sklepy cynamonowe zbior.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BRUNO SCHULZ

Sklepy cynamonowe (zbiór)

Sierpień



W lipcu ojciec mój wyjeżdżał do wód i zostawiał mnie z matką i starszym bratem na

pastwę białych od żaru i oszałamiających dni letnich. Wertowaliśmy, odurzeni światłem,

w tej wielkiej księǳe wakacji, której wszystkie karty pałały od blasku i miały na dnie

słodki do omdlenia miąższ złotych gruszek.

Adela wracała w świetliste poranki, jak Pomona¹ z ognia dnia rozżagwionego², wysy-

Lato, Jeǳenie, Bogini

pując z koszyka barwną urodę słońca — lśniące, pełne wody pod przejrzystą skórką cze-

reśnie, tajemnicze, czarne wiśnie, których woń przekraczała to, co ziszczało się w smaku;

morele, w których miąższu złotym był rǳeń długich popołudni; a obok tej czystej po-

ezji owoców wyładowywała nabrzmiałe siłą i pożywnością płaty mięsa z klawiaturą żeber

cielęcych, wodorosty jarzyn, niby zabite głowonogi i meduzy — surowy materiał obiadu

o smaku jeszcze nie uformowanym i jałowym, wegetatywne³ i, telluryczne⁴ ingrediencje⁵

obiadu o zapachu ǳikim i polnym.

Przez ciemne mieszkanie na pierwszym piętrze kamienicy w rynku przechoǳiło co

ǳień na wskroś całe wielkie lato: cisza drgających słojów powietrznych, kwadraty blasku,

śniące żarliwy swój sen na podłoǳe; melodia katarynki, dobyta z najgłębszej złotej żyły

dnia; dwa, trzy takty reenu, granego gǳieś na fortepianie wciąż na nowo, mdlejące

w słońcu na białych trotuarach⁶, zagubione w ogniu dnia głębokiego. Po sprzątaniu Adela

zapuszczała cień na pokoje, zasuwając płócienne story. Wtedy barwy schoǳiły o oktawę

głębiej, pokój napełniał się cieniem, jakby pogrążony w światło głębi morskiej, jeszcze

mętniej odbity w zielonych zwierciadłach, a cały upał dnia oddychał na storach, lekko

falujących od marzeń południowej goǳiny.

W sobotnie popołudnia wychoǳiłem z matką na spacer. Z półmroku sieni wstę-

powało się od razu w słoneczną kąpiel dnia. Przechodnie, broǳąc w złocie, mieli oczy

zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem, a podciągnięta górna warga odsłaniała im

ǳiąsła i zęby. I wszyscy broǳący w tym dniu złocistym mieli ów grymas skwaru, jak

gdyby słońce nałożyło swym wyznawcom jedną i tę samą maskę — złotą maskę brac-

twa słonecznego; i wszyscy, którzy szli ǳiś ulicami, spotykali się, mĳali, starcy i młoǳi,

ǳieci i kobiety, pozdrawiali się w przejściu tą maską, namalowaną grubą, złotą farbą na

twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny⁷ — barbarzyńską maskę kultu pogań-

skiego.

Rynek był pusty i żółty od żaru, wymieciony z kurzu gorącymi wiatrami, jak bi-

blĳna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z pustki żółtego placu, kipiały na nim jasnym

¹ Pomona (mit. rzym.) — bogini uroǳaju.

² rozagwiony — płonący; od agiew — kawał płonącego drewna.

³ wegetatywny — tu: roślinny.

⁴ telluryczny — odnoszący się do Ziemi.

⁵ ingrediencja (z łac.) — składnik.

⁶ trotuar — chodnik.

⁷ bakchiczny (mit. rzym.) — związany z Bachusem, bogiem wina.

listowiem, bukietami szlachetnie uczłonkowanych ﬁligranów⁸ zielonych, jak drzewa na

starych gobelinach⁹. Zdawało się, że te drzewa afektują wicher, wzburzając teatralnie swe

korony, ażeby w patetycznych przegięciach ukazać wytworność wachlarzy ustnych o sre-

brzystym podbrzuszu, jak lustra szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami

wielu dni, zabarwiały się reﬂeksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami barw,

rozproszonymi w głębi kolorowej pogody. Zdawało się, że całe generacje dni letnich (jak

cierpliwi sztukatorzy¹⁰, obĳający stare fasady z pleśni tynku) obtłukiwały kłamliwą glazu-

rę¹¹, wydobywając z dnia na ǳień wyraźniej prawǳiwe oblicze domów, ﬁzjonomię losu

i życia, które formowało je od wewnątrz. Teraz okna, oślepione blaskiem pustego placu,

spały; balkony wyznawały niebu swą pustkę; otwarte sienie pachniały chłodem i winem.

Kupka obdartusów, ocalała w kącie rynku przed płomienną miotłą upału, oblegała

Lato

kawałek muru, doświadczając go wciąż na nowo rzutami guzików i monet, jak gdyby

z horoskopu tych metalowych krążków odczytać można było prawǳiwą tajemnicę mu-

ru, porysowanego hieroglifami¹² rys i pęknięć. Zresztą rynek był pusty. Oczekiwało się,

Chrystus

że przed tę sień sklepioną z beczkami winiarza podjeǳie w cieniu chwiejących się aka-

cji osiołek samarytanina¹³, prowaǳony za uzdę, a dwóch pachołków zawlecze troskliwie

chorego męża z rozpalonego siodła, ażeby go po chłodnych schodach wnieść ostrożnie

na pachnące szabasem¹⁴ piętro.

Tak wędrowaliśmy z matką przez dwie słoneczne strony rynku, woǳąc nasze zała-

mane cienie po wszystkich domach, jak po klawiszach. Kwadraty bruku mĳały powoli

pod naszymi miękkimi i płaskimi krokami — jedne bladoróżowe, jak skóra luǳka, inne

złote i sine, wszystkie płaskie, ciepłe, aksamitne na słońcu, jak jakieś twarze słoneczne,

zadeptane stopami aż do niepoznaki, do błogiej nicości.

Aż wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszliśmy w cień apteki. Wielka bania z so-

kiem malinowym w szerokim oknie aptecznym symbolizowała chłód balsamów, którym

każde cierpienie mogło się tam ukoić. I po paru jeszcze domach ulica nie mogła już utrzy-

mać nadal decorum ¹⁵ miasta, jak chłop, który wracając do wsi roǳinnej, rozǳiewa się

po droǳe z miejskiej swej elegancji, zamieniając się powoli, w miarę zbliżania do wsi,

w obdartusa wiejskiego.

Przedmiejskie domki tonęły wraz z oknami, zapadnięte w bujnym i pogmatwanym

kwitnieniu małych ogródków. Zapomniane przez wielki ǳień, pleniły się bujnie i cicho

wszelkie ziela, kwiaty i chwasty, rade¹⁶ z tej pauzy, którą prześnić mogły za marginesem

czasu, na rubieżach nieskończonego dnia. Ogromny słonecznik, wydźwignięty na potęż-

nej łodyǳe i chory na elephantiasis¹⁷, czekał w żółtej żałobie ostatnich, smutnych dni

żywota, uginając się pod przerostem potwornej korpulencji¹⁸. Ale naiwne przedmiejskie

ǳwonki i perkalikowe¹⁹, niewybredne kwiatuszki stały bezradne w swych nakrochmalo-

nych, różowych i białych koszulkach, bez zrozumienia dla wielkiej tragedii słonecznika.



Splątany gąszcz traw, chwastów, zielska i bodiaków²⁰ buzuje w ogniu popołudnia. Huczy

rojowiskiem much popołudniowa drzemka ogrodu. Złote ściernisko krzyczy w słońcu jak

ruda szarańcza; w rzęsistym deszczu ognia wrzeszczą świerszcze; strąki nasion eksplodują

cicho jak koniki polne.

⁸ ligran — ornament z cienkich drucików.

⁹ gobelin — tkanina dekoracyjna przedstawiająca jakąś scenę na podobieństwo obrazu.

¹⁰ sztukator — rzemieślnik wyrabiający sztukaterie, zdobienia ścian i sklepień wykonane z gipsu lub stiuku.

¹¹ glazura — typ szkliwa służącego do pokrywania wyrobów ceramicznych.

¹² hierogliy — roǳj starożytnego pisma obrazkowego.

¹³ osioek samarytanina — agment odnosi się do przypowieści o dobrym Samarytaninie, który jako jedyny

zaopiekował się pobitym Żydem, pomimo napięć religĳnych i etnicznych ǳielących ówcześnie obie nacje.

¹⁴ szabas — żydowski ǳień święty, wypadający w sobotę, poświęcany odpoczynkowi i modlitwie, w którym

nie wolno pracować.

¹⁵ decorum — zasada dostosowania formy utworu do jego treści.

¹⁶ rad (daw.) — zadowolony.

¹⁷ elephantiasis a. soniowacizna — choroba polegająca na patologicznym zgrubieniu nóg i krocza.

¹⁸ korpulencja — otyłość.

¹⁹ perkal — tanie, cienkie płótno bawełniane.

²⁰ bodiak (reg.) — gatunek ostu.

  Sklepy cynamonowe (zbiór)



A ku parkanowi kożuch traw podnosi się wypukłym garbem-pagórem, jak gdyby

Lato, Ogród, Szaleniec,

Szaleństwo, Seks

ogród obrócił się we śnie na drugą stronę i grube jego, chłopskie bary oddychają ciszą

ziemi. Na tych barach ogrodu niechlujna, babska bujność sierpnia wyolbrzymiała w głu-

che zapadliska ogromnych łopuchów, rozpanoszyła się ozorami mięsistej zieleni. Tam

te wyłupiaste pałuby²¹ łopuchów wybałuszyły się jak babska szeroko rozsiadłe, na wpół

pożarte przez własne oszalałe spódnice. Tam sprzedawał ogród za darmo najtańsze kru-

py ǳikiego bzu, śmierǳącą mydłem, grubą kaszę babek, ǳiką okowitę mięty i wszelką

najgorszą tandetę sierpniową. Ale po drugiej stronie parkanu, za tym matecznikiem la-

ta, w którym rozrasta się głupota zidiociałych chwastów, było śmietnisko zarosłe ǳikim

bodiakiem. Nikt nie wieǳiał, że tam właśnie odprawiał sierpień tego lata swoją wielką,

pogańską orgię. Na tym śmietnisku, oparte o parkan i zarośnięte ǳikim bzem, stało

łóżko skretyniałej ǳiewczyny Tłui. Tak nazywaliśmy ją wszyscy. Na kupie śmieci i od-

padków, starych garnków, pantoﬂi, rumowiska i gruzu stało zielono malowane łóżko,

podparte zamiast brakującej nogi dwiema starymi cegłami.

Powietrze nad tym rumowiskiem, zǳiczałe od żaru, cięte błyskawicami lśniących

much końskich, rozwścieczonych słońcem, trzeszczało jak od nie wiǳianych grzecho-

tek, podniecając do szału.

Tłuja sieǳi przykucnięta wśród żółtej pościeli i szmat. Wielka jej głowa jeży się

wiechciem czarnych włosów. Twarz jej jest kurczliwa jak miech harmonii. Co chwila

grymas płaczu składa tę harmonię w tysiąc poprzecznych fałd, a zǳiwienie rozciąga ją

z powrotem, wygłaǳa fałdy, odsłania szparki drobnych oczu i wilgotne ǳiąsła z żółtymi

zębami pod ryjowatą, mięsistą wargą. Mĳają goǳiny pełne żaru i nudy, podczas których

Tłuja gaworzy półgłosem, drzemie, zrzęǳi z cicha i chrząka. Muchy obsiadają nierucho-

mą gęstym rojem. Ale z nagła ta cała kupa brudnych gałganów, szmat i strzępów zaczyna

poruszać się, jakby ożywiona chrobotem lęgnących się w niej szczurów. Muchy buǳą

się spłoszone i podnoszą wielkim, huczącym rojem, pełnym wściekłego bzykania, bły-

sków i migotań. I podczas gdy gałgany zsypują się na ziemię i rozbiegają po śmietnisku

jak spłoszone szczury, wygrzebuje się z nich, odwĳa z wolna jądro, wyłuszcza się rǳeń

śmietniska: na wpół naga i ciemna kretynka dźwiga się powoli i staje, podobna do bożka

