Dzieciństwo Pana, Ewangelia Tomasza (Dzieciństwa) (EwTmDz).pdf

Dzieciństwo Pana, Ewangelia Tomasza (Dzieciństwa)

(EwTmDz)

(przekład i opracowanie ks. Marek Starowieyski)

Źródło: Apokryfy Nowego Testamentu, pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego. Tom I:

Ewangelie apokryficzne. Opowiadania o Jezusie, Maryi, Józefie i Janie Chrzcicielu.

Dzieciństwo Pana (gr. Paidika tu Kyriu) tradycyjnie nazywane jest

Ewangelią dzieciństwa Ps. Tomasza (EwTmDz), i ten tytuł zachowujemy z

powodu jego zasiedzenia w języku polskim 739 . Imię Tomasza, występujące

tylko w niektórych wersjach jest dodatkiem późniejszym; należy więc odróżnić

EwTmDz od gnostyckiej Ewangelii Tomasza z Nag Hammadi (EwTm), już

uprzednio podanej. EwTmDz opowiada o cudach, jakich dokonał Jezus między

piątym a dwunastym rokiem życia, po powrocie Świętej Rodziny z Egiptu do

Nazaretu. Zawiera ona od kilkunastu do kilkudziesięciu epizodów: liczba

zmienia się zależnie od wersji językowej; niektóre z tych epizodów funkcjonują

osobno w piśmiennictwie danego narodu.

Utwór powstał w II lub III w., prawdopodobnie w środowisku gnostycko-