Główne środowiska wychowawcze w życiu młodego człowieka.doc

,

 Środowisko życia człowieka stanowi od dawna przedmiot zainteresowań zarówno filozofii, jak nauk szczególnych. Jednakże pojęcie środowiska jest wieloznaczne. Każda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie środowiska. W biologii mianem środowiska określa się czynniki ekologiczne warunkujące życie i rozwój organizmu. W geografii środowisko ujmuje się jako otaczającą ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną. W naukach społecznych natomiast mianem środowiska oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym.

Główne środowiska wychowawcze w życiu młodego człowieka
 
    1.1 Rodzina i jej znaczenie dla jednostki
 
 
            Środowisko życia człowieka stanowi od dawna przedmiot zainteresowań zarówno filozofii, jak nauk szczególnych. Jednakże pojęcie środowiska jest wieloznaczne. Każda gałąź wiedzy tworzy adekwatne do swoich potrzeb pojęcie środowiska. W biologii mianem środowiska określa się czynniki ekologiczne warunkujące życie i rozwój organizmu. W geografii środowisko ujmuje się jako otaczającą ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną. W naukach społecznych natomiast mianem środowiska oznacza się krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym.
Istota rozwoju człowieka w środowisku polega nie na jednostronnej zależności człowieka i środowiska. Człowiek dzięki swej działalności może dokonywać zmian w środowisku, przetwarzać je i przekształcać. To świadomie kształtowane przez człowieka środowisko oddziałuje z kolei na jego osobowość, wpływa na sposób życia, działanie, myślenie.
Środowisko nas otaczające, nie jest elementem statycznym, może ulegać przeobrażeniom, przy czym zakres i kierunek tych przeobrażeń mogą być regulowane przez człowieka
Od kilku tysięcy lat traktuje się rodzinę jako grupę społeczną o bardzo poważnych zadaniach wobec społeczeństwa. Przykładem mogą być starożytne Chiny, Grecja, Rzym.
Rodzina jest dla jednostki grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się ona jako członek, reprezentant  a także współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy i postawy, obyczaje wzory zachowania i postępowania.
Według Z. Zaborowskiego rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa lecz również związkami prawno – ekonomicznymi.
Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych swoich członków a zwłaszcza dzieci. Głównie chodzi tu o potrzebę przynależności uczuciowej , bezpieczeństwa i stabilizacji.
Najbliższe otoczenie jednostki, jakim jest rodzina najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa ona istotną rolę w kształtowaniu społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia , w przekazywaniu  społecznie aprobowanych i pożądanych wzorów postępowania i zachowania się. Rodzina wraz ze szkołą zapewnia prawidłowy rozwój intelektualny i przygotowanie młodzieży do pełnienia ról społecznych .
      Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem społecznym, podstawową komórką całego życia społecznego . Rodzina pierwsza wprowadza  młodzież w życie społeczne, uczy czynnie żyć        w grupie społecznej i tym samym rozwija podstawy osobowości dziecka. 
Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej dzieci, kształtuje podstawy moralne i ideowe dziecka.
Uspołecznienie dzieci i młodzieży jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W środowisku rodzinnym dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieży oraz kształtują się pierwsze więzi łączące młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną i całokształtem życia społeczeństwa.
Mówiąc o rodzinie należy pamiętać iż to ona najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny jednostek, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Ściśle z rodziną łączy się proces wychowania. To właśnie rodzice są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami. Nadają oni kierunek procesowi wychowania i stoją na straży prawidłowości tego procesu.
Aby ojciec i matka jako wychowawcy mogli właściwie kierować procesem wychowawczym swych dzieci muszą posiadać autorytet  przejawiający się w ich postawie moralnej. Od ojca, matki czy nauczyciela społeczeństwo wymaga nienagannej postawy moralnej w życiu codziennym i w życiu społecznym. Wyrazem takiej postawy  i postępowania rodziców i nauczycieli są dobre przykłady ich życia i zachowanie godne do naśladowania przez wychowanków
Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki życia szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki, wydłużeniem czasu przebywania poza domem.
Jeżeli chodzi o funkcję socjalizacyjno – wychowawczą to uwidoczniła się większa niezależność i swoboda, zwłaszcza jeśli chodzi o młodzież, zmniejszył się skuteczny wpływ rodziców na dzieci. Rodzice nadal oddziaływują na dzieci ale zauważamy większą indywidualizację oddziaływań za względu na różne postawy życiowe matek i ojców.
Chciałabym zwrócić szczególna uwagą na funkcje emocjonalno – ekspresyjną. Badacze zauważyli, że zyskała ona w ostatnim czasie na wartości. Rodzina w coraz większej mierze jest środkiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka oraz zapewnia mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Im mniej rodzina jest zdezorganizowana i konfliktowa tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno – ekspresyjną wobec swoich członków. Harmonijne pożycie w małżeństwie i poprawna ciepła atmosfera w rodzinie mają ogromne, nie dające się przecenić znaczenie w życiu człowieka  - zarówno w jego życiowym funkcjonowaniu jak i subiektywnych odczuciach.
W prawidłowym modelu rodziny tworzonym przez lata dziecko miało stanowić centrum zainteresowania, rodzina miała mu zapewnić bezpieczeństwo, opiekę wszechstronny rozwój osobowości .
 
 
1.2 Szkoła w procesie wychowania
           
            Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i wprowadzającą młode pokolenie w życie społeczne.
Pierwsze podstawy wychowania otrzymuje dziecko w rodzinie, w której również kształtują się fundamenty osobowości. Szkoła dla dzieci staje się pomostem, wprowadzającym w życie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup społecznych.
„Szkoła jako pomost do życia społecznego nie tylko naucza i wprowadza w poznanie rzeczy, zjawisk, poprzez zdobywanie wiadomości i wiedzę oraz rozwija funkcje poznawcze, ale również szkoła wychowuje i ta funkcja staje się pierwszoplanowa w jej działalności”.
„Szkoła jak wszystkie twory kultury, jest elementem świata człowieka i służy zaspokajaniu określonych celów ludzkich. Jest ona zdolna realizować wiele wartości i potrzeb. Oto kilka z nich :
-         poznanie
-         samourzeczywistnienie
-         współżycie
-         uzyskanie odpowiedniego prestiżu i pozycji
-         uznanie
-         zapewnienie bytu
-         uczestniczenie w realizacji idei doniosłych społecznie”
Na początku rozdziału wspomniałam, iż szkoła obok rodziny przygotowuje młode pokolenie do wejścia w dorosłe życie.
Należy jednak pamiętać, że wychowanie rodzinne znacznie różni się od wychowania szkolnego. To ostatnie charakteryzuje się czynnościami planowymi, gdyż realizuje z góry wyznaczone cele i zadania określone w programach wychowawczych poszczególnych szkół. 
Szkoła względem społeczeństwa spełnia określone funkcje.
 
1.       Funkcje edukacyjne – przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków.
2.       Funkcje selekcyjne – szkoły decydujące o ilości i jakości przygotowanych kadr, ich doborze specjalizacji przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji , wyrównywania startu życiowego.
3.       Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się we wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury.
4.       Funkcje ideologiczne – wskazują określone cele działania, filozofię edukacji, ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły.
5.       Funkcje integracyjne i dezintegracyjne. Szkoła nie tyko zbliża, ale i dzieli, wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną.
6.       Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia w następujących formach: diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie , w środowisku , profilaktyka , stymulowanie rozwoju , poradnictwo , integracja i koordynacja działalności opiekuńczo-wychowawczej. Dzisiejsza szkoła wychowuje przy czym stara się to robić zgodnie z aktualnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa .Szkoły współczesne łączą wychowanie ogólne z treściami wychowawczymi, niezbędnymi dla przyszłej pracy zawodowej czy kierunków działalności społecznej wychowanków”.
Cechą charakterystyczną szkoły jest to, iż jest to zespół reprezentantów dwóch pokoleń: nauczycieli i uczniów. Centralną rolę odgrywa nauczyciel, kierujący rozwojem umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania.
 „Być dobrym nauczycielem – znaczy racjonalnie kierować
(współkierować) zespołem uczniowskim. Im zespół ma większą swobodę,
tym mocniej nauczyciel pobudza jego aktywność. I odwrotnie, im bardziej nauczyciel tłumi ucznia , tym niższa jest jego motywacja do działań. Dobry a więc skuteczny nauczyciel potrzebny jest zarówno uczniom jak i w szkole, rodzicom i społeczności szkolnej”
 
1.3.            Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
 
Każdy człowiek ma bardzo wiele potrzeb np. potrzebę akceptacji, kontaktu z druga osobą, przynależności, znalezienia własnego miejsca, samorealizacji, identyfikowania się, aktywności poznawania. Dobrze funkcjonująca osoba to taka, która zaspokaja swoje potrzeby nie tylko fizyczne jak jedzenie czy spanie, ale również psychiczne. Miejscem gdzie powinny być one realizowane jest dom rodzinny. Niestety coraz rzadziej domy takie się spotyka. Rodziny, w których ludzie znajdują czas na rozmowy, na wspólne rozwiązywanie problemów, gdzie miłość, poczucie bezpieczeństwa, przyjaźń, partnerstwo i zrozumienie to podstawa funkcjonowania należą do rzadkości.
Młody człowiek potrzebuje wzorów, ideałów. Dom rodzinny powinien być miejscem, w którym jednostka uczy się poprawnego zachowania, sprawiedliwości, miłości, odpowiedzialności. Wartości takie może przekazać tylko rodzina, która jest niezastąpiona w procesie wychowania.
 Obecne czasy raczej nie sprzyjają rodzinom. Dla wielu członków rodzin dom wydaje się być hotelem, gdzie się śpi, je i odrabia lekcje. Rodzice w pracy od rana do wieczora, dzieci zaś pozostawione są samym sobie. Ludzie często mijają się ze sobą, zajęci swoimi sprawami oddalają się od siebie. Wszystko to wpływa na rozluźnienie więzi rodzinnych. Nic więc dziwnego, że młodzież i dzieci bardzo chętnie swój wolny czas spędzają w gronie rówieśników. To właśnie w grupie dziecko uczy się kontaktować z innymi ludźmi, dostrzegać ich problemy, pomagać w ich rozwiązywaniu. Dziecko w grupie uczy się nie tylko pomagać innym lecz również przyjmować ich pomoc. Dostrzega, że świat nie kręci się wokół niego, że wszyscy ludzie są ważni, że trzeba liczyć się ze zdaniem innych. W grupie zawierane są pierwsze przyjaźnie, obdarzanie zaufaniem, powierzanie i dotrzymywanie tajemnic, tu dziecko uczy się lojalności i dowiaduje co grozi za jej nie dochowanie.
Grupa jest również tym miejscem, gdzie jednostka poznaje życie, doświadcza jego smaku, uczy się sprytu a nawet cwaniactwa. Zdobywa też umiejętności radzenia sobie z trudnościami , stawiania im  czoła. Uważa się, że grupa rówieśnicza jest swego rodzaju szkołą życia, przygotowującą młodego człowieka do życia w społeczności, do pełnienia określonych ról społecznych. Na forum grupy dziecko broni słuszności swego stanowiska, uczy się samodzielnego podejmowania różnych decyzji, samodzielnego myślenia, tworzenia czegoś nowego, przeżywa różnego rodzaju porażki, dzięki którym uczy się wytrwałości, cierpliwości w dążeniu do celu, odporności w razie niepowodzenia. Takie dziecko będzie potrafiło w razie porażki otrząsnąć się i zacząć od nowa, nabędzie umiejętności mobilizowania się do działania , nauczy się ono pracy z innymi i współdziałania. Grupa rówieśnicza jest niekwestionowaną częścią życia nastolatków. Daje poczucie przynależności, zrozumienia akceptacji. Wewnątrz grupy nastolatek może wypróbować nowe role, przybierać różne imiona, spróbować nowych sposobów ubierania się czy uczesania. Oczywiście nastolatek sam ocenia te role czy style przed lustrem, ale najważniejsze są reakcje innych, szczególnie rówieśników.     
Grupy rówieśnicze są pomostem nastolatka do odpowiedzialnego świata dorosłych. Jednak one same mogą stanowić poważne źródło konfliktów i stresów.
 
Każda grupa ma wpływ na jednostkę. Dopóki grupa jest atrakcyjna dla jednostki, zaspokaja jej potrzeby, umożliwia osiągnięcie celu, wówczas siła oddziaływania jej będzie większa. Nastąpi szybsze przyswajanie norm i wzorów zachowań, szybsze wtapianie się w strukturę grupy. W zależności od rodzaju grupy jej wpływ na jednostkę może być negatywny lub pozytywny.