Bernhard Thomas - Wymazywanie.pdf - Bernhard Thomas - ssaaggaa

THOMAS BERNHARD „WYMAZYWANIE”

Po rozmowie z moim uczniem Gambettim, z którym spotkałem się dwudziestego dziewiątego na

wzgórzu Pincio, żeby uzgodnić majowe terminy lekcji, pisze Murau, Franz-Josef, i którego wysoką

inteligencją jestem zaskoczony również teraz, po powrocie z Wolfsegg, ba, którą byłem zachwycony w

sposób na tyle odświeżający, że całkiem wbrew swojemu zwyczajowi, nakazującemu mi od razu przez

Via Condotti iść na Piazza Minerya, a także w coraz pogodniejszym nastroju dzięki myśli, iż, prawdę

mówiąc, już od dawna w Rzymie, a nie w Austrii czuję się jaku siebie w domu, poszedłem przez

Flaminia i Piazza del Popolo, wzdłuż całego Corso do swojego mieszkania, gdzie około drugiej w

południe otrzymałem telegram, informujący mnie o śmierci moich rodziców i mojego brata Johannesa.

Rodzice i Johannes zginęli tragicznie w wypadku. Caecilia, Amalia. Trzymając telegram w ręku,

spokojnie i z jasnym umysłem podszedłem do okna w gabinecie i popatrzyłem w dół na zupełnie pusty

Piazza Minerva. Dałem Gambettiemu pięć książek, co do których jestem przekonany, że w ciągu

najbliższych tygodni będą mu przydatne i konieczne, i poleciłem, żeby przestudiował te pięć książek

jak najuważniej i we wskazanym w jego przypadku wolnym tempie: Siebenkasa Jeana Paula, Proces

Franza Kafki, Amrasa Thomasa Bernharda, Portugalkę Musila, Escha, czyli Anarchii Brocha, i

pomyślałem teraz, otwarłszy okno, by swobodniej oddychać, że moja decyzja o wręczeniu

Gambettiemu właśnie tych, a nie innych, pięciu książek była słuszna, ponieważ w trakcie naszych

lekcji zaczną nabierać w jego oczach coraz większej wagi, i że wystarczająco dyskretnie dałem mu do

zrozumienia, iż następnym razem zamierzam podyskutować z nim o Powinowactwach z wyboru, nie

zaś o Świecie jako woli i wyobrażeniu. Również tego dnia po mozolnych, ciężkich rozmowach z

rodziną z Wolfsegg, sprowadzających się do codziennych, całkowicie prywatnych i przyziemnych

potrzeb, rozmowa z Gambettim okazała się dla mnie po raz kolejny ogromną przyjemnością.

Niemieckie słowa ciążą językowi niemieckiemu jak ołowiane ciężarki, powiedziałem do Gambettiego,

i w każdej sytuacji popychają ducha na szkodliwą dla niego płaszczyznę. Niemiecka myśl, podobnie

jak niemiecka mowa, zaczyna bardzo szybko kuleć pod niegodnym człowieka ciężarem jego własnego

języka, który tłamsi każdą pomyślaną myśl, zanim jeszcze w ogóle zostanie wypowiedziana; myśl

niemiecka rozwijała się zawsze z wielkim trudem pod brzemieniem języka niemieckiego i nigdy nie

rozwinęła się w pełni, w przeciwieństwie do myśli romańskiej rozwijającej się pod wpływem języków

romańskich, czego dowodzi historia wielowiekowych usiłowań Niemców. Chociaż wyżej cenię

hiszpański, prawdopodobnie dlatego, że jest mi bliższy, to jednak tego przedpołudnia Gambetti po raz

kolejny udzielił mi cennej lekcji na temat łatwości, lekkości i nieskończoności języka włoskiego, który

pozostaje w takim samym stosunku do niemieckiego, jak wzrastające w pełnej swobodzie dziecko z

zamożnego i szczęśliwego domu do tłamszonego, bitego i dzięki temu nie w ciemię bitego dziecka z

domu biednego, najuboższego. O ile wyżej zatem, powiedziałem do Gambettiego, należy cenić

dokonania naszych Filozofów i pisarzy. Każde słowo, powiedziałem, niechybnie ściąga ich myśl w

dół, każde zdanie ciąży ku ziemi bez względu na to, co ośmielą się pomyśleć, wskutek czego wszystko

ciąży zawsze ku ziemi. Dlatego również ich filozofia, a także to, co tworzą, jest jakby z ołowiu. Nagle

wygłosiłem do Gambettiego Schopenhauerowskie zdanie ze Świata jako woli i wyobrażenia najpierw

po niemiecku, a następnie po włosku, usiłując jemu, Gambettiemu, dowieść, jak ciężko opadła szala

wagi na mojej lewej ręce wyobrażającej szalę niemiecką, podczas gdy, by tak rzec, szala włoska,

wyobrażana prawą ręką, szybko skoczyła w górę. Ku mojemu i Gambettiego zadowoleniu wygłosiłem

kilka Schopenhauerowskich zdań, najpierw po niemiecku, później w swoim własnym tłumaczeniu na

włoski, i położyłem je, niejako wyraźnie widoczne dla całego świata, ale przede wszystkim dla

Gambettiego, na szalach wag wyobrażanych przez moje ręce, po czym wdałem się w doprowadzoną

przeze mnie z biegiem czasu do ostatecznych granic zabawę, która wreszcie skończyła się zdaniami z

Hegla i aforyzmem Kanta. Niestety, powiedziałem do Gambettiego, ciężkie słowa nie zawsze są

najbardziej ważkie, podobnie jak nie zawsze najbardziej ważkie są ciężkie zdania. Jednak ta zabawa

wkrótce mnie wyczerpała. Przystanąwszy przed hotelem Hassler, zdałem Gambettiemu krótką relację z

podróży do Wolfsegg, która to relacja mnie samemu wydała się w końcu zbyt rozwlekła, a nawet,

prawdę mówiąc, zbyt przegadana. Starałem mu się unaocznić, jak wygląda porównanie naszych dwu

rodzin, przeciwstawić niemiecki pierwiastek mojego rodu włoskiemu pierwiastkowi rodu

Gambettiego, w rezultacie jednak wygrałem tylko swoją rodzinę przeciw jego rodzinie, co musiało

moją relację zniekształcić, a Gambettiego, zamiast oświecająco pouczyć, tylko w nieprzyjemny sposób

zrazić. Gambetti jest dobrym słuchaczem i ma bardzo wytrawne, wyszkolone przeze mnie ucho na

prawdę danego wywodu i jego logikę. Gambetti jest moim uczniem, i na odwrót, ja sam jestem

uczniem Gambettiego. Uczę się od Gambettiego co najmniej tyle, ile Gambetti uczy się ode mnie.

Nasza wzajemna relacja jest idealna, raz bowiem ja jestem nauczycielem Gambettiego, a on moim

uczniem, to znowu Gambetti jest moim nauczycielem, a ja jego uczniem, i bardzo często dochodzi do

tego, że żaden z nas nie wie, czy w danej chwili Gambetti jest uczniem, a ja nauczycielem, czy też

odwrotnie. Doświadczamy wtedy stanu idealnego. Oficjalnie jednak to ja jestem zawsze nauczycielem

Gambettiego i za swoją działalność pedagogiczną otrzymuję od niego, a ściśle mówiąc, od ojca

Gambettiego, zapłatę. Dwa dni po powrocie ze ślubu mojej siostry Caecilii z fryburskim fabrykantem

kapsli do wina, teraz jej mężem, a moim szwagrem, muszę ponownie spakować rozpakowaną dopiero

przed południem torbę podróżną, której jeszcze wcale nie opróżniłem do końca, lecz zostawiłem ją na

krześle obok biurka, i udać się z powrotem do właściwie obrzydłego mi w ciągu ostatnich lat

Wolfsegg, pomyślałem, ciągle jeszcze patrząc przez otwarte okno na opustoszały Piazza Minerva w

dole, a powód nie jest teraz śmieszny ani groteskowy, tylko straszny. Zamiast rozmawiać z Gambettim

o Siebenkasie i o Portugalce, będę musiał paść pastwą czekających na mnie w Wolfsegg sióstr,

powiedziałem do siebie, zamiast z Gambettim o Powinowactwach z wyboru, będę musiał rozmawiać z

siostrami o pogrzebie rodziców i brata oraz o spuściźnie po nich. Miast przechadzać się z Gambettim

tam i z powrotem, będę zmuszony spełnić obowiązek pójścia do magistratu, na cmentarz i na plebanię,

a potem będzie mnie czekał spór z siostrami na temat formalności pogrzebowych. Pakując ponownie

bieliznę, którą dopiero przed wieczorem wypakowałem, usiłowałem uprzytomnić sobie jasno

konsekwencje, jakie pociągnie za sobą śmierć rodziców i śmierć brata, ale nie doszedłem do żadnego

wniosku. Byłem jednak naturalnie świadom, czego wymaga teraz ode mnie fakt śmierci tych trojga

ludzi, najbliższych mi przynajmniej na papierze: mojej całej siły, całej siły woli. Spokój, z jakim bez

pośpiechu wpychałem do torby rzeczy nieodzowne w podróży, równocześnie uwzględniając w swoich

rachubach najbliższą przyszłość, zachwianą wskutek tego niewątpliwie straszliwego nieszczęścia,

wydał mi się niesamowity dopiero długo po tym, kiedy zamknąłem torbę. Pytanie, czy kochałem

rodziców i brata, pytanie, któremu od razu dałem odpór słowem naturalnie, pozostało bez odpowiedzi

nie tylko co do swej istoty, lecz także co do stanu faktycznego. Już od dawna nie miałem ani z

rodzicami, ani z bratem tak zwanych dobrych stosunków, były one raczej napięte, a w ostatnich latach

raczej obojętne. Już od dawna nie chciałem nic wiedzieć o Wolfsegg, a więc również o nich, ale i

odwrotnie, oni o mnie też, taka jest prawda. Ta świadomość tylko ograniczyła nasze wzajemne

stosunki, sprowadzając je mniej lub bardziej do kontaktów w najważniejszych życiowo kwestiach.

Pomyślałem: dwadzieścia lat temu rodzice wyrzucili cię nie tylko z Wolfsegg, do którego chcieli cię

dożywotnio przykuć, lecz równocześnie ze swoich serc. W ciągu tych dwudziestu lat brat nieustannie

zazdrościł mi rozwoju duchowego, mojej megalomańskiej samodzielności, jak się kiedyś wyraził w

rozmowie ze mną tej bezwzgędnej wolności, z powodu której mnie nienawidził. Siostry posuwały się w

swojej nieufności wobec mojej osoby znacznie dalej, niż to jest dopuszczalne między rodzeństwem; od

chwili, kiedy wyjechałem z Wolfsegg, a tym samym odwróciłem się do sióstr plecami, one także

prześladowały mnie swoją nienawiścią. Taka jest prawda. Podniosłem torbę, była jak zwykle za

ciężka, pomyślałem, że w istocie jest całkiem zbyteczna, gdyż przecież w Wolfsegg mam wszystko. Po

co targam ze sobą tę torbę? Postanowiłem pojechać do Wolfsegg bez torby, więc z powrotem

wypakowałem spakowane wcześniej rzeczy i wszystko po kolei wsadziłem do komody. To normalne,

że kochamy swoich rodziców, i tak samo naturalne jest, że kochamy rodzeństwo, pomyślałem, znowu

stojąc przy oknie i patrząc na ciągle jeszcze opustoszały Piazza Minerva w dole, nie zauważamy

jednak, że od pewnego określonego momentu zaczynamy ich nienawidzić, bez udziału naszej woli, ale

w ten sam naturalny sposób, w jaki wcześniej kochaliśmy ich ze wszystkich tych powodów, które

uświadamiamy sobie dopiero lata, a nierzadko dziesiątki lat później. Nie potrafimy już określić

dokładnie chwili, kiedy to przestajemy kochać rodziców i rodzeństwo, i nawet nie staramy się jej

odtworzyć, jako że w gruncie rzeczy zwyczajnie się tego boimy. Kto opuszcza członków swojej

rodziny wbrew ich woli, i do tego jeszcze w najbardziej bezlitosny sposób, tak jak ja to uczyniłem,

musi liczyć się z ich nienawiścią, im większa więc była początkowo ich miłość do nas, tym większa

jest, kiedy pojmiemy, cośmy sobie poprzysięgli, ich nienawiść. Przez dziesiątki lat cierpiałem wskutek

tej nienawiści, powiedziałem teraz do siebie, ale od lat już z tego powodu nie cierpię, przywykłem do

ich nienawiści i już mnie nie rani. A ta ich nienawiść do mnie stała się niechybnie powodem mojej

nienawiści do nich. Jednakże oni również przestali w ostatnich latach cierpieć wskutek mojej

nienawiści. Pogardzali swoim rzymianinem, podobnie jak ja pogardzałem nimi jako wolfsegganami, i

prawdę mówiąc, w ogóle o mnie nie myśleli, podobnie jak i ja przez większość minionego czasu w

ogóle o nich nie myślałem. Zawsze nazywali mnie szarlatanem i gadułą, pasożytem wykorzystującym

ich oraz cały świat. Ja zaś miałem na ich scharakteryzowanie wyłącznie jedno słowo: głupcy. Śmierć,

choćby to nawet był jedynie wypadek samochodowy, powiedziałem do siebie, nic tu nie zmienia. Nie

powinienem bać się własnego sentymentalizmu. Gdy czytałem ten telegram, ani przez chwilę nie

zadrżały mi ręce, a przez moje ciało ani przez chwilę nie przebiegł dreszcz. Będę musiał powiadomić

Gambettiego o tym, że moi rodzice oraz brat nie żyją i że na kilka dni będę musiał przerwać nauczanie,

pomyślałem, tylko na kilka dni, gdyż nie zamierzałem zatrzymać się w Wolfsegg dłużej niż na kilka

dni; tydzień wystarczy, nawet gdyby zaszły jakieś nieprzewidziane, komplikujące sprawę formalności.

Przez moment pomyślałem o tym, czyby nie zabrać Gambettiego ze sobą, odczuwałem bowiem strach

przed ogromną przewagą wolfseggan i chętnie miałbym u boku przynajmniej jednego człowieka, w

którego obecności mógłbym obronić się przed ich natarciem, odpowiadającego mi człowieka i partnera

w sytuacji rozpaczliwej, a być może bez wyjścia, ale natychmiast porzuciłem tę myśl, chcąc oszczędzić

Gambettiemu konfrontacji z wolfsegganami. Zobaczyłby wtedy, że wszystko, co w ostatnich latach

opowiadałem mu o Wolfsegg, to fraszka w porównaniu z prawdą i rzeczywistością, którą by ujrzał,

pomyślałem. Chwilami byłem przekonany, że powinienem zabrać Gambettiego ze sobą, to znowu, że

nie powinienem. W końcu postanowiłem go nie zabierać. Z Gambettim wywołam zbyt wielkie,

najprawdopodobniej w ogólnym rozrachunku przykre dla mnie i sensacyjne zainteresowanie,

pomyślałem. Takiego człowieka jak Gambetti już w ogóle w Wolfsegg nie zrozumieją. Całkiem

niefrasobliwych obcych przybyszów przyjmowali zawsze z niechęcią i nienawiścią, zawsze odrzucali

wszystko, co obce, nigdy nie zadali się z czymś obcym lub z kimś obcym, jak ja to mam w zwyczaju.

Zabrać Gambettiego do Wolfsegg oznaczałoby dla mnie zrazić go do siebie i w efekcie bardzo

boleśnie zranić. Ja sam ledwo potrafię uporać się z Wolfsegg, a co dopiero człowiek o takim

usposobieniu jak Gambetti. Konfrontacja Gambettiego z Wolfsegg mogłaby zaiste doprowadzić do

katastrofy, pomyślałem, której niechybną ofiarą stałby się wówczas jedynie Gambetti. Wszakże już

wcześniej mogłem był zabrać go ze sobą do Wolfsegg, pomyślałem, jednak zawsze z jakichś ważnych

powodów odstępowałem od tego pomysłu, chociaż często sobie powtarzałem, że podróż do Wolfsegg

może być pożyteczna nie tylko dla mnie, lecz także dla samego Gambettiego. Relacje na temat

Wolfsegg, które przedtem składałem Gambettiemu, zyskałyby wtedy dzięki jego osobistym

obserwacjom na autentyczności, niedającej się uzyskać w żaden inny sposób. Znam Gambettiego już

piętnaście lat i ani raz nie zabrałem go ze sobą do Wolfsegg, pomyślałem. Być może Gambetti ma na

ten temat inne zdanie niż ja, powiedziałem teraz do siebie, biorąc pod uwagę niezwykłość, jaką

naturalnie jest nie zaprosić i nie zabrać ze sobą człowieka, z którym od piętnastu lat utrzymuję mniej

lub bardziej zażyłe stosunki, ani razu w ciągu tych piętnastu lat do miejscowości będącej miejscem

mojego pochodzenia. Dlaczego w istocie przez te wszystkie piętnaście długich lat nie pozwoliłem

Gambettiemu zajrzeć w karty moich stron rodzinnych? pomyślałem. Bo zawsze napawało mnie to

lękiem i ciągle jeszcze ten lęk odczuwam.

Bo przede wszystkim pragnę uchronić się przed wiedzą Gambettiego na temat Wolfsegg, a zatem

również przed jego wiedzą na temat mojego pochodzenia, i nawet jego samego chcę uchronić przed

taką wiedzą, która prawdopodobnie wywarłaby na niego wyłącznie zgubny wpływ. W ciągu

trwających piętnaście lat naszych stosunków nigdy nie chciałem wydać Gambettiego na pastwę

Wolfsegg. Mimo iż zawsze byłoby mi niezwykle miło nie jeździć do Wolfsegg samotnie, lecz w to-

warzystwie Gambettiego, to wciąż wzdragałem się przed zabraniem go tam ze sobą. Naturalnie

Gambetti w każdej chwili pojechałby ze mną do Wolfsegg. Cały czas przecież czekał na moje

zaproszenie. Ja go jednak nie zapraszałem. Pogrzeb jest nie tylko smutną, lecz także nader

nieprzyjemną okazją, powiedziałem teraz do siebie, więc akurat z tej okazji nie poproszę Gambettiego,

by pojechał ze mną do Wolfsegg. Powiadomię go o tym, że moi rodzice nie żyją, chociaż, powiem, nie

mam potwierdzenia, iż wraz z moim bratem zginęli w wypadku samochodowym, ale ani słowem nie

napomknę, by się tam ze mną wybrał. Jeszcze dwa tygodnie temu, zanim pojechałem na wesele siostry,

w wielu surowych słowach opisywałem Gambettiemu moich rodziców, a brata nazwałem ni mniej, ni

więcej tylko człowiekiem podłego charakteru i beznadziejnym głupcem. Wolfsegg opisywałem jako

siedlisko tępoty. Okropny klimat, jaki zawsze panował w okolicy Wolfsegg i zawsze wszystko

opanowywał, przenosi się na ludzi, którzy są zmuszeni do życia albo dokładniej: do wegetowania w

Wolfsegg, i podobnie jak ten klimat charakteryzują się nieomal morderczą bezwzględnością wobec

innych. Przy tym jednak wspominałem również o niesłychanych zaletach Wolfsegg, o pięknych

jesiennych dniach, o ukochanym przeze mnie, niemającym sobie podobnego zimowym chłodzie i o

zimowej ciszy w okolicznych lasach i dolinach. A także o tym, że jest tam wprawdzie bezwzględna,

lecz na wskroś nieskalana i wspaniała natura. Ale i o tym, że mieszkający wśród niej ludzie w ogóle

nie zauważają owej na wskroś czystej i wspaniałej natury, gdyż nie pozwala im na to ich tępota.

Gdyby nie było tam członków mojej rodziny, tylko same mury, w których żyją, powiedziałem

wówczas do Gambettiego, musiałbym czuć, że Wolfsegg to szczęśliwe dla mnie zrządzenie losu, gdyż

jak żadna inna miejscowość odpowiada mojemu duchowi. Nie mogę jednak wymazać mojej rodziny ze

świata tylko dlatego, że tego chcę powiedziałem. Wyraźnie słyszę siebie wypowiadającego to zdanie, a

groza, jaka wkradła się w nie teraz wskutek rzeczywistej śmierci rodziców i brata, kazała mi, nadal

stojącemu przy oknie i patrzącemu w dół na Piazza Minerva, wypowiedzieć je jeszcze raz głośno.

Ponieważ zaś owo zdanie Nie mogę jednak wymazać mojej rodziny ze świata tylko dlatego, że tego

chcę wygłoszone wówczas do Gambettiego z najwyższą odrazą wobec ludzi, do których się odnosiło,

powtórzyłem teraz dość głośno i nieomal teatralnie, tak jakbym był aktorem, który mając obowiązek

wypowiedzenia takiego zdania przed większym audytorium, musi się w tym najpierw wyćwiczyć,

momentalnie pozbawiłem je ostrości. Naraz przestało mieć niszczącą siłę. Jednakże to zdanie Nie

mogę jednak wymazać mojej rodziny ze świata tylko dlatego, że tego chcę niebawem znów wysunęło

się na plan pierwszy i zawładnęło mną. Usiłowałem coś zrobić, żeby zamilkło, ale nie pozwoliło się

zdławić. Nie tylko je wypowiadałem, paplałem to zdanie raz po raz pod nosem, by je ośmieszyć, lecz

mimo prób zdławienia go i ośmieszenia stawało się z każdą chwilą groźniejsze. Naraz uzyskało taką

wagę, jakiej jeszcze nie miało żadne inne moje zdanie. Z tym zdaniem nie możesz się mierzyć,

powiedziałem do siebie, z tym zdaniem będziesz musiał żyć. To stwierdzenie momentalnie przyniosło

mi ukojenie. Jeszcze raz wypowiedziałem zdanie Nie mogę jednak wymazać mojej rodziny ze świata

tylko dlatego, że tego chcę tak, jak je wygłosiłem wcześniej do Gambettiego. I naraz uzyskało takie

samo znaczenie jak wówczas, gdy wygłosiłem je do Gambettiego. Na Piazza Minerva nie było, oprócz

gołębi, śladu życia. Nagle zrobiło mi się zimno i zamknąłem okno. Usiadłem przy biurku. Leżała na

nim jeszcze poczta, między innymi list od Eisenberga, list od Spadoliniego, arcybiskupa i kochanka

mojej matki, oraz kartka od Marii. Zaproszenia od różnych rzymskich instytucji kulturalnych, a także

wszystkie inne od osób prywatnych wrzuciłem natychmiast do kosza, również kilka listów, które już

po całkiem pobieżnych oględzinach wydały mi się listami z pogróżkami lub z prośbami o jałmużnę, od

ludzi, którzy albo chcieli ode mnie pieniędzy, albo oświecenia w kwestii, co w istocie zamierzam

osiągnąć swoim sposobem myślenia i życia, od ludzi odwołujących się do kilku artykułów w gazetach,

które w ostatnim czasie opublikowałem i które tym ludziom nie odpowiadają, ponieważ są naturalnie

pomyślane i napisane przeciw nim wszystkim, oczywiście listy z Austrii, pisane przez ludzi

prześladujących mnie swoją nienawiścią aż w Rzymie. Od lat otrzymuję takie listy, których, jak

początkowo sądziłem, nie piszą bynajmniej wariaci, tylko naprawdę dojrzałe osoby, by tak rzec, bez

zarzutu pod względem prawnym, te osoby grożą mi między innymi prześladowaniami i śmiercią za

moje publikacje w najrozmaitszych gazetach i czasopismach, nie tylko we Frankfurcie i Hamburgu,

lecz także w Mediolanie i Rzymie. Ci ludzie powiadają, że nieustannie obrzucam Austrię błotem, że w

najbardziej bezwstydny sposób lżę ojczyznę i gdzie tylko i kiedy mogę, pomawiam Austriaków o

podłe i nikczemne katolicko-narodowosocjalistyczne przekonania, mimo iż, jak piszą ci ludzie, w

rzeczywistości nie spotyka się już podobno w Austrii takich podłych i nikczemnych katolicko

narodowosocjalistycznych przekonań. Austria nie jest podła ani nikczemna, zawsze była po prostu

piękna, piszą ci ludzie, a naród austriacki jest zacny. Takie listy zawsze natychmiast wyrzucałem,

dzisiaj rano też. Zatrzymałem jedynie list od Eisenberga, zaproszenie od mojego kolegi ze studiów,

obecnego rabina Wiednia, na spotkanie w Wenecji, gdzie pod koniec maja, jak pisze, będzie miał

różne zajęcia i chciałby wybrać się ze mną do teatru, nie tak jak przed rokiem, jak pisze, nie na coś

takiego jak Opowieść o żołnierzu Strawińskiego, lecz na Tankreda Monteverdiego. Oczywiście

przyjmę zaproszenie Eisenberga, natychmiast mu odpowiem, pomyślałem, ale natychmiast oznacza po

powrocie z Wolfsegg. Przechadzki z Eisenbergiem po Wenecji były dla mnie zawsze ogromną przy-

jemnością, pomyślałem, podobnie jak w ogóle przebywanie z Eisenbergiem. Zawsze gdy przyjeżdża

do Włoch, choćby tylko na kilka dni do Wenecji, zapowiada się, pomyślałem, zaprasza mnie, i to

zawsze na, jak sam mówi, wysoce artystyczną ucztę, niewątpliwie Tankred w Fenice jest taką ucztą,

pomyślałem. Przysłali mi egzemplarz okazowy „Corriere della Sera”, w którym wydrukowano mój

krótki esej o Leoszu Janaczku. Pełen niecierpliwości otworzyłem gazetę, ale ów esej nie był po

pierwsze zamieszczony na czołowym miejscu, co natychmiast wprawiło mnie w zły humor, po drugie

już podczas pobieżnej lektury odkryłem w nim szereg niewybaczalnych błędów drukarskich, a więc

najstraszliwszą rzecz, jaka mogła mi się przytrafić. Rzuciłem „Corriere” w kąt i ponownie

przeczytałem, co napisała na kartce Maria. Moja wielka poetka pisze, że w sobotę wieczorem pragnie

wybrać się ze mną na kolację, jedynie z tobą, napisała zresztą nowe wiersze, dla ciebie, jak pisze. Moja

wielka poetka jest w ostatnim czasie bardzo płodna, pomyślałem i wyciągnąłem szufladę, w której

przechowuję kilka fotografii członków mojej rodziny. Bardzo uważnie przyjrzałem się zdjęciu, na

którym moi rodzice wsiadają właśnie na londyńskim dworcu Victoria do pociągu do Dover. Zrobiłem

im tę fotografię bez ich wiedzy. Przyjechali do mnie, kiedy w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym roku

studiowałem w Londynie, i po dwutygodniowym pobycie w Anglii, który zawiódł ich aż do Glasgow i

Bristolu, udali się podróż do Paryża, gdzie oczekiwały ich moje siostry, które

z kolei po odwiedzinach u naszego wuja Georga przyjechały do Paryża z Cannes, żeby spotkać się tam

z rodzicami. Przynajmniej w roku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym zachowywałem się jeszcze dość

przyzwoicie wobec rodziców, pomyślałem. Pragnąłem studiować w Anglii, a oni w najmniejszym

stopniu się temu nie sprzeciwiali, zakładając najwidoczniej, ze po studiach w Anglii wrócę do

Wiednia, wreszcie zaś do Wolfsegg, aby spełnić ich pragnienia i wraz z bratem uprawiać ziemię oraz

zarządzać gospodarstwem w Wolfsegg. Ale ja już wtedy nie miałem zamiaru wracać, prawdę mówiąc,

wyjeżdżałem z Wolfsegg do Anglii, do Londynu, z mocnym postanowieniem, że nigdy więcej tam nie

wrócę. Nienawidziłem rolnictwa, pasji mojego brata i ojca. Nienawidziłem wszystkiego, co wiązało się

z Wolfsegg, ponieważ chodziło tam zawsze wyłącznie o ekonomiczne korzyści dla rodziny, o nic

więcej. W Wolfsegg, odkąd ono istnieje i znajduje się w rękach mojej rodziny, zajmowano się

wyłącznie gospodarstwem i tym, jakby tu w przyszłości ciągnąć coraz większe zyski z jego produkcji

rolnej, a więc z upraw, nawet jeszcze dzisiaj obejmujących bądź co bądź dwanaście tysięcy hektarów,

a także z kopalń. Tylko jedno im było w głowie: jak największa eksploatacja swojej własności.

Wprawdzie zawsze udawali, że powoduje nimi coś więcej niż tylko żądza zysków finansowych,

udawali, że cenią kulturę, a nawet różne rodzaje sztuki, ale rzeczywistość była zawsze przygnębiająca i

zawstydzająca. Mieli wprawdzie tysiące książek w pięciu aż wolfseggskich bibliotekach i z absurdalną

regularnością odkurzali te biblioteki trzy czy cztery razy do roku, ale nigdy nie czytali książek ze

swoich bibliotek. Wszystkie te biblioteki były zadbane w najwyższym możliwym stopniu, żeby je

mogli bez wstydu pokazywać gościom, chełpić się przed nimi i prezentować drogocenne druki, ale

osobiście z wszystkich tych tysięcy, ba, dziesiątków tysięcy drogocennych druków nigdy nie robili

użytku, jaki wydawałby się oczywisty. Pięć bibliotek w Wolfsegg, cztery w głównym budynku i jedną

w oficynach, założyli już moi praprapradziadowie, rodzice natomiast nie dokupili do tych zbiorów

nawet jednego tomu. Mówi się, że wszystkie nasze biblioteki razem wzięte są równie cenne jak

światowej sławy biblioteka biskupstwa w Lambach. Ojciec nie przeczytał w życiu ani jednej książki,

matka czasem tylko przeglądała stare publikacje przyrodnicze, by napawać się widokiem zdobiących

je sztychów o wspaniałych barwach. Siostry w ogóle nie zachodziły do żadnej z bibliotek, chyba tylko

po to, żeby pokazać je gościom, gdy ci wyrazili życzenie obejrzenia naszych zbiorów. Fotografia,

którą zrobiłem rodzicom na dworcu Victoria, ukazuje ich w wieku, gdy jeszcze wypuszczali się w

podróże i nie dokuczały im żadne choroby. Mieli na sobie kupione dopiero co u Burberryego płaszcze

od deszczu, a w rękach dzierżyli nowe parasole, również od Burberryego. Jako typowi mieszkańcy

kontynentu starali się wyglądać bardziej angielsko od Anglików, przez co robili wrażenie raczej

groteskowe niż eleganckie i wytworne, toteż na widok tej fotografii nigdy nie mogłem powstrzymać

się od śmiechu, tym razem jednak nie miałem ochoty się śmiać. Moja matka miała nieco zbyt długą

szyję, którą raczej trudno by było nazwać piękną, w chwili zaś gdy robiłem to zdjęcie, wyciągnęła ją,

jako że właśnie wsiadała do pociągu, jeszcze o kilka centymetrów bardziej niż zazwyczaj, co podwoiło

komizm tej fotografii. Mój ojciec z kolei zachowywał zawsze postawę kogoś, kto nie potrafi ukryć

przed światem nieczystego sumienia i z tego powodu jest bardzo nieszczęśliwy. W chwili gdy robiłem

owo zdjęcie, ojciec miał na głowie kapelusz wciśnięty na czoło nieco głębiej niż zwykle, co ukazuje go

o wiele bardziej nieporadnym, niż był w rzeczywistości. Nie wiem, dlaczego zachowałem akurat tę

fotografię rodziców. Pewnego dnia dojdę do tego, co mną powodowało, pomyślałem. Odłożyłem

zdjęcie na biurko i zacząłem szukać innego, zrobionego dopiero przed dwoma laty na brzegu jeziora w

Wolfsegg, a ukazującego mojego brata na własnej żaglówce, którą przez cały rok trzyma w Sankt

Wolfgang w budce dzierżawionej od Furstenbergów. Mężczyzna na fotografii to zgorzkniały człowiek,

którego zniszczyło stałe przebywanie wyłącznie w towarzystwie rodziców. Sportowy strój z trudem

maskuje choroby, które już całkowicie bratem zawładnęły. Jego uśmiech jest, jak to się mówi,

udręczony, a fotografię mógł zrobić tylko jego brat, czyli ja. Kiedy dałem mu odbitkę tego zdjęcia,

podarł ją bez słowa. Zdjęcie brata położyłem obok fotografii, na której rodzice wsiadają w Londynie

do pociągu do Dover, i jakiś czas przyglądałem się obu odbitkom. Kochałeś tych ludzi tak długo, póki

oni ciebie kochali, a potem znienawidziłeś ich w chwili, kiedy i oni ciebie znienawidzili. Nigdy

oczywiście nie myślałem, że ich przeżyję, wręcz przeciwnie, zawsze byłem zdania, że to ja pewnego

dnia umrę pierwszy. O sytuacji, która teraz powstała, nigdy nie myślałem, o wszystkich innych

możliwościach natomiast myślałem raz po raz, nigdy jednak o tej. Bardzo często wyobrażałem sobie

— i bardzo często też marzyłem o tym, żeby umrzeć, zostawić ich, zostawić samych beze mnie,

uwolnić ich od siebie przez swoją śmierć, ale nigdy o tym, że to oni mnie zostawią. Fakt, iż to oni teraz

nie żyją, a nie ja, był dla mnie w pierwszej chwili nie tylko najbardziej nieprzewidywalny, lecz wręcz

sensacyjny. Zaszokował mnie ów sensacyjny element, owa sensacyjna elementarność, a nie sam w

sobie fakt, że nie żyją, i to nieodwołalnie. Rodzice jako para, prawdę mówiąc, zawsze we wszystkim

nieporadna, chociaż w moich oczach przez całe życie demoniczna, skurczyli się raptem, skurczyli się

nagle do rozmiarów tej groteskowej i śmiesznej fotografii, która leży teraz przede mną na biurku i

której przyglądam się z największą wnikliwością i bezwstydem. Podobnie jak fotografii brata. Tych

ludzi bałeś się przez całe życie tak bardzo, jak niczego innego na świecie, pomyślałem, i z tego lęku

uczyniłeś największą potworność swojego życia, powiedziałem sam do siebie. Od tych ludzi przez całe

życie nie potrafiłeś się odsunąć, chociaż raz po raz podejmowałeś takie próby, ale wszystkie twoje

próby były koniec końców skazane na porażkę, pojechałeś do Wiednia, żeby odsunąć się od rodziców

i brata, do Londynu, żeby się od nich odsunąć, pojechałeś do Paryża, Ankary, Stambułu, a wreszcie do

Rzymu, nadaremnie. Musieli zginąć tragicznie i skurczyć się do rozmiarów tego śmiesznego świstka

papieru zwącego się fotografią, by nie móc ci już dłużej szkodzić. Mania prześladowcza się skończyła,

pomyślałem. Nie żyją. Jesteś wolny. Na widok fotografii ukazującej mojego brata na żaglówce w

Sankt Wolfgang po raz pierwszy poczułem dla niego współczucie. Wyglądał teraz o wiele śmieszniej

niż dawniej, gdy oglądałem to zdjęcie. Przeraziło mnie moje nieprzejednanie zrodzone pod wpływem

tej obserwacji. Również rodzice na fotografii ukazującej ich na dworcu Victoria byli komiczni. Żadne

Bernhard Thomas - Wymazywanie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: