Rozmnażanie roślin za pomocą organów pędowych. Geofity – rośliny zielne, których części nadziemne zamierają pod koniec okresu wegetacji, zimują w postaci organów spoczynkowych (np. cebule, bulwy), z których wiosna następnego roku wybijają pędy. Rośliny przystosowane do zmiennych warunków klimatycznych zima-lato; pora sucha-mokra. Funkcje (cebul, bulw, kłaczy) *magazynowanie subst. zapasowych na okres niekorzystnych warunków do wzrostu. Rozmnażamy przez podział lub oddzielając organy potomne. Modyfikacje pędów podziemnych -cebule, -bulwy pędowe, -bulwy hypokotylowe, -rozłogi, CEBULE *tworzą głównie rośliny jednoliścienne: liliowate, amarylkowate, kosaćcowate. *skrócony pęd podziemny tzw. Piętka na którym osadzone są mięsiste łuski (przekształcone liście) zawierające subst. zapasowe. *pomiędzy łuskami są paki boczne- cebule potomne. *pak kwiatostanowy z paka szczytowego na piętce. Rodzaje cebul: *osłonięte – okryte suchymi łuskami (chronią przed wysychaniem i uszkodzeniami) tulipan, narcyz, hiacynt. *nieosłonięte – brak zewn. Łusek np. Lilia, korona cesarska. Długość życia cebul: *jednoroczne – powstają co roku z paków znajdujących się w katach cebul matecznych: tulipan. *wieloletnie – z wierzchołków wzrostu wyrastają nowe łuski, które zastępują obumierające łuski zewn.: lilia, hiacynt, narcyz. Sposoby rozmnażania: *odejmowanie cebul przybyszowych powstających samoczynnie: tulipan, lilia. *odejmowanie cebul przybyszowych powstających przez stymulowanie ich rozwoju przez nacinanie piętki: hiacynt. *dzielenie cebul na części i sporządzanie sadzonek -sadzonki 3-4 łuskowe hiacynt, narcyz; -sadzonki dwu-łuskowe: hiacynt, herina; -sadzonki jedno-łuskowe lub fragmenty łusek lilia. *sadzonkowanie liści roślin uprawianych w szklarni: szafirek, przebiśnieg. *odejmowanie cebul wyrastających na pędzie (lilie długo-kwiatowe) lub w pachwinach liści (lilie tygrysie). BULWY – powstające w wyniku zgrubienia pędu części podliścieniowej lub korzeni. Rozróżniamy bulwy: *pędowe, *hypokotylowe, *korzeniowe. Bulwy pędowe: *powstające w wyniku zgrubienia dolnej części pędu, organy jednoroczne. *otoczone są suchymi łuskami (podstawami liści, które chronią przed utrata wody i uszkodzeniami), *maja wyraźnie zaznaczone węzły i międzywęźla, *pak szczytowy na górze bulwy, a paki śpiące w węzłach, *wytwarzają dwa typy korzeni: -przybyszowe (u podstawy bulwy matecznej), -mięsiste kurczliwe (na bulwach zastępczych) Przykłady roślin: mieczyk, krokus, zimowit, frezja, topinambur. Bulwy hypokotylowe: *powstają w wyniku zgrubienia części podliścieniowej (hypokotylu) *organy wieloletnie, powiększające z roku na rok swoja objętość, masę i ilość paków, *w górnej części bulwy wytwarzane są paki, a w dolnej korzenie, *begonia bulwiasta, cyklamen, rzepa. Bulwy korzeniowe: *powstają w wyniku grubienia bocznych korzeni *pod wzg. budowy morfologicznej i anatomicznej przypominają korzenie, *nie występują na nich zawiązki liści oraz węzły i międzywęźla, *paki, z których wyrastają pędy znajdują się tylko na karpie, *organy jednoroczne pozostające zima w okresie spoczynku. *nagromadzone w bulwach substancje zapasowe zostają zużyte przez rośliny w momencie rozpoczęcia wzrostu wiosna, a organy następnie zanikają. *nowe bulwy *nowe bulwy następcze pojawiają się pod koniec okresu wegetacji *przykłady roślin: dalia, storczyk gruntowy, jaskier bulwowy, ziarnopłon wiosenny. Sposoby rozmnażania: *podział bulw na fragmenty (każda sadzonka musi zawierać kilka paków) *sadzonkowanie pędów wyrastających z bulw. KŁĄCZA: *zmodyfikowane pędy podziemne (przekształcona łodyga) *organy wieloletnie występujące u bulin *posiadają węzły i międzywęźla, *korzenie i liście wyrastają z węzłów, *części nadziemne wyrastają z paka wierzchołkowego lub paków bocznych, *budowa segmentowa (ślady po zaschniętych liściach). Typy kłaczy: *pachymorficzne – zgrubiałe i mięsiste, tworzące system krótkich odgałęzień, wzrost ograniczony(kończy się w momencie wytworzenia kwiatu) irys, paciorecznik, imbir. *leptomorficzne – cienkie i długie, wzrost nieograniczony (paki szczytowe i boczne nie zamierają) - szybkie rozrastanie, np. Konwalia, storczyk, szparag, perz właściwy. Sposoby rozmnażania: *termin rozmnażania: wczesna wiosna lub jesień, *podział kłaczy przez odcięcie lub oderwanie ich w miejscu rozgałęzienia *podział lub pocięcie kłaczy na fragmenty zawierające kilka paków. ROZŁOGI: *zmodyfikowane pędy nadziemne, *posiadają węzły i międzywęźla *korzenie i liście wyrastają z węzłów, *rośliny potomne wyrastają z paków śpiących znajdujących się u podstawy zredukowanych liści na węzłach, *ukorzenienie sadzonek po zetknięciu z podłożem. np: truskawka, fiołek, paproć, skalnica. KORZENIE MARCHWIASTE: *organy wieloletnie, * silnie zgrubiały korzeń palowy z hypokotylem i rozrośniętymi nasadami pędów *długość korzeni do 1,5m *rośliny długowieczne np. piwonia, gipsówka, mak wschodni, mikołajek. Sposoby rozmnażania: *termin rozmnażania: późne lato(VIII) jesień, wiosna. *podział karp matecznych na fragmenty (piwonia) *sporządzanie sadzonek korzeniowych (mikołajek, mak wschodni). Rozmnażanie heterowegetatywne polega na połączeniu ze sobą i zrośnięciu części dwóch roślin( czasem trzech) w taki sposób, aby rosły i funkcjonowały jako jeden organizm. Jakie rośliny można łączyć? *blisko ze sobą spokrewnione (należące do tej samej rodziny, rodzaju) np. Głóg- głóg dwu-szyjkowy, grusza – grusza komoska, grusza- pigwa. *o podobnej budowie wewnętrznej. W procesie łączenia uczestniczą: *podkładka – stanowi w nowo powstałej roślinie system korzeniowy i część pnia, element – szczepiony. *odmiana szlachetna – roślina użytkowa (pień i korona), sadownicza – owoce, ozdobna – wygład, część – zaszczepiona. PODKŁADKA – roślina dziko rosnąca lub hodowlana np. Odmiana szlachetna sosna pospolita, antonówka zwyczajna. -generatywna – siewka ukorzeniona; -wegetatywna – ukorzeniona sadzonka, nie ukorzeniona sadzonka, fragment korzenia. -siewki czereśni ptasiej; -siewki antypki. Odmiana szlachetna -wyselekcjonowana roślina pod katem pewnych cech użytkowych -jabłoń- odm. Jonagold, wiśnia – odm. Łutówka, sosna- sosna czarna. Jakie cechy może zmieniać lub modyfikować podkładka? *siłę wzrostu roślin(rozmiary) *dł. życia *dł. okresu wegetacji *okres wchodzenia w owocowanie *obfitość kwitnienia i owocowania *odporność na niskie temp *odporność na choroby i szkodniki *wielkość, wygład i smak owoców. Odmiana szlachetna w rozmnażaniu heterowegetatywnym występuje w postaci: -fragmentu pędu tzw. zraza-szczepienie, -tarczki okulizacyjne – okulizacja. zrazy – pobiera się z roślin matecznych (sadów zraźnikowych) o cechach typowych dla danej odmiany lub formy. Pędy wykorzystywane na zrazy to najczęściej pędy jednoroczne (dobrze ukorzenione), zeszłoroczne (w stanie bezlistnym), pędy 2 lub 3-letnie. Metody rozmnażania heterowegetatywnego: *okulizacja *szczepienie. OKULIZACJA– połączenie odmiany szlachetnej w postaci tarczki okulizacyjnej z podkładka. Rozmnażamy głównie rośliny liściaste. Tarczka okulizacyjna to kawałek drewna kory z pąkiem śpiącym odmiany szlachetnej. Miejsce okulizacji: *silnie rosnące gat. i odm o prostych pędach uszlachetnia się w rejonie szyjki korzeniowej jednym oczkiem. (róże na szyjce korzeniowej, drzewa owocowe od 5 do 25cm) *odmiany słabo rosnące o zwisających gałązkach i nie wytwarzające przewodnika uszlachetnia się wysoko na pniu zakładając zazwyczaj dwa paki (drzewa alejowe - 180-250cm, pienne formy krzewne powyżej 100cm). Terminy okulizacji: *,,śpiące oczko”- okulizacja wykonywana w późnych terminach, pęd odmiany szlachetnej wybija z oczka po przezimowaniu wiosna następnego roku – od czerwca do końca sierpnia. *,,żywe oczko” -okulizacja wiosna, pęd odmiany szlachetnej wybija z oczka w tym samym roku -od połowy kwietnia do połowy maja. W przypadku roślin sadowniczych rzadko spotykany. Metody okulizacji, niektóre metody wymagają tzw. aktywności miazgi – jest to okres, w którym kora po nacięciu łatwo odchodzi od drewna i zależy od: *gatunku i odmiany, *warunków pogodowych, *jakości podkładek i zrazów, *zabiegów agrotechnicznych. *Na przystawkę tzw. -,,chip-budding” metoda uniwersalna, stosowana u wielu gatunków nie wymaga aktywności miazgi stosowana wiosna i latem. *w literę T- wymaga aktywności miazgi, stosowana latem polecana dla wielu gatunków. *metody okulizacji w odwrócona literę T – wymaga aktywności miazgi, stosowana latem w rejonach o dużej ilości opadów i u gat., które ,,płaczą”. *w literę X- wymaga aktywności miazgi, *,,w dudkę” okulizacja pierścieniowa- wymaga aktywności miazgi, stosowana u roślin o dużych mocno przylegających pakach do pędów np. Orzech. Warunki przyrastania oczek: -intensywny wzrost podkładek, -dociśnięcie tarczki do pnia -zabezpieczenie przed zalaniem, -sprzyjające warunki pogodowe. Efektywność okulizacji: -umiejętności okulizacyjnego, -ostre narzędzia, -higiena zabiegu, -wysoka jakość zrazów i podkładek, -warunki pogodowe. SZCZEPIENIA Różnice pomiędzy okulizacja a szczepieniem: -technika odmiany szlachetnej w czasie szczepienia jest to kawałek pędu, -terminy (szczepienie zima, wiosna, latem) -do szczepienia możemy używać podkładki ukorzenionej w stanie uśpienia. Terminy szczepienia IGLSATE *szczepienie zimowe- luty- marzec w pierwszej kolejności: sosny potem: świerki, jałowce, jodły, cyprysiki, modrzewie, na końcu: jodła koreańska (pIII), *późne lato – sierpień/wrzesień, najczęściej w tym terminie szczepi się świerki np. Świerk klujący. Przycięcia w tym okresie są lepsze niż w zimie gdyż kambium jest bardziej aktywne a zrazy świeże. LIŚCISATE *szczepienie zimowe – k stycznia – p kwietnia, w pierwszej kolejności gat. a rodzin grab, leszczyna, potem klon, irga, brzoza, buk. *lato- druga połowa, większość gat. Liściastych wymaga dobrze ,,podpędzonej” podkładki (u niektórych może ona rozpocząć wzrost). SZCZEPY podkładka połączona z odmiana szlachetna. Podkładki Liściaste- drzewa owocowe np. Śliwa, morela – węgierka Wangenhsima, wiśnia – antypka, grusza – grusza kaukaska, rośliny ozdobne np. Głóg – głóg dwuszyjkowy, oliwnik – oliwnik baldaszkowy, pigwowiec japoński – pigwa pospolita, dereń – dereń właściwy, dereń świdwa, klon – klon polny, jesion – jesion wyniosły, jesion mannowy; dla odmian o podobnych kwiatach: jaśmin nagokwiatowy – jaśmin pospolity, bez – lilak pospolity, kasztanowiec – kasztanowiec zwyczajny, wiąz – wiąz szypułkowy, wiąz holenderski; dla form zwisających i kulistych: róża – róża dzika – szupaszyna, róża wielokwiatowa, jarzębina – jarząb pospolity, jarząb mączny, głóg jednoszyjkowy. IGLASTE – jako podkładki wykorzystuje się najczęściej siewki pospolitych gat. rzadziej ukorzenione sadzonki: sosna (dwu lub trzyletnie siewki), sosna pospolita dla form 2 i 3 igielnych, sosna wejmutka dla form 5 igielnych, świerk( siewki trzyletnie, świerk pospolity, jodła (siewki trzyletnie) jodła pospolita, modrzew formy niskopienne( siewki trzyletnie) formy wysokopienne (siewki pięcioletnie) modrzew europejski, modrzew japoński, cyprysik(siewki lub ukorzenione dwuletnie sadzonki), żywotnik wschodni, jałowiec( siewki lub sadzonki), jałowiec wirginijski, choinka (siewki trzyletnie), choinka kanadyjska. SPOSOBY SZCZEPIENIA:1) Przystawka boczna -podstawowa metoda sczepienia roślin iglastych, a także wielu gat. liściastych, -wykonujemy ja, gdy oba łączone komponenty są podobnej grubości bądź zraz jest niewiele cieńszy od podkładki, -podkładkę dokładnie oczyszczamy z liści lub igieł(na prostym odcinku długości 5- 10cm)w miejscu szczepienia, -używamy szerokich pasków foliowych, gumki lub nitki bawełniane lub wosk nakładany na gorąco. 2) przez stosowanie- kopulację: *gat. liściaste w terminie zimowym, *na podkładkach nieukorzenionych np. Bez lub zadoniczkowanych i podpędzonych buk, dąb, *oba komponenty powinny mieć jednakowa średnicę, *jedna z modyfikacji jest szczepienie przez stosowanie z języczkiem, *wykorzystywana dla uszlachetniania gat. liściastych o twardym drewnie: grab, buk, dąb. 3) w szparę boczna: *szczepimy głównie roś iglaste, czasami gat. liściaste o miękkim drewnie: winobluszcz, bez, ketmia. *szczepi się, gdy różnice w grubości zraz i podkładki są duże. 4) w klin tzw. sarnia nóżkę: *gat. liściaste pod osłonami, *gdy zraz ma co najmniej dwukrotnie mniejsza średnicę niż podkładka. *szczepienie w sarnia nóżkę można uszlachetniac zarówno w ręku jak i na podkładkach zadoniczkowanych. 5) szczepienie za korę- kożuchowanie: *rośliny liściaste, *po rozpoczęciu wegetacji (miazga aktywna) *stosowany gdy różnice są nieznaczne. 6) Przez zbliżenie (ablaktacja) *gat. liściaste słabo rosnące lub o delikatnych wiotkich pędach, *zraz w momencie szczepienia pozostaje połączony z roślina mateczna, są do zrośnięcia. *podkładki umieszcza się wokół rozmnażanej rośliny matecznej. 7) Szczepienie i rozszczep *rośliny iglaste rzadziej liściaste. *podkładki ścinamy prostopadle do pnia w części wierzchołkowej, a następnie rozcinamy na pół na dł. kilku cm *zraz zacinamy klinowato z obu stron i wsuwamy. PRZYKŁADY: sosna III- IV na przystawkę boczna w rozszczep na podkładkach rosnących, świerk VII-IX, II-III w szparę boczna, na przystawkę boczna, jodła VII, III-IV, na przystawkę boczna, głóg III-IV przez stosowanie, w klin, powojnik I-II, szczepienie w korzeń, na przystawkę boczna, w szparkę boczna, róża XII-IV szczepienie za korę w szklarni, magnolia I-II, VII-IX, na przystawkę boczną.
rotheden