Rozeznawanie duchowe cz. II - o. J. Augustyn SJ.pdf - Duchowość Ignacjańska - FIJAT

Józef Augustyn S.I., Rozeznawanie duchowe II

Wprowadzenie

W jezuickim Domu Rekolekcyjnym w Czechowicach-Dziedzicach znajduje się obraz,

który nawiązując do średniowiecznej tradycji malarstwa plastycznie ukazuje temat

rozeznawania duchowego. Obraz przedstawia grę w szachy.

Z lewej strony stołu siedzi mężczyzna ubrany w czerwony płaszcz; pewny siebie, z

ironicznym uśmiechem spogląda na szachownicę. Gra czarnymi figurkami, które

przedstawiają małe odrażające potworki. Obok mężczyzny artysta umieścił lwa, który

trzyma łapę na trupiej czaszce ludzkiej. W tym kontekście przypominają się słowa św.

Piotra: Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży szukając kogo pożreć (1 P 5, 8).

Po drugiej, prawej stronie siedzi młody człowiek ubrany skromnie, z torbą u boku,

wydaje się, jakby był w podróży. Widać, że jest bardzo skupiony, zamyślony, a nawet

przejęty. Gra białymi figurkami, które wyobrażają aniołki. Na szachownicy widać jednak

wyraźną przewagę czarnych potworków, które okrążyły figurki aniołków. Większość

białych figurek trzyma przy sobie mężczyzna grający z lewej strony. Z obrazu emanuje

duże napięcie. Podkreśla to także czarny pająk, który pełza w stronę młodego człowieka

i anioł, który z oddali przypatruje się grze. Ale gra jeszcze się nie skończyła, a z góry na

szachownicę pada snop światła.

Młody człowiek od początku widocznie grał nierozważnie, pierwsze posunięcia były

prawdopodobnie zbyt szybkie, nieprzemyślane, odruchowe, nie doceniał, a może nawet

lekceważył przeciwnika i szybko znalazł się w bardzo trudnej sytuacji. Teraz nie może

popełnić już najmniejszego błędu, musi grać bardzo uważnie, każdy ruch musi

wszechstronnie przemyśleć.

Można przypuszczać, że intencją artysty było ukazanie tego, co dzieje się w duszy

każdego człowieka: nieustannej walki pomiędzy dwoma światami: dobra i zła, ducha

i ciała. Jest to obraz-przestroga.

Rozeznawanie duchowe stanowi jeden z centralnych problemów w Ćwiczeniach

duchownych, ponieważ jest ono głównym narzędziem do szukania i znajdowania Boga we

wszystkich doświadczeniach życiowych. Inspiracją do obecnego rozważania są przede

wszystkim Reguły św. Ignacego o rozeznawaniu duchowym zamieszczone w książeczce

Ćwiczeń duchownych (CD, 313-327).

Potrzeba rozeznawania duchowego

Oto, czego uczę: postępujcie według ducha, a nie spełniajcie pożądania ciała. Ciało

bowiem do czego innego dąży niż duch, a duch do czego innego niż ciało, i stąd nie ma

między nimi zgody (Ga 5, 16-17).

Obserwując to, co dzieje się w nas, łatwo dostrzegamy, iż podlegamy wielu różnym

impulsom, pragnieniom, natchnieniom wewnętrznym, uczuciom. Najczęściej nie jest

łatwo od razu, jakby spontanicznie, odruchowo stwierdzić, które z nich pochodzą z

pożądania ciała, a które z nich są dążeniem ducha. To, co na pierwszy rzut oka wydaje się

prowadzić do dobra, może okazać się tylko jego pozorem; i odwrotnie, to, co odruchowo

oceniamy nieraz jako zbędne czy nawet złe, może okazać się prawdziwym dobrem.

Rozeznawanie duchowe nie dotyczy tylko wyboru pomiędzy złem a dobrem, ale także

szukania wśród wielu różnych dobrych możliwości tej jednej, lepszej dla mnie, którą Bóg

pragnie mi ofiarować. Mówimy nieraz: to, co jest dobre dla jednego, nie musi być

koniecznie dobre dla kogoś innego. Każdy z nas jest kimś niepowtarzalnym, kimś jedynym

dla Boga i w każdym z nas Bóg działa w sposób indywidualny. Rozeznawanie duchowe

służy więc nie tylko do poznania i odrzucenia złych poruszeń wewnętrznych, ale także do

odkrycia tych dobrych, ofiarowanych tylko mnie; poprzez nie właśnie Bóg we mnie działa.

Stąd też zachęta i naleganie Słowa Bożego: Wszystko badajcie, a co szlachetne,

zachowujcie. Unikajcie wszystkiego, co ma choćby pozór zła (1 Tes 5, 21). Podobną

przestrogę daje nam także św. Jan: Umiłowani, nie dowierzajcie każdemu duchowi, ale

badajcie duchy, czy są z Boga, gdyż wielu fałszywych proroków pojawiło się na świecie

(1 J 4, 1).

Prowadzenie życia duchowego nie polega na spekulowaniu myślowym, ale na

podejmowaniu decyzji (N. Kotyła), na nieustannym opowiadaniu się po stronie człowieka

duchowego w nas. Człowiek wierzący winien najpierw dostrzec całą gamę różnych

poruszeń, skłonności i natchnień, które przepływają przez jego wnętrze najczęściej

niezależnie od jego woli - dobre, aby je przyjmować, złe, aby je odrzucać (CD, 313).

A oto jak sam św. Ignacy w jednym ze swoich listów uzasadnia potrzebę rozeznawania

duchowego: Zdarza się często, że Pan działa na naszą duszę poruszając ją i przynaglając

do wykonania takiej czy innej czynności. Przemawia w głębi duszy bez słów, pociągając ją

całą do swojej Boskiej miłości w taki sposób, że nie możemy się oprzeć temu Boskiemu

działaniu. (...) Ale tu możemy się często mylić, ponieważ po otrzymaniu takiej pociechy

lub natchnienia dusza pozostaje w stanie radosnego uniesienia. Nieprzyjaciel zbliża się

wówczas pod osłoną radości i jasnych barw, by nam dorzucić coś od siebie do tego, co

otrzymaliśmy od Boga, Pana naszego i by wprowadzić do naszej duszy całkowity nieład

i zamieszanie. Kiedy indziej znowu stara się pomniejszyć w nas działanie Boga

przedstawiając nam różne trudności i niewygody, byleśmy tylko nie wypełnili całkowicie

tego, co nam zostało ukazane. W tym wypadku konieczna jest znacznie większa uwaga niż

w jakimkolwiek innym.

Trudności w rozeznawaniu duchowym

Dzisiejszy człowiek z powodu wielości zewnętrznych wrażeń, które docierają do niego

poprzez wciągające środki audiowizualne, naraża się na życie poza sobą, poza swoim

wnętrzem. Krzykliwa pstra kakofonia audiowizualnych informacji (A. Frossard), która

zalewa współczesną cywilizację, zagłusza delikatny i wymagający ciszy - także zewnętrznej

- świat doznań duchowych. Niedostrzeganie własnych impulsów wewnętrznych połączone

z brakiem ich rozeznawania skazuje człowieka ma bezwiedne uleganie impulsom

i żądzom najbardziej prymitywnym (por. Ga 5, 19-21).

Innym poważnym błędem w życiu duchowym może być duża dowolność

i przypadkowość w rozeznawaniu natchnień i w rostrzyganiu, które z nich prowadzą do

dobra, a które prowadzą do zła. Nierzadko w takiej sytuacji wpadamy w pułapkę własnej

nieświadomości czy nawet naiwności, które niezawodnie zostaną wykorzystane także

przez nieprzyjaciela ludzkiej natury (CD, 334). Abyśmy mogli uznać jakiś nasz impuls,

natchnienie, uczucie za dobre, nie wystarczy odwołać się tylko do spontanicznego

subiektywnego odczucia, ale trzeba głęboko rozeznać, jakie będą jego owoce, ponieważ

po owocach poznaje się drzewo (por. Mt 7, 20).

Im wytrwalej i konsekwentniej człowiek szuka Boga i Jego woli, tym silniej doświadcza

działania duchów. Wówczas bowiem daje o sobie znać zarówno to, co w nim najlepsze

i najszlachetniejsze, jak i to, co w nim najgorsze. Mocniej działa wówczas łaska Boga,

ponieważ człowiek pełniej się na nią otwiera. Silniej również działa szatan, który niełatwo

rezygnuje z tego, co już - przynajmniej częściowo - należy do niego. Kiedy człowiek chce

się modlić, nieprzyjaciele starają się mu przeszkodzić: widzą bowiem, że mu inaczej nic

nie zrobią, jak tylko gdyby go powstrzymali od modlitwy. i w każdym innym ćwiczeniu,

jakiego by się człowiek podjął, jeżeli jest wytrwały, zdobywa łatwość; w modlitwie zaś aż

do ostatniego tchu potrzeba walki (Abba Agaton, V w.).

Św. Ignacy uważa, że kiedy w rekolekcjach doświadczamy zmiennych i nierzadko

uciążliwych dla nas poruszeń, jest to dobry znak. Świadczy on bowiem o szczerym

i ofiarnym zaangażowaniu w prawdziwe szukanie Boga i Jego najświętszej woli.

Działanie złego ducha

Poruszeniami złego ducha św. Ignacy nazywa to wszystko, co prowadzi do zła, także

wówczas, gdyby miało ono pozory dobra. Działaniem złego ducha nazwiemy najpierw

nasze pożądliwości: nieuporządkowane uczucia, odruchy i impulsy. Tradycyjny katechizm

wylicza siedem zasadniczych żądz człowieka, tzw. siedem grzechów głównych. Człowiek

rodzi się ze zranioną naturą. To naturalne zranienie wynikłe z grzechu pierworodnego

powiększa się jeszcze przez zranienia nabyte w osobistej historii życia. Dodatkowo ranią

nas zarówno grzechy cudze jak i grzechy popełnione osobiście (por. Rz 7, 18-24).

Szatan wpływa na zranioną ludzką naturę i posługuje się nią dla zguby człowieka.

Nasza zraniona natura staje się jakby instrumentem szatana, na której może on wygrywać

swoje melodie. Szatan w zwodniczy sposób przekonuje nas, że zaspokajanie naszych żądz

jest koniecznością, bez której nie możemy osiągnąć pokoju i szczęścia.

Praktycznie trudno i chyba nie trzeba oddzielać tego, co może pochodzić od naszej

zranionej natury od tego, co pochodzi od szatana. Oba działania zawsze się łączą. Trzeba

nam wierzyć, że żaden z naszych grzechów nie był popełniony bez jego zachęty oraz że

również w przyszłości kusiciel nie pominie żadnej okazji, aby nas do złego doprowadzić.

W ukazywaniu działania szatana zawsze grożą nam dwa niebezpieczeństwa: z jednej

strony pomniejszanie lub nawet banalizowanie działania ojca kłamstwa (J 8, 44), z drugiej

zaś demonizowanie rzeczywistości polegające na przypisywaniu mu mocy, której nie

posiada. Ludzie wierzą w Diabła albo zbyt gorliwie, albo zbyt słabo (C. S. Lewis).

Pomniejszanie czy negowanie roli Szatana jest niebezpieczne, ponieważ najskuteczniej

działa on wówczas, gdy się go nie dostrzega. Nie bez racji mówi się, że największy sukces

odniósł przez to, że wielu nie wierzy w jego istnienie i działanie. Niebezpieczne jest także

przypisywanie złemu duchowi mocy, której on nie posiada. Św. Ignacy podkreśla, że

szatan działa zawsze tylko za pomocą jakiejś przyczyny (por. CD, 330), to znaczy, iż kusząc

musi posłużyć się czymś, co tkwi w nas: jakąś przyczyną. Nie może wchodzić

bezpośrednio do duszy i wzbudzać w niej swoich podstępnych i zwodniczych pragnień.

Szatan nie zrobi nam nic złego bez nas samych, bez zaangażowania naszej wolności.

Przypisywanie szatanowi większej mocy niż posiada może budzić w człowieku

niesłuszne obawy i lęki przed jego obecnością i działaniem, a zarazem może prowadzić

do zwalniania się od osobistej odpowiedzialności za popełnione zło. Tak właśnie postąpiła

Ewa w Ogrodzie Eden. Kiedy Bóg pyta ją, dlaczego zerwała zakazany owoc, ona zrzuca

całą winę na kusiciela: Wąż mnie zwiódł i zjadłam. Ale przecież nie była to jedyna

przyczyna zerwania zakazanego owocu. Trzeba nam nieustannie pamiętać, że każde

kuszenie może nas doprowadzić do upadku albo do zwycięstwa. Nie kuszenie decyduje o

naszym postępowaniu, ale nasza wolność.

Kim jest ten, który wykorzystując ludzkie zranienia pragnie duszę i ciało człowieka

zatracić w piekle (Mt 10, 28)? Biblia daje mu wiele imion. Określają one jego istotę,

sposoby i cele działania: szatan (hebr. sathan - przeciwnik [Boga i tych, którzy do Niego

należą], Mt 12, 26), diabeł (gr. dia-ballo - dzielić, oskarżać, oczerniać, Łk 4, 1nn), demon

(duch złowrogi, 1 Kor 10, 21), kłamca i ojciec wszelkiego kłamstwa (J 8, 44), smok (Ap 12,

3nn), uwodziciel (Ap 20, 10), kusiciel (Mt 4, 3), książę tego świata (Mt 9, 34), Antychryst

(1 J 2, 18), Apollyon (gr. niszczyciel, eksterminator, Ap 9, 11).

Szatan wciąga duszę w swe ukryte podstępy i przewrotne zamiary posługując się

szeroko rozumianym lękiem człowieka przed śmiercią. Stąd też w Apokalipsie św. Jan

stwierdza, że zwycięstwo dzięki krwi Baranka odnoszą ci, którzy nie umiłowali swego życia

aż do śmierci (Ap 12, 11).

Zwróćmy uwagę na jedno często używane i szczególnie ważne dla nas imię szatana -

diabeł, tzn. ten, który dzieli, oskarża, oczernia. Jestem inteligencją, która kontempluje

samą siebie - mówi o sobie szatan w książce A. Frossarda. Ponieważ zły duch zwraca się

tylko ku sobie, dlatego nienawidzi wszystkiego, co jest skierowane ku Drugiemu. Jako

pierwszy cel stawia on sobie oddzielenie człowieka od Boga, a tym samym wewnętrzne

rozbicie samego człowieka oraz skłócenie ludzi pomiędzy sobą. W tym celu oskarża

i oczernia na wszystkie możliwe sposoby. Oskarża i oczernia Boga przed człowiekiem (np.

Rdz 3, 5); oskarża także człowieka przed Bogiem (Hi 1, 6nn; Ap 12, 10). W czasie kuszenia

do grzechu szatan oskarża najpierw Boga przed człowiekiem starając się go przekonać, że

poprzez swoje prawo Bóg zniewala go; po grzechu zaś szatan oskarża człowieka przed

nim samym przekonując go - jak przekonał Judasza - że nie ma już dla niego miłosierdzia

i musi zginąć. Szatan oskarża także jednego człowieka przed drugim rozbijając w ten

sposób jedność pomiędzy ludźmi.

Działanie dobrego ducha

Pomimo całego naszego zranienia przez grzech pierworodny i grzech własny naszym

najgłębszym pragnieniem jest zawsze dobro i tylko w nim możemy odnaleźć prawdziwe

szczęście. Żaden grzech nie może nigdy do końca zatrzeć Bożego obrazu, którym

zostaliśmy naznaczeni na początku. Pięknie wyraził to św. Augustyn w swoich Wyznaniach:

Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. i niespokojne jest serce nasze,

dopóki w Tobie nie spocznie. T. Merton mówi podobnie: Bóg jest obecny we mnie, w

akcie mojego własnego bycia, w akcie, który płynie bezpośrednio z Jego woli i jest Jego

darem. Mój akt istnienia, to bezpośredni udział w Bycie Pana Boga. Bóg jest obecny w

każdym z nas w najgłębszych warstwach naszego bytowania. Swoją stwórczą mocą

i miłością wyprowadza nas z nicości do istnienia. W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy

(Dz 17, 28).

To naturalne, wynikające z aktu stworzenia, skierowanie nas ku Bogu, jest łaską, jest

darem. Wszystkie nasze dobre pragnienia są więc nie tylko nasze, ale są dziełem samego

Boga: Bóg bowiem jest sprawcą waszych pragnień i czynów wedle swego upodobania (Flp

2, 13). Również samo nasze pragnienie szukania Stwórcy pochodzi od Niego i nikt nie

może znaleźć Boga, nie będąc wpierw odnalezionym przez Niego (T. Merton).

Tradycja Kościoła, na której opiera się św. Ignacy, utrzymuje, odwołując się do Pisma

św., że Bóg działa nie tylko poprzez naturalne dobro, które zaszczepił w nas w akcie

stworzenia, ale także poprzez niewidzialny świat czystych duchów - poprzez aniołów: są

oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posłanymi na pomoc tym, którzy mają

posiąść zbawienie (Hbr 1, 14). Psalm 91. mówi, że aniołowie strzegą człowieka ufającego

Bogu. Czuwają nad nim, aby nie uraził swej stopy o kamień (por. Ps 91, 1. 11-12). Św.

Augustyn na temat dobrych duchów pisze: Jest rzeczą widoczną, iż w czynach, poznanie

i afekt człowieka, bardzo się zmienia i może od dobrego odpaść, dlatego było

odpowiednim, by aniołowie do strzeżenia człowieka byli wyznaczeni, przez których ludzie

byliby pobudzani i kierowani do dobrego.

W swoim działaniu Bóg nie jest jednak niczym i nikim ograniczony. O ile szatan, aby

wzbudzić w nas jakieś swe ukryte i podstępne zamiary musi odwołać się do przyczyny

(por. CD, 332), to znaczy do tego, co jest w nas, to Stwórca może działać w stworzeniu

bez żadnej przyczyny czyli bezpośrednio. i tym różni się między innymi działanie Boga w

człowieku od działania Jego nieprzyjaciela.

Działanie Boga w człowieku przy pomocy jakiejś przyczyny, czy też bez żadnej

przyczyny nie ogranicza jednak nigdy wolności człowieka. Bóg może wejść do duszy

i sprawić w niej poruszenie, pociągając ją całą do miłości swego Boskiego Majestatu (CD,

330), ale nie może sam bez udziału ludzkiej wolności uczynić go owocnym. Stwórca czeka

na zaangażowanie serca ludzkiego. W tym czekaniu Boga wyraża się Jego pokora. Pokora

Boga wypływa z Jego nieskończonej miłości do człowieka jako istoty obdarzonej

wolnością. Gdy ja się modlę, to zwracam się do Kogoś pokorniejszego ode mnie. Gdyby

Bóg nie był pokorny, to ja wahałbym się nazwać Go tym, który kocha bezgranicznie (F.

Varillon).

Nie musimy zatrzymywać się nad kryteriami rozróżniania działania Boga za pomocą

przyczyny i bez przyczyny. Chodzi raczej o głębokie uświadomienie sobie, że Bóg nie

dokona w nas niczego bez nas, bez zaangażowania naszej wolności. Jego moc byłaby

bezsilna, gdybyśmy zamknęli przed Nim serca, gdybyśmy byli oziębli, leniwi i niedbali w

Rozeznawanie duchowe cz. II - o. J. Augustyn SJ.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: