Jan Fryderyk Herbart.doc

„Jan Fryderyk Herbart – ojciec naukowej pedagogiki”

( 1776 – 1841 )

              Herbart urodził się w 1776 r. w Oldenburgu w rodzinie urzędniczej.

Był niemieckim filozofem, psychologiem i pedagogiem. Studia filozoficzne odbył w Jenie. W latach 1797 – 1800 przybywał w Szwajcarii, w Bernie w charakterze duchownego nauczyciela i wychowawcy. W roku 1802 habilitował się w Getyndze i został tam profesorem filozofii i pedagogiki. W latach 1809-1833 zajmował – po Kancie – katedrę filozofii na uniwersytecie w Królewcu. Tutaj otworzył między innymi uniwersyteckie seminarium pedagogiczne dla kształcenia nauczycieli szkół średnich i wyższych, a przy nim niewielką szkołę ćwiczeń, w której sam uczył matematyki, a studenci pod jego kierownictwem prowadzili lekcje próbne.

W 1833 powrócił do Getyngi, gdzie też umarł w roku 1841.

Postawy filozoficzne pedagogiki Herbarta

Herbart oparł swój system na etyce czyli celu wychowania oraz na psychologii czyli drodze do niego wiodącej i koniecznych środkach. Elementarną jednostką realną jest dusza. Wytworzone przez nią wyobrażenia powstają w mechanicznym ruchu. Wyobrażenia słabsze ulegają silniejszym i schodzą do podświadomości ale nigdy nie znikają z duszy. Z ruchu i wyobrażeń rodzą się uczucia, pożądania, wola oraz myślenie. Proces ten odbywa się według praw matematyki i mechaniki a zachodzące w nim różnice zależą od tego jak w jednostce ludzkiej kształtował się zasób wrażeń pod wpływem otaczającej ją rzeczywistości, a przede wszystkim wychowania.

Cele wychowania

Herbart uważał, że wychowanie jest sztuką polegającą na wykryciu celu wychowania i środków doń prowadzących. Najważniejszym celem wychowania według niego jest kształtowanie silnych charakterów, odznaczających się pięcioma ideami moralnymi.

Stanowiły je:

1. Idea doskonałości / moralności( zakres i harmonia dążeń jednostki )

2. Idea życzliwości ( uznajemy zgodność woli naszej z wolą innych )

3. Idea prawa ( zapobieganie konfliktom z dążeniami i pragnieniami innych jednostek )

4. Idea słuszności ( równouprawnienie jednostki w stosunkach z innymi )

5. Idea wewnętrznej wolności ( wewnętrzna zgodność jednostki z samym sobą – akt woli )

Oparte na tych ideach społeczeństwo przybiera według Herbarta kształt piramidy, w której wybrana przez ustrój panujący mniejszość spycha na dół większość społeczeństwa. Herbart usprawiedliwia klasowy i stanowy podział monarchiczno – feudalnych społeczeństw przeciwko niesprawiedliwemu losowi obowiązkiem jest „dobrowolne posłuszeństwo”. Pedagogikę ogólną dzielił Herbart na trzy części: kierowanie, nauczanie i karność.

Kierowanie polega na zatrudnieniu wychowanków, organizowaniu im zajęć, pielęgnowaniu rozwoju fizycznego bez rozpieszczania a zarazem niebezpiecznego hartowania.

Karność – sposoby utrzymania karności to rozkaz i zakaz, karcer a nawet kara cielesna. Wychowawczy cel karności określa jako „moralność opartą na silnym charakterze”. Idee prawa, obowiązku i posłuszeństwa mają służyć absolutnej monarchii pruskiej. Postępowanie człowieka zgodnie z zasadami moralnymi jest zależne od woli. Nauczyciel powinien kształtować nie tylko cechy charakteru młodego człowieka lecz także wywrzeć pływ na jego postępowanie i działalność w wieku dojrzałym. Dobry charakter i wielostronność zainteresowań stanowią zasadniczy cel wychowania. Gwarantują dokonanie słusznych wyborów w trudnych sytuacjach moralnych i rozsądny wybór zawodu.

Sumując można stwierdzić, iż jego zadaniem było wpojenie młodzieży odpowiednich pragnień i zainteresowań, stworzenie w umysłach wewnętrznej samokontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu.

Nauczanie wychowujące – Herbart nie oddzielał wychowania od nauczania. Negował twierdzenie, że wiedza jest celem samym w sobie i że jest czymś odrębnym od woli. W młodzieży należy wyrabiać dyscyplinę i silną wolę. Herbart nie wyobrażał sobie wychowania, które nie rozwijałoby sił umysłowych zgodnie z prawami psychologii. Był pierwszym myślicielem, który odrzucił twierdzenie o istnieniu oddzielnych zdolności i podkreślał jedność umysłu oraz wszystkie jego czynności, przyczynił się do zapoczątkowania psychologii eksperymentalnej. Dla pedagogiki najważniejszy jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości z dawniej zdobyta wiedzą ucznia apercepcja oraz to, że nauczanie wychowujące ma oprócz wiedzy budować charakter.

Zasady i metody nauczania

Wychowanie według Herbarta nie polega na rozwijaniu aktywności dziecka. Herbart rozróżniał trzy etapy rozwoju umysłu:

I. stadium wrażeń i percepcji,

II. stadium wyobrażeń i pamięci,

III. najwyższy, odznacza się koncepcyjnym myśleniem i formowaniem sądów.

W zainteresowaniu wyróżniał dwa aspekty: obiektywny lub subiektywny lub psychologiczny. W wiedzy wyróżniał:

1) zjawiska przyrodnicze,

2) prawa naukowe,

3) związki estetyczne.

Przyswajanie nowego materiału wymaga uporządkowanie pracy, w której występują po sobie akty:

1) zagłębianie ( koncentracja uwagi na przedmiocie )

2) zastanawianie się ( łączenie i koordynacja wyniku zagłębiania )

Herbart jako pierwszy wprowadził do treści pedagogicznej zasadę koncentracji i korelacji ( współdziałania przedmiotów ). Według Herbarta proces przyswajania ma przechodzić przez stadia jasności, kojarzenia, systemu i metody. Są to zarazem cztery tak samo nazwane stopnie nauczania. Zostały one później nazwane przez T. Zillera – przedstawiciela szkoły herbertowskiej, stopniami formalnymi nauczania.

              Herbart atakował nieużyteczność wielu nauczanych w szkole szczegółów, które obciążają bezużytecznie pamięć i nie mają zastosowania w życiu. Należy stosować wiedzę, która łączy się z doświadczeniem i budzi zainteresowania uczniów. Cennym trwałym wkładem dla dydaktyki okazała się teoria wielostronnego zainteresowania. Według Herbarta nauczanie to tworzenie wyobrażeń u wychowanka przez co formuje się osobowość i charakter. Dużym brakiem herbertowskiej teorii nauczania było całkowite zlekceważenie samodzielności uczniów co prowadziło do wychowania jednostek biernych.

Bibliografia:

1) „Historia wychowania”, tom II. pod redakcją Łukasza Kurdybachy.

3