Szaleniec, Ogród, Seks

pogańskiego, na krótkich, ǳiecinnych nóżkach, a z napęczniałej napływem złości szyi,

z poczerwieniałej, ciemniejącej od gniewu twarzy, na której, jak malowidła barbarzyńskie,

wykwitają arabeski²² nabrzmiałych żył, wyrywa się wrzask zwierzęcy, wrzask chrapliwy,

dobyty ze wszystkich bronchĳ²³ i piszczałek pół zwierzęcej, pół boskiej piersi. Bodiaki,

spalone słońcem, krzyczą, łopuchy puchną i pysznią się bezwstydnym mięsem, chwasty

ślinią się błyszczącym jadem, a kretynka, ochrypła od krzyku, w konwulsji ǳikiej ude-

rza mięsistym łonem z wściekłą zapalczywością w pień bzu ǳikiego, który skrzypi cicho

pod natarczywością tej rozpustnej chuci²⁴, zaklinany całym tym nęǳarskim chórem do

wynaturzonej, pogańskiej płodności.

Matka Tłui wynajmuje się gospodyniom do szorowania podłóg. Jest to mała, żółta jak

szaan²⁵ kobieta i szaanem zaprawia też podłogi, jodłowe stoły, ławy i szlabany, które

w izbach ubogich zmywa. Raz zaprowaǳiła mnie Adela do domu tej starej Maryśki. Była

wczesna poranna goǳina, weszliśmy do małej izby niebiesko bielonej, z ubitą polepą²⁶

glinianą na podłoǳe, na której leżało wczesne słońce, jaskrawożółte w tej ciszy porannej,

odmierzanej przeraźliwym szczękiem chłopskiego zegara na ścianie. W skrzyni na sło-

mie leżała głupia Maryśka, blada jak opłatek i cicha jak rękawiczka, z której wysunięto

dłoń. I jakby korzystając z jej snu, gadała cisza, żółta, jaskrawa, zła cisza, monologowała,

kłóciła się, wygadywała głośno i ordynarnie swój maniacki monolog. Czas Maryśki —

czas więziony w jej duszy, wystąpił z niej straszliwie rzeczywisty i szedł samopas²⁷ przez

izbę, hałaśliwy, huczący, piekielny, rosnący w jaskrawym milczeniu poranka z głośnego

młyna-zegara, jak zła mąka, sypka mąka, głupia mąka wariatów.

²¹ pauba (daw.) — niezgrabna kukiełka, także brzydka kobieta przypominająca kukłę.

²² arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych.

²³ bronchia (łac.) — oskrzela.

²⁴ chu —popęd seksualny, podniecenie.

²⁵ szaran — ciemnopomarańczowa przyprawa uzyskiwana z krokusów.

²⁶ polep — klepisko, podłoga ubita z gliny zmieszanej z sieczką.

²⁷ samopas (daw.) — bez opieki.

  Sklepy cynamonowe (zbiór)





W jednym z tych domków, otoczonym sztachetami brązowej barwy, tonącym w bujnej

zieleni ogródka, mieszkała ciotka Agata. Wchoǳąc do niej, mĳaliśmy w ogroǳie koloro-

we szklane kule, tkwiące na tyczkach, różowe, zielone i ﬁoletowe, w których zaklęte były

całe świetlane i jasne światy, jak te idealne i szczęśliwe obrazy, zamknięte w niedościgłej

doskonałości baniek mydlanych.

W półciemnej sieni ze starymi oleodrukami²⁸, pożartymi przez pleśń i oślepłymi

od starości, odnajdowaliśmy znany nam zapach. W tej zaufanej starej woni mieściło się

w ǳiwnie prostej syntezie życie tych luǳi, alembik²⁹ rasy, gatunek krwi i sekret ich lo-

su, zawarty niedostrzegalnie w coǳiennym mĳaniu ich własnego odrębnego czasu. Stare,

mądre drzwi, których ciemne westchnienia wpuszczały i wypuszczały tych luǳi, milczący

świadkowie wchoǳenia i wychoǳenia matki, córek i synów — otworzyły się bezgłośnie

jak odrzwia sza, i weszliśmy w ich życie. Sieǳieli jakby w cieniu swego losu i nie bronili

się — w pierwszych niezręcznych gestach wydali nam swoją tajemnicę. Czyż nie byliśmy

krwią i losem spokrewnieni z nimi?

Pokój był ciemny i aksamitny od granatowych obić ze złotym deseniem, lecz echo

dnia płomiennego drgało i tutaj jeszcze mosiąǳem na ramach obrazów, na klamkach

i listwach złotych, choć przepuszczone przez gęstą zieleń ogrodu. Spod ściany podnio-

sła się ciotka Agata, wielka i bujna, o mięsie okrągłym i białym, cętkowanym rudą rǳą

piegów. Przysiedliśmy się do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstyǳeni trochę tą bez-

bronnością, z jaką wydali się nam bez zastrzeżeń, i piliśmy wodę z sokiem różanym, napój

przeǳiwny, w którym znalazłem jakby najgłębszą esencję tej upalnej soboty.

Ciotka narzekała. Był to zasadniczy ton jej rozmów, głos tego mięsa białego i płod-

nego, bujającego już jakby poza granicami osoby, zaledwie luźnie utrzymywanej w sku-

pieniu, w więzach formy indywidualnej, i nawet w tym skupieniu już zwielokrotnionej,

gotowej rozpaść się, rozgałęzić, rozsypać w roǳinę. Była to płodność niemal samoródcza,

kobiecość pozbawiona hamulców i chorobliwie wybujała.

Zdawało się, że sam aromat męskości, zapach dymu tytoniowego, dowcip kawalerski

mógł dać impuls tej zaognionej kobiecości do rozpustnego ǳieworóǳtwa³⁰. I właści-

wie wszystkie jej skargi na męża, na służbę, jej troski o ǳieci były tylko kapryszeniem

i dąsaniem się nie zaspokojonej płodności, dalszym ciągiem tej opryskliwej, gniewnej

i płaczliwej kokieterii, którą nadaremnie doświadczała męża. Wuj Marek, mały, zgar-

biony, o twarzy wyjałowionej z płci, sieǳiał w swym szarym bankructwie, pogoǳony

z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w którym zdawał się wypoczywać. W jego sza-

rych oczach tlił się żar ogrodu, rozpięty w oknie. Czasem próbował słabym ruchem robić

jakieś zastrzeżenia, stawiać opór, ale fala samowystarczalnej kobiecości odrzuciła na bok

ten gest bez znaczenia, przechoǳiła triumfalnie mimo³¹ niego, zalewała szerokim swym

strumieniem słabe podrygi męskości.

Było coś tragicznego w tej płodności niechlujnej i nieumiarkowanej, była nęǳa kre-

atury na granicy nicości i śmierci, był jakiś heroizm kobiecości triumfujący uroǳajnością

nawet nad kalectwem natury, nad insuﬁcjencją³² mężczyzny. Ale potomstwo ukazywało

rację tej paniki macierzyńskiej, tego szału roǳenia, który wyczerpywał się w płodach

nieudanych, w efemerycznej generacji fantomów³³ bez krwi i twarzy.

Weszła Łucja, średnia, z głową nazbyt rozkwitłą i dojrzałą na ǳiecięcym i pulchnym

ciele o mięsie białym i delikatnym. Podała mi rączkę lalkowatą, jakby dopiero pączkującą,

i zakwitła od razu całą twarzą, jak piwonia przelewająca się pełnią różową. Nieszczęśliwa

z powodu swych rumieńców, które bezwstydnie mówiły o sekretach menstruacji, przy-

mykała oczy i płoniła się jeszcze barǳiej pod dotknięciem najobojętniejszego pytania,

gdyż każde zawierało tajną aluzję do jej nadwrażliwego panieństwa.

²⁸ oleodruk — przemysłowo wykonana reprodukcja przypominająca obraz olejny.

²⁹ alembik — naczynie laboratoryjne służące do destylacji.

³⁰ ǳieworóǳtwo — rozwój organizmu z komórki jajowej, która nie została zapłodniona.

³¹ mimo (daw.) — obok.

³² insucjencja (z łac.) — niewystarczalność.

³³ antom — zjawa.

  Sklepy cynamonowe (zbiór)



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: