Irena Poniatowska – Mozart i masoneria w świetle nowych badań
- Mozart był członkiem ów loży
- Mozart w 1777 roku poznał w Mannheimie Th. Marchanda, fundatora loży w tym mieście oraz barona O. Gemmingena von Hornberg-Treschklingen, który stworzył w 1783 roku swoją lożę Zur Wohltaetigkeit i zaprosił do niej Mozarta
- 14 XII 1784 Mozart został do loży przyjęty w obecności ks. K. Lichnowskiego
- Co przyciągnęło Mozarta do wolnomularstwa?
- awangarda Oświecenia jako manifestacja społecznych aspiracji burżuazji i inteligencji – tak rozumiano ideę wolnomularską w Wiedniu
- wolnomularstwo swoje hasła kierowało przeciwko nietolerancji religijnej, absolutyzmowi politycznemu wyrosłych z ducha protestantyzmu
- Mozart był katolikiem, wstąpienie więc do loży nie miało w jego mniemaniu związku ze stosunkiem do religii, poza tym ceremonie masońskie nie wykazywały cech mistyczności, praktyk antyreligijnych czy antykościelnych
- mimo iż loża pozostawała w opozycji do postawy wiedeńskich duchownych to idee i tak przekonywały Mozarta, oddzielał: od tego co masońskie to co Mozarta
- Związki twórczości Mozarta z wolnomularstwem:
1. Utwory przeznaczone dla lóż. Najczęściej stosowano kontrafakturowe podkładanie tekstu pod znane melodie, co pozwala na włączenie się wszystkich do śpiewu. Pieśni i specjalne „Gesaenge” dla braci masonów Mozart pisał na ogół na głos solowy z refrenem chóralnym, jak np. O heiliges Band, Maurerfreude, w Czarodziejskim flecie nawiązuje do tego typu aria Sarastra z chórem O Isis und Osiris, prostą kontrafakturą jest w finale tej opery śpiew Papagena i 2 uzbrojonych mężczyzn do melodii z chorału Ach, Gott vom Kimmel sieh darein!
Piosenka Papagena Der Vogelfaenger bin ich da jest rodzajem kontrafaktury do popularnej melodii weneckiej
Nie wszystkie utwory nadawały się do śpiewania powszechnego np.:
- Lied zur Gesellenreise (KV 468) – na głos z fortepianem, do tekstu F.J. von Ratschkyego – prosta, 3zwrotkowa pieśń prawdopodobnie skomponowana z okazji kandydowania do loży Zur Wohltaetigkeit Leopolda Mozarta
- Die Maurerfreude – kantata na tenor i chór męski z towarzyszeniem 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela, 2 oboje, klarnet, 2 rogów do tekstu F. Petrana – skomponowana 20 IV 1785 na cześć Ignaca von Borna, czcigodnego brata i wykonana 24 IV na posiedzeniu loży Zur gektoenten Hoffnung przez tenora-masona J.V. Adambergera, później 15 XII wykonana przez J.V. gdy Mozart grał wówczas koncert fortepianowy, do loży tej przeszedł 19 XII, gdyż Zur Wohltaetigkeit zostało rozwiązane po zarządzeniu przez cesarza połączenie lóż w Wiedniu w dwie lub trzy
- VII 1785 – „muzyka mistrzowska” Musigue de maitrise (KV 477) na chór męski i orkiestrę i dwa śpiewy responsorialne: Des Todes Werk i Vollbracht ist die Arbeit – utwory wykonane 12 VIII w loży Zur wahren Eintracht z okazji podniesienia Karla von Koeniga do godności mistrza
- na początku 1786 dwa śpiewy: Zerliesset heut geliebte Brueder (KV 483) i Ihr unsere neuen Leiter (KV 484) na 3głosowy chór z organami, przeznaczone na otwarcie i zamknięcie posiedzenia loży, tekst A. V. Edlera von Schittlersberga
- wiosną 1786 kantata – Dir, Stele des Weltalls (KV 429) na 2 tenory, bas, 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela, flet, 2 oboje, klarnet, fagot, 2 rogi, do słów L. L. Waschki (nie została ukończona)
- 15 XI Eine kleine Freimaurerkantate (KV 623) z incipitem tekstu Laut verkuende unsere Freude – kompozycja na 2 tenory, bas, 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela, flet, 2 oboje, 2 rogi, złożona z chóru, śpiewanego na początku I na zakońćzenie, 2 recytatywów, arii I duetu, do tekstu E. Schikanedera. Kantata wykonana na inaugurację nowego lokalu Zur gekroenten Hoffnung
2. Muzyka instrumentalna:
- 3 symbolizuje masonerię
- promocja na czeladnika - U - ; na brata U - - ; na mistrza U U - ; rytuał różnych stopni miał swoje rytmiczno-metryczne formuły, są one obecne w muzyce orkiestrowej i kameralnej, brak ich w utworach na fortepian solo
Np.:
- kwartet smyczkowy Es-dur KV 428 – str. 274
- kwartet smyczkowy A-dur KV 464, z rytmem inicjacji na czeladnika w partii skrzypiec i na mistrza w partii wiolonczeli w ostatniej wariacji z Andante str. 274
- w kwartecie A-dur nuta sol w parti skrzypiec ma sygnalizować, że opaska z oczu kandydata loży spada
- koncert fortepianowy C-dur KV 467, w Andante aluzje do promocji na mistrza w zakończeniach głównego tematu – str. 274
- W uwerturze formuły:
- inicjacja na czeladnika 1-3
- inicjacja na brata 97-103
- inicjacja mistrza w ostatnich aktach 2 – str. 275!
3. Opery – symbolika masonerii przedstawiona w sposób wizualny i audialny
- Królowa nocy jako ucieleśnienie ambicji i fanatycznej żądzy władzy, Monostatos jako symbol popędu seksualnego, Sarastro jako symbol na pozór odhumanizowanego, nierealnego świata
- Sarastro wyjawia w II akcie ideały masońskie prowadzenia człowieka ku doskonałości
- Mozart pozytywnie odnosi się do społecznej i kulturowej roli kobiety w roli Paminy, która jest postacią najpełniej scharakteryzowaną w operze, wyraża ból, rozpacz, miłość, lojalność, rozpoczyna śpiew w duecie z mężczyzną
- Mozart negatywnie odnosi się do Królowej Nocy – koloratura sprawia o jej wyjątkowości
- instrumenty – flet (symbol czarodziejskości)– Tamino, dzwonki – Papageno
- symbolika liczby 3 ujawnia się w tonalności, jest elementem symboliki ukrytej, w powiązaniu z tonacjami bemolowymi, kojarzona z barwą przyciemną, bardziej nasyconą wyrazowo – tonacja Ed-dur – 3 bemole symbolizuje całą sferę duchową opery, Mozart przyjął symbolikę tonacji od D. Schuberta, który uznaje Es-dur za tonację miłości, religijnego skupienia, poufałej rozmowy z Bogiem i Trójcy Św. – jako duchowe przesłanie.
W Es- dur: uwertura, nr 1 opery oswobodzenie Tamina przez 3 Damy, nr 3 wyznanie Tamina w arii portretowej, nr 7 duet Papagena i Paminy o przyjaźni i miłości i fragmenty istotne finału
amadeusz33