LEKI PRZECZYSZCZAJĄCE I ZAPIERAJĄCE
LEKI PRZECZYSZCZAJĄCE
§ ułatwiają defekację
§ czas pasażu z żołądka do prostnicy = 12h, z dużymi wahaniamiwystępujące co 8-9h skurcze mięśniówki podłużnej jelit przesuwają treść w kierunku odbytnicy;wypełnienie esicy ®uczucie parcia na stolec, sygnał do defekacjijeżeli akt ten zostanie świadomie powstrzymany esica adaptuje się do rozciągnięcia ściany;
§ czynniki upośledzające transport treści jelitowej
v słabe rozciągnięcie ściany jelita przez małą obj. treści zawierającej niewiele subst. odpadowych
v otyłość
v brak wysiłku fiz.
v złe warunki sanitarne
§ zaparcie ® defekacja w odstępach kilkudniowych, utrudnione oddanie stolca z powodu jego odwodnienia i twardości
§ zaparcia częściej występ. w społeczeństwach cywilizowanych
1) Środki zwiększające obj. mas kałowych (masowe)
- włókniste subst. odpadowe: błonnik, lignina, gumy, pektyny, hemicelulozy, in. wielocukry
- chłoną wodę i zwiększają obj. mas kałowych i ich uwodnienie, co przyspiesza pasaż
- są częściowo metabolizowane przez florę bakteryjną do produktów osmotycznie czynnych
- włókna roślinne adsorbują kw. żółciowe ® ¯ cholesterolu w surowicy
- znaczna obj. środków masowych powoduje uczucie nasycenia mimo niewielkiej wartości kalorycznej
- pozbawione działania ogólnego, mogą powodować uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcie, adsorbować leki
- nie powinny być stosowane przez chorych z trudnościami połykania
- otręby pszenne, żytnie mają 40-50% subst. odpadowych; pieczywo razowe, kasze, warzywa
- dla zachowania prawidłowej defekacji ® dzienne spożycie subst. włóknistych 6-10 g
- metyloceluloza, karboksymetyloceluloza ® półsynt. produkty celulozy i znacznej wodochłonności; stosowane jako proszki, syropy; 6,0/dobę
2) Osmotyczne (solne) leki przeczyszczające
- subst. zwiększające ciśn. osmotyczne treści jelitowej i nie wchłaniane zatrzymują wodę w świetle jelita proporcjonalnie do dawki
- najczęściej stosowane są sole o dwu- lub więcej wartościowym anionie
- w niewielkich dawkach ® działają łagodnie i powoliw dużych ® gwałtowne i szybkie wydalanie znacznych ilości płynnego stolca
- działania niepożądane!!!
- jeżeli będzie jakaś przyczyna blokująca wydalenie mas kałowych ® nadmierne rozciągnięcie ściany jelita, jej pęknięcie
- siarczan magnezu (Magnesium sulfuricum, sól gorzka)
· p.o. 5-10g
· działanie po 3-8h po zażyciu, zależnie od dawki
· źle się wchłania z p. pok.
· jeżeli dawka leku zostanie wyraźnie przekroczona lub wydolność nerek upośledzona ® rozwija się hipermagnezemia!
· niesmaczny, podajemy w postaci rozpuszczonej (może drażnić błonę śluzową żołądka)
- siarczan sodu (sól glauberska)
· 10-30g
· może być stosowana przy niewydolności nerek
· w niewielkiej ilości metabolizowana do siarkowodoru przez bakterie jelitowe
· w zatruciach metalami ciężkimi ® powstają siarczki, nie wchłaniane z p. pok.
- fosforan sodu (Natrium phosphoricum bibasicum) ® najmniej niesmaczny!
- aktulozal
· synt. disacharyd, praktycznie nie wchłaniany z p. pok.
· działanie przeczyszczające po 24-48h po podaniu
· rozkładana przez florę jelitową do kw. mlekowego i octowego
· zakwaszenie treści jelitowej (pH=5) nasila wytwarzanie trudno wchłanianego jonu amonowego i zmniejsza ilość wchłanianego amoniaku
· ¯ stężenie amoniaku w surowicy (wykorzystane w niewydolności wątroby do zapobiegania encefalopatii wątrobowej)
· p/wskazanie ® galaktozemia i odwodnienie
· działania niepożądane® odbijania, wzdęcia, skurcze jelitowe® dyskomfort w jamie brzusznej, ból w nadbrzuszu® nudności, wymioty® hamowanie łaknienia® hipernatremia po dużych dawkach z odwodnieniem i hipokaliemią® stęż. kw. mlekowego
· podajemy po rozcieńczeniu wodą, sokiem owocowym lub mlekiem
3) Środki zmiękczające kał
- olej parafinowy (Oleum paraffini)
o 1-2 łyżki stołowe ® rozmiękczenie mas kałowych
o gromadząc się w bańce odbytnicy, zmniejsza jej wrażliwość na bodźce i nasila zaparcia
o świąd odbytu, upośledzenie wchłaniania zw. rozpuszczalnych w tłuszczach (witamin, ważne w ciąży!!!)
o wchłaniany i deponowany w węzłach chłonnych ® zmiany zapalne i rozplemowe
- dokusat (sól sodowa bursztynianu dioktylu)
o zw. powierzchniowo czynny
o obniża napięcie powierzchniowe fazy tłuszczowo-wodnej, ułatwia przenikanie wody i tłuszczów w głąb mas kałowych w j. grubym, co prowadzi do ułatwienia pasażu
o nie pobudza perystaltyki, ułatwia wchłanianie wielu subst. (np. leków), ponieważ ma właściwości emulgujące
o dobrze tolerowany
o działania niepożądane ® gorzki smak w ustach, nudności
o nie stosujemy u kobiet karmiących (wydziela się z mlekiem)
o 50 – 159mg co drugi dzień, max. dawka dobowa – 500mg
4) Olej rycynowy
- w p. pok. rozkładany do glicerolu i kw. rycynolowego
- powstające mydła rycynolowe drażnią jelito cienkie
- ¯ wchłanianie wody i elektrolitów, przyspieszenie pasażu (płynny stolec po 3-4h)
- przekrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy mniejszej ® zaostrzenie istniejących stanów zapalnych, poronienia
- 15-60 ml (dawka przeczyszczająca)
5) Środki kontaktowe
- przepuszczalności nabłonka jelitowego dla wody, ¯ wchłaniania wody i elektrolitów
- pobudzają skurcze podłużne okrężnicy, hamują skurcze segmentowe (zwalniające pasaż)
- podane pozajelitowo ® nieskuteczne! musi być kontakt z błoną śluzową
- glikozydy antrachinonowe (roślinne) ® uwalniają aglikony, działające przeczyszczająco, działają 8-12h po zażyciu
- mogą się wchłaniać z p. pok., wydzielają się z mlekiem (staje się gorzkie)
- aloes (suszony sok ze ściętych liści, nalewka – Tinctura Aloe) działa gwałtownie; kurczowe bóle brzucha, przekrwienie trzewi
- kora kruszyny pospolitej (Cortex Frangulae), kłącze rzewienia dłoniastego (Rhizoma Rhei), owoce i kora szakłaku pospolitego (Fructus et cortex Rhamni catharticae), liście starca szerokolistnego (Folia Sennae)
6) Pochodne difenylometanu
- działają na jelito grube, działanie uwidacznia się >6 h
- w dużych dawkach ® bóle kurczowe, nadmierne działanie przeczyszczające, zab. elektrolitowe
- mogą wchodzić w pętlę krążenia wątrobowo-jelitowego (przedłużenie działania)
- bisakodyl
o działa po podaniu p.o., p.r. (uczucie pieczenia w odbytnicy)
Zasady stosowania leków przeczyszczających
- są często nadużywane
- rozpoznanie zaparcia (przewlekłego, nawykowego) nie jest wskazaniem do stosowania leków
- zawsze należy określić przyczynę (nieprawidłowe odżywianie, otyłość, brak wysiłku fiz. ® czynniki te można uregulować bez leków)
- leki przeczyszczające stosować możliwie jak najrzadziej i jak najczęściej zmieniając preparaty (bez ograniczeń stosujemy TYLKO środki masowe!)
- wskazania ® konieczność unikania przez chorego wysiłku, oszczędzania tłoczni brzusznej (w niewydolności ©, zawale ♥, przepukliny); diagnostyka i przygotowanie do zabiegów na jamie brzusznej; w zatruciach (tylko środki osmotyczne, bo są farmakologicznie obojętne, odwracają przepływ wody przez ścianę jelita, zwalniają wchłanianie trucizny)
- p/wskazania
o nie rozpoznane zab. z p. pok.
o porażenie perystaltyki, zab. drożności
o przewlekłe stany zapalne w jamie brzusznej, miednicy mniejszej
o ciąża (olej rycynowy, środki osmotyczne, kontaktowe)
LEKI ZAPIERAJĄCE
- zwalniają pasaż jelitowy
- stosuje się subst. ściągające, środki adsorpcyjne, sole wapnia, zw. działające na m. gładkie jelit
- ostra biegunka jest mechanizmem fizjol., prowadzi do wydalenia zakażonej lub toksycznej treści z p. pok. i na ogół jest procesem samoograniczającym się (nie odnosi się to do środków adsorpcyjnych)
- przewlekłe biegunki ® likwidować przyczynę
1) Środki ściągające
- nieznaczna denaturacja śluzu i białek na powierzchni błony śluzowej ® utrudnienie i zwolnienie wymiany płynów poprzez zdenaturowaną warstwę, zmniejszenie przesięku i wysięku, utrudnienie działania subst. zawartych w treści pokarmowej na m. gładkie i gruc...
pyrka1984