RECEPTORY I NARZĄDY ZMYSŁÓW

1. Rodzaje receptorów:

a) eksteroreceptory – położone są w powłokach współczulnych, odpowiadają za czucie powierzchowne:

dotyk:

·         łąkotki dotykowe – odbierają czucie dotykowe, są to tzw. ciałka Merkla, które są położone w naskórku lub w torebce włosa

·         ciałka dotykowe – tzw. ciałka Meissnera, położone są w brodawkach skóry właściwej

ból:

·         odbierają zakończenia nerwowe skóry, tzw. nagie zakończenia nerwowe

ciepło:

·         odbierają ciałka zmysłowe – tzw. ciałka Ruffiniego

zimno:

·         odbierają kolby końcowe – tzw. kolby Krausego

smak:

·         zalicza się go do czucia eksteroreceptorowego

b) proprioreceptory – odbierają czucie głębokie, położone są w ścięgnach mięśniowych i torebkach stawowych, ich zadanie to określenie rodzaju przedmiotu, jego kształtu i twardości, są to m.in.:

·         ciałka blaszkowate – tzw. ciałka Vater-Pacciniego

·         wrzecionka nerwowo-mięśniowe

·         wrzecionka nerwowo-ścięgnowe

c) interoreceptory – znajdują się w narządach i jamach ciała, odbierają czucie bólu, wypełniania narządów jamy brzusznej oraz ciśnienie krwi np. kolka nerkowa

d) telereceptory – wzrok, powonienie, ucho wewnętrzne (narząd przedsionkowo-ślimakowy), odbierają wrażenia zewnętrzne na odległość

2. Rodzaje zmysłów:

·         narząd powonienia

·         narząd wzroku

·         narząd przedsionkowo-ślimakowy

·         narząd smaku

3. Narząd powonienia:

·         narząd węchu mieści się w okolicy węchowej błony śluzowej nosa

·         receptory są komórkami nerwowymi – tzw. zmysły węchowe tworzące nabłonek zmysłowy

·         okolica węchowa znajduje się na małżowinie nosowej górnej i na odpowiadającej jej większej części przegrody nosa

·         przestrzeń jaką zajmuje okolica węchowa u człowieka wynosi po obu stronach jamy nosowej ok. 4-5 cm2

·         nabłonek zmysłowy zbudowany jest z:

o       komórek zmysłowych

o       komórek węchowych

o       komórek zrębowych

o       komórek zastępczych

·         droga przewodzenia wrażeń węchowych:

o       komórki nerwowo-zmysłowe (1 neuron)

o       nici węchowe

o       komórki mitralne (2 neuron)

o       węchomózg (3 neuron)

4. Narząd wzroku:

·         składa się z oka i narządów dodatkowych oka

·         w skład oka wchodzi nerw wzrokowy i gałka oczna

·         ściany gałki ocznej stanowią błony:

o       błona włókienna – najbardziej zewnętrzna, składa się z przeźroczystej rogówki i nieprzeźroczystej twardówki

o       błona naczyniowa – składa się z tęczówki, ciałka rzęskowego i naczyniówki

o       błona wewnętrzna – składa się z części tęczówkowej, rzęskowej i wzrokowej (siatkówka)

·         najważniejszą częścią wzroku jest siatkówka – odbiera ona wrażenia świetlne, zajmuje ona 2/3 tylnego obwodu oka

·         najbardziej wrażliwą częścią oka jest plamka żółta

·         droga przewodzenia bodźców świetlnych:

o       istotą siatkówki są komórki światłoczułe, pręciki (125 mln) i czopki (7 mln), które odbierają obrazy barwne

o       wypustki dośrodkowe tworzące nerw wzrokowy

o       komórki dwubiegunowe siatkówki (1 neuron)

o       komórki wzrokowo-zmysłowe (2 neuron)

o       korowe ośrodki w płacie potylicznym

·         komora przednia gałki ocznej jest zawarta pomiędzy rogówką, tęczówką i soczewką

·         komora tylna gałki ocznej jest ograniczona tęczówka i ciałem rzęskowym od przodu oraz soczewką i ciałem szklistym od tyłu

·         komory łączą się poprzez źrenice

·         soczewka ma średnicę ok. 9mm, grubość ok. 4 mm, zmienia swoją krzywiznę – tzw. proces akomodacji

·         4/5 wnętrza gałki ocznej to ciało szkliste otoczone delikatną błoną

·         narządy dodatkowe oka to:

o       aparat ruchowy – mięśnie proste, skośne oraz mięsień oczodołowy

o       aparat ochronny – ciało tłuszczowe oczodołu, powieki (tarczka, rzęsy), spojówka (worek)

o       narząd łzowy – gruczoł, kanaliki, przewód nosowo-łzowy

5. Narząd przedsionkowo-slimakowy:

·         składa się z narządu słuchu i narządu równowagi

·         składa się z dwóch różnych czynnościowo części:

o       statycznej – filogenetycznie starsza, służy do odczuwania zmian w położeniu ciała

o       słuchowej – służy do odczuwania bodźców dźwiękowych

NARZĄD SŁUCHU

·         ucho zewnętrzne – małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny

·         ucho środkowe – jama bębenkowa (błona bębenkowa, młoteczek, kowadełko, strzemiączko), jama sutkowa (przestrzeń w wyrostku słuchowym), trąbka słuchowa (Eustachiusza-łączy jamę bębenkową z częścią nosowo-gardłową)

·         ucho wewnętrzne – błędnik:

o       kostny – przedsionek, trzy kanały półkoliste, ślimak

o       błoniasty – leży wewnątrz błędnika kostnego

o       płyn osoczopodobny (przychłonka)

o       woreczek (łagiewka) – daje poczucie równowagi i przyśpieszenia

6. Narząd smaku:

·         organem odbiorczym w kubkach smakowych jest pręcik smakowy

·         od niego bodźce przechodzą drogę włóknami nerwów czaszkowych (siódmego, dziewiątego, dziesiątego) do:

o       zwojów tych nerwów (1 neuron)

o       jądra rdzenia przedłużonego (2 neuron)

o       jądra wzgórza (3 neuron)

o       korowych ośrodków smaku (okolica węchomózgowia)

POWŁOKA WSPÓLNA

1. Skóra:

·         dzięki licznym zakończeniom nerwowym jest narządem dotyku

·         jest tworem ektodermalnym, który pokrywa ciało ludzkie

·         jej powierzchniowa warstwa to naskórek (rozwija się z ektodermy)

·         jej warstwa głęboka rozwija się z mezodermy i zwie się skórą właściwą

·         pod skórą znajduje się tkanka podskórna czyli tłuszcz

2. Skóra składa się z:

·         naskórka – nabłonek wielowarstwowy płaski, melanina

·         skóry właściwej – warstwa brodawkowata i siatkowata

·         utkania podskórnego – kosmki włókniste i tłuszczowe

3. Twory powstałe z powłoki skórnej to:

a) włosy:

·         leżą w zagłębieniu naskórka zwanym mieszkiem włosa

·         ich ustawienie zależy od mięśnia przywłosowego (głównie jego skurczu)

·         gruczoł łojowy uchodzi do mięśnia włosowego

·         u człowieka to narząd szczątkowy

·         głowa – 300 na 1 cm2

·         grzbiet ręki – 10 na 1 cm2

·         składają się z łodygi, korzenia i cebulki

·         wyróżniamy włosy głowy, pachy, twarzy, narządu wzroku, narządów płciowych

b) paznokcie:

·         ochraniają od strony grzbietu opuszki palca

·         spoczywają na macierzy paznokcia z której powstają

·         rosną średnio 1 mm na tydzień

·         odrastają całkowicie w ciągu 160 dni

·         wyróżniamy:

·         brzeg wolny

·         brzegi boczne

·         brzeg zakryty – tzw. zatoka paznokcia

·         część biaława paznokcia – tzw. obłączek

c) gruczoły skóry:

·         łojowe – 0,5-1 ml, najwięcej na skórze nosa, warg i policzków, chronią naskórek przed maceracją

·         potowe – 1-3 ml, najwięcej na skórze dłoni, czoła, grzbietu i pachy, wydzielanie potu ok. 700-1000 ml na dobę, mają znaczenie w termoregulacji ustroju

d) sutki:

·         najważniejsze gruczoły skóry rozwijające się w okresie pokwitania

·         składają się z gruczołu sutkowego oraz brodawek

·         wydzielają mleko pod wpływem prolaktyny

·         u mężczyzn są w stanie szczątkowym