mtd5D (2008/2009) – 1
Tytus Sosnowski
Kurs 004 (2008 / 2009)
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH
Wykład obligatoryjny dla I roku studiów wieczorowych
Wydziału Psychologii UW
PLANOWANIE I ANALIZA BADAŃ EMPIRYCZNYCH
Część d:
badania quASI–EKSPERYMENTALNE
Badania quasi-eksperymentalne („niby-eksperymentalne”) mają wszelkie cechy badań eksperymentalnych (włącznie z celowym oddziaływaniem na osoby badane – treatment) za wyjątkiem RANDOMIZACJI.
Brak randomizacji jest poważnym mankamentem planów quasi eksperymentalnych gdyż oznacza ograniczoną kontrolę nad zmiennymi ubocznymi. Dlatego też, jeśli jest to tylko możliwe należy stosować randomizację i plany eksperymentalne.
WYBRANE PLANY QUASI-EKSPERYMENTALNE
Plan 1. Plan z powtarzanymi pomiarami;
Plan 2. Porównania miedzy grupami niezrandomizowanymi;
Plan 3. Porównania między grupami niezrandomizowanymi z pre-testem i post-testem.
Plan 1. Plan jednogrupowy z powtarzanymi pomiarami
Pomiar początkowy
zmiennej zależnej
Oddziaływanie
Pomiar końcowy zmiennej zależnej
Jedna
grupa
Yp
X
Yk
Przykład: porównujemy ciśnienie krwi przed (Yp) i po (Yk) zastosowaniu leku. Jeśli zaobserwujemy różnicę między Yp i Yk nie możemy być nigdy pewni czy spowodowana została ona lekiem (zmienna niezależna) czy też innymi czynnikami, takimi jak np. spontaniczne około-dobowe wahania ciśnienia, psychologiczny efekt terapii („efekt placebo”), wpływ pomiaru początkowego na pomiar końcowy, itp.
Plan z powtarzanymi pomiarami stosuje się często dla oceny zmian w czasie (dynamiki zmian) zmiennej zależnej. Plan taki nie zapewnia jednak dostatecznej kontroli zmiennych ubocznych. Jeśli jest to możliwe, należy zastosować plan eksperymentalny (np. dwugrupowy, patrz niżej) z powtarzanymi pomiarami. Podstawą oceny skuteczności leku byłyby wtedy porównania MIĘDZY GRUPAMI zrandomizowanymi w kolejnych pomiarach.
Grupy Zrando-mizowane
Oddziaływa-nie (np. lek)
Pomiar końcowy 1
Pomiar końcowy 2
Grupa 1
Grupa 2
Przykład: porównujemy dwie metody nauczania stosując każdą z nich w innej szkole: metodę M1 w szkole A, metodę M2 w szkole B.
Grupy
niezrandomizowane
zmienna
niezależna
zależna
szkoła A
M1
y1
szkoła B
M2
y2
Jeśli zaobserwujemy różnicę między grupami nie będziemy mogli być pewni czy jest to rzeczywiście efekt metody czy też efekt innych, nie kontrolowanych czynników:
· różnic między grupami (tu: szkołami);
· interakcji grupy i oddziaływania (tu: szkoły i metody);
Mankament ten można częściowo zminimalizować dokonując pomiaru ważnych zmiennych ubocznych i kontrolując (drogą statystyczną, np. stosując ANCOVA) ich wpływ na zmienną zależną. Musimy jednak wiedzieć przed rozpoczęciem zbierania danych jakie zmienne uboczne są ważne.
Szczególnym przypadkiem omawianego planu są badania w których grupę kontrolną dobiera się na zasadzie tzw. „doboru parami” (zamiast randomizacji). Np. do każdego chorego dobiera się osobę „kontrolną” o tej samej płci, wieku, wykształceniu itp.
Oddziały-wanie
Pomiar końcowy
Zastosowanie pomiaru początkowego w planie wielogrupowym pozwala ocenić, czy porównywane grupy nie różnią się przed badaniem poziomem zmiennej zależnej. Jeśli grupy nie są równoważne, rekomendowanym sposobem analizy jest analiza kowariancji (ANCOVA) z użyciem pomiaru początkowego jako zmiennej towarzyszącej (kowariantu).
Mankamentem planów z pomiarem początkowym jest jego potencjalny wpływ na pomiar końcowy. Do oszacowania wpływu pomiaru początkowego na pomiar końcowy można użyć planu Solomona.
psychUW