadanianadkultur¡zwi¡zał
zhermeneutyk¡.Poniewa»f.kulturysuponujeodniesieniedookre±lonegosys-
temufilozoficznego,topozanurtamiwi¡»¡cymibadaniekulturyzokre±lonymi
naukamiszczegółowymi(wramachantropologiikulturowej,etnologiiczyso-
cjologiikultury),f.kulturymusiprzej¡¢podstawowezało»eniafilozoficzneod
tychwła±niesystemów.Zfilozoficznegopunktuwidzenianajbardziejwpływo-
wenaró»nenurtyf.kulturyokazałysi¦neokantyzmineoheglizm,natomiast
nanaukiszczegółoweokulturzenajbardziejoddziałałpozytywizm.
Dziedzinykultury. Je±liczłowiekjestbytemcielesno-psychiczno-ducho-
wym,tokulturamusiobejmowa¢wsposóbintegralnycałegoczłowieka.Wgr¦
wchodz¡tuzarównoró»nepotencjalno±ci,jakte»odpowiedniaichhierarchia.
Wtradycjiwyró»niano4podstawowedziedzinykultury:theoría,praksis,póie-
sis,religio.
Theoría(jewr • a)jestusprawnieniemludzkiegorozumuzewzgl¦duna
umiej¦tno±¢dochodzeniadoprawdy.Umiej¦tno±¢taswoj¡szczytow¡form¦
znajdujewnauce,którajestform¡zorganizowanego,uzasadnialnegoiinter-
subiektywniekomunikowalnegopoznania,posiadaj¡cegookre±lonyprzedmiot,
metod¦icel.Nauka,jakoodr¦bnydziałkultury,zawi¡załasi¦dopierowGrecji,
istanowiswoistyrystzw.kulturyzachodniej.Dopodstawowychnauknale»¡:
f.(m.in.metafizyka,f.przyrody,antropologiafilozoficzna),naukiszczegółowe
(humanistyczneiprzyrodnicze)orazteologia.
Praksis(pr � xic)obejmujesfer¦ludzkiegodziałaniamoralnego,które
manauwadzedobro.Wsferzetejmieszcz¡si¦:etykajakoteoriamoralno±ci
indywidualnej,ekonomikajakoteoriamoralno±cirodzinnej,politykajakoteoria
moralno±cispołecznej.
Póiesis(po • hsic)dotyczyludzkiejwytwórczo±ci,któramanawzgl¦dzie
pi¦knolubpo»ytek.Wymieni¢tumo»nasztukipi¦kne(na±ladowcze),rzemiosło
itechnik¦.
Religioobejmujesfer¦relacjiczłowiekadoBogajakoStwórcyiCelu
ludzkiego»ycia.Religia,zewzgl¦dunatak¡transcendentaln¡relacj¦,jest
ogniskow¡całejkultury,BógjestbowiemPrawd¡,DobremiPi¦knemwstopniu
absolutnyminiesko«czonym,stanowiwi¦cdlaczłowiekaostateczneodniesienie
wpozostałychdziedzinachkultury.
Równomiernyudziałiobecno±¢ró»nychdziedzinkulturyw»yciustanowi
podło»edlapełnegorozwojuczłowieka.Je±liczłowiekwdanymspołecze«stwie
filozofiakultury 3
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
mamo»liwo±¢rozwojuintelektualnego,moralnego,artystycznegoorazreligij-
nego,todopierowówczasmo»napowiedzie¢,»edanaspołeczno±¢reprezentuje
wysokipoziomkultury.Je»elinatomiastwieledziedzinjestzaniedbanych(szko-
łazamiastuczy¢,indoktrynujealboprzestajeuczy¢),inneuległyzwyrodnieniu
(prawosłu»yochronieinteresówwładzy,aniedobruwspólnemu),innejeszcze
s¡instytucjonalnieniszczone(pa«stwowyateizmwkomunizmie),towówczas
kulturadanejspołeczno±cipsujeczłowiekalubwr¦czmuzagra»a.Jesttoraczej
antykultura.
Niechodzioto,abyzaistniałajedna,zunifikowanakulturaogólnoludzka,
alete»niemo»najednakowoceni¢wszystkichkultur,poniewa»miar¡warto±ci
kultury(lubcywilizacji)jeststopie«,wjakimumo»liwiaonaintegralny,
osobowyrozwójczłowiekawgnaturyiceluludzkiego»ycia.Byłyis¡
cywilizacje,któreistotniezagra»aj¡człowiekowi,nastaj¡cnajego»ycie,rodzin¦,
naród,pa«stwo,wiar¦,któreblokuj¡rozwójumysłowy,któredemoralizuj¡.
Istniej¡kryteriaobiektywne,wynikaj¡cezanalizyludzkiejnatury,pozwalaj¡ce
oceni¢,którazcywilizacjijestwarto±ciowadlaczłowieka,aktórajestantyludzka.
Takichkryteriówdostarczy¢mo»etylkof.kulturyopartanakoncepcjiosoby
ludzkiej,wypracowanejwramachrealistycznejantropologiifilozoficznej.
Realistycznafilozofiakultury. Osobowywymiarludzkiegobytowania,za-
korzenionegownaszejnaturze(natura),wspieranyikontynuowanyprzeznasz¡
±wiadom¡iracjonaln¡aktywno±¢(kultura),otwartynaporz¡deknadprzyro-
dzony(religia),ukazujerealistycznaf.kultury.Dopierotakintegralnietrakto-
wanakulturasłu»y¢mo»eczłowiekowijakoosobie.Zagro»eniemdlakultury
jestzarównoangelizacjaczłowieka(kartezjanizm,neokantyzm),jakte»byto-
wadegradacja—człowiekpoj¦tywył¡czniejakoewolutprzyrody,zanegowanie
wszelkichformduchowejtranscendencji(marksizm).
Człowiekniejestanianiołem,anizwierz¦ciem.Jakoja¹«naturyrozumnej
musiliczy¢si¦zarównozmateri¡(ciałem),jakiztym,coduchowe,poniewa»
istotniestanowijedno±¢cielesno-psychiczno-duchow¡(M.A.Kr¡piec).Kultura,
abybyłaludzk¡,anieantyludzk¡lubnieludzk¡,musiliczy¢si¦zewszystkimi
wymiaraminaszegobytowania,zachowuj¡codpowiedniporz¡dekihierarchi¦.
Bibliografia: L.Stein, AnderWendedesJahrhunderts.VersucheinerKulturphilosophie ,Fr
1899;H.Lesser, DasWahrheitsproblemunterkulturphilosophischenGesichtspunkt ,L1901;W.Jaeger,
Paideia ,I–II,B1934,1959 4 ( Paideia ,I–II,Wwa1962,2001);K.Birket-Smith, Kulturensveje ,I–II,
Køb1941–1942,1948 2 ( cie»kikultury ,Wwa1974);E.Cassirer, ZurLogikderKulturwissenschaft ,
Gö1942,Da1994 6 ;ten»e, AnEssayonMan.AnIntroductiontoaPhilosophyofHumanCulture ,NH
1944,1972( Esejoczłowieku.Wst¦pdof.kultury ,Wwa1971,1998 3 );A.Drexel, NaturundKultur
desMenschen ,I–II,Z1947;A.L.Kroeber, TheNatureoftheCulture ,Ch1952( Istotakultury ,Wwa
1973,1989 2 );F.Znaniecki, CulturalSciences.TheirOriginandDevelopment ,Urbana1952( Nauki
okulturze.Narodzinyirozwój ,Wwa1971,1992 2 );O.N.Derisi, F.delaculturaydelosvalores ,
BA1963;W.Ehrlich, Kulturphilosophie ,T1964;P.Bénéton, Histoiredemots.Cultureetcivilisation ,
P1975;Kr¡piecDzXV.
PiotrJaroszy«ski
filozofiakultury 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin