LEKI WYKRZTUŚNE
Ø Leki wykrztuśne o działaniu odruchowym
- po podaniu doustnym drażnią błonę śluzową żołądka, wywołując na drodze odruchowej wzrost wydzielania wodnistego śluzu przez gruczoły oskrzelowe
- nie powinny być stosowane u chorych z współistniejącą chorobą wrzodową
Korzeń wymiotnicy:
- lek roślinny stosowany w postaci: odwarów, nalewek
- najczęściej stosowany z innymi lekami wykrztuśnymi
- jego działanie wynika z zawartości w nim alkaloidu emetyny (która w większych dawkach wykazuje działanie wymiotne)
- max dawka terapeutyczna (50 mg) wywołuje nudności i wymioty (dlatego nie należy przekraczać dawki 30 mg)
- wyciągi w większych dawkach mogą być stosowane w zatruciach pokarmowych w celu wywołania wymiotów
Saponiny:
- działanie podobne do emetyny
- występują w takich roślinach, jak: korzeń senegi, korzeń lukrecji, korzeń pierwiosnka, korzeń żywokostu
- stosowane w postaci preparatów złożonych, mieszanek ziołowych, syropów
- Sirupus Symphyti (syrop żywokostowy), Sirupus Symphyti cum Farfara (syrop żywokostowy z podbiałem), Pectosol (wyciąg płynny z korzenia omamu, porostu islandzkiego, korzenia mydlnicy, ziela hyzopu, ziela macierzanki psiankowej)
Benzoesan sodu:
- po podaniu doustnym drażni błonę śluzową żołądka
- dochodzi do odruchowego wydzielania gruczołów oskrzelowych
- słabe działanie antyseptyczne (stosowany do konserwacji produktów spożywczych, gł. soków)
Jodek potasu i związki kreozotu:
- działanie wykrztuśne na drodze odruchowej poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka i bezpośrednie na gruczoły oskrzelowe
Ø Leki wykrztuśne działające bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe
- po podaniu doustnym wydzielają się przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do zwiększonego wydzielania płynnego śluzu
- drażnią błonę śluzową dróg oddechowych (dodatkowo zwiększa to wydzielanie)
Jodek potasu:
- najbardziej skuteczne leki wykrztuśne
- po podaniu doustnym działa bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe i wykazuje odruchowe działanie podobne do emetyny
- silne działanie nie ogranicza się wyłącznie do oskrzeli – dużo działań niepożądanych: bolesny obrzęk ślinianek (przyusznych), wyciek z nosa, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, wyprysk skórny, osłabia czynność tarczycy
- nie wolno ich stosować u chorych z gruźlicą
- warunek skuteczności – odpowiednia dawka 5,0g/24h
- podawany w r-rach wodnych 3-5 %
- nie należy łączyć z innymi w mieszanki
- związki jodowe stosowane są też w postaci inhalacji jodowych i solankowo-jodowych w przewlekłych chorobach dróg oddechowych
Związki kreozotu:
- kreozot – produkt destylacji smoły z drzewa bukowego, o postaci oleistego płynu i piekącym smaku
- posiada podwójny mechanizm działania wykrztuśnego: pośredni i bezpośredni
- po doustnym podaniu drażni błonę śluzową żołądka i odruchowo zwiększa wydzielanie gruczołów dróg oddechowych
- po wchłonięciu wydziela się do światła oskrzeli i drażniąc błonę śluzową pobudza wydzielanie gruczołów oskrzelowych
- znaczna skuteczność wykrztuśna i słaba odkażająca
- działania niepożądane: dolegliwości z strony przewodu pokarmowego
- wskazany w ostrych stanach zapalnych oskrzeli
Olejki eteryczne:
- działają drażniąco na błonę śluzową oskrzeli zwiększając wydzielanie bardziej płynnej wydzieliny, łatwiejszej do wykrztuszenia
- słabe działanie odkażające i odwadniające
- mogą zawierać efedrynę lub kodeinę
- w postaci cukierków, pastylek do ssania łagodzą nieprzyjemne dolegliwości i subiektywnie poprawiają drożność nosa
- najczęściej stosowane mieszaniny olejków: sosnowego, eukaliptusowego, tymiankowego
- stosowanie: 5-10 kropli na szklankę wrzącej wody do wdychania przez 10 min
- występują też w postaci maści dla dzieci do wcierania w okolicę klatki piersiowej w ostrych stanach zapalnych dróg oddechowych
Ø Leki wykrztuśne zmieniające odczyn (pH) wydzieliny gruczołów oskrzelowych
Wodorowęglan sodu:
- po doustnym podaniu alkalizuje wydzielinę oskrzeli (upłynnienie i łatwiejsza eliminacja)
- silnie alkalizuje sok żołądkowy i mocz
- po długim stosowaniu może usposabiać do kamicy nerkowej i ułatwiać zakażenie dróg moczowych
- występuje w naturalnych i sztucznych wodach mineralnych
Chlorek amonu:
- po doustnym podaniu wchłania się szybko
- powoduje zakwaszenie wydzieliny z dróg oddechowych
- wydala się przez gruczoły oskrzelowe (zwiększa to ich wydzielanie)
- upłynnia wydzielinę przez zakwaszenie
- po doustnym podaniu drażni błonę śluzową żołądka (może nasilać dolegliwości bólowe u chorych z chorobą wrzodowa)
- jako lek wykrztuśny stosowany z innymi lekami w postaci mieszanek
- upłynniają wydzielinę oskrzeli przez zmianę jej składu
- wyróżniamy trzy grupy: mukolityki (zmniejszają zawartość mukoprotein w wydzielinie dróg oddechowych), enzymy proteolityczne, detergenty
Ø Leki mukolityczne
Pochodne cysteiny (acetylocysteina, karbocysteina):
- zmniejszają lepkość dróg oddechowych przez rozrywanie wiązań dwusiarczkowych w polipeptydach śluzu
- skuteczność przy podawaniu leków drogą wziewną lub we wlewkach dooskrzelowych
- działanie leku podanego miejscowo w ciągu 10 min
- wskazania: stany chorobowe z obecnością wydzieliny o dużej lepkości, np.mukowiscydoza (nie są stosowane w astmie bo mogą wywołać skurcz oskrzeli)
- działania niepożądane: nieprzyjemny smak, podrażnienie błon śluzowych nosa i gardła, sporadycznie nudności i wymioty
- podawane droga doustna mają mniejszą skuteczność i podawane są w ostrych stanach zapalnych dróg oddechowych
- szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego
- max stężenie we krwi po 2-3 h, w tkance płucnej po 5 h
- pochodne cysteiny metabolizowane w wątrobie i wydalane przez nerki
Mesna:
- 2-merkaptoetanosulfonian sodu
- działanie podobne do cysteiny, jednak mniej działań niepożądanych
- podawana miejscowo w postaci aerozolu otrzymanego za pomocą inhalatora lub we wlewie
- metabolizowana w wątrobie i wydalana przez nerki
- stosowana we wszystkich chorobach dróg oddechowych, którym towarzyszy trudna do wykrztuszenia lepka wydzielina, w czasie znieczulenia ogólnego, bronchoskopii (w celu ułatwienia odessania wydzieliny z dróg oddechowych), w niektórych stanach zapalnych zatok przynosowych i zapaleń ucha środkowego
- działania niepożądane: podrażnienie błony śluzowej nosa i gardła, nudności, wymioty, napad duszności u chorych z astmą oskrzelową, nieprzyjemny smak i zapach
- nie należy łączyć jej z aminoglikozydami (osłabia uch aktywność p/bakteryjną)
Bromheksyna:
- złożony mechanizm działania
- działa wykrztuśnie w mechanizmie odruchowym i bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe
- wykazuje działanie mukolityczne zmniejszając zawartość mukopolisacharydów i albumin w śluzie
- zwiększa wytwarzanie surfaktantu (substancji powierzchniowo czynnej)
- drogi podania: doustnie, w inhalacjach, dożylnie
- metabolizowana w wątrobie częściowo do czynnego metabolitu
- w napadzie astmy oskrzelowej jest podawana dożylnie
- działania niepożądane: rzadko, zaburzenia żołądkowo-jelitowego podaniu doustnym i napady kaszlu po podaniu drogą wziewną
Ambroksol:
- czynny metabolit bromheksyny
- działa siniej niż związek macierzysty
- pobudza syntezę i wydzielanie surfaktantu
- zwiększa częstotliwość ruchu rzęsek nabłonka oddechowego
- zwiększa wydzielanie wydzieliny surowiczej
- szybko wchłania się po podaniu doustnym
- max stężenie w krwi po 2 h
- metabolizowany w wątrobie, wydalany z moczem
- eliminacja leku dwufazowa
- działanie niepożądane: rzadko, wzrost wydzielania z nosa, dolegliwości bólowe u chorych z chorobą wrzodową
- przeciwwskazanie: czynna postać choroby wrzodowej
Ø Detergenty
Tyloksapol:
- zmniejsza napięcie powierzchniowe
- ułatwia wykrztuszanie wydzieliny i przywraca ruch rzęsek
- podawany wziewnie przy pomocy aparatów inhalacyjnych
- w większych dawkach może powodować zapadnięcie pęcherzyków płucnych
- stosowany tylko w warunkach szpitalnych, w torakochirurgii, w zespołach zaburzeń oddychania u małych dzieci i noworodków
Surfaktant:
- naturalna substancja wytwarzana w pęcherzykach płucnych
- jest substancją powierzchniowo czynną złożoną głównie z glicerofosfolipidów
- podawany dotchawiczo przez rurkę intubacyjną w leczeniu lub zapobieganiu zespołom zaburzeń oddychania u noworodków i wcześniaków
- otrzymywany jest z płuc zwierząt, z płynu owodniowego kobiet
Ø Enzymy proteolityczne
Dornaza:
- deoksyrybonukleaza otrzymana z trzustki
- silnie upłynnia wydzielinę ropną
- stosowana do drzewa oskrzelowego po rozpuszczeniu w izotonicznym roztworze chlorku sodu
- działa po 30-60 min po podaniu
- działania niepożądane: objawy podrażnienia błon śluzowych, skurcz oskrzeli, odczyny alergiczne, wstrząs anafilaktyczny
Trypsyna i chymotrypsyna:
- peptydazy otrzymywane z trzustki wołu
- wykazują działanie głównie w obecności włóknika i śluzu; przy wydzielinie ropnej mało skuteczne
- działania niepożądane: jak w/w lecz częściej
4
Venuss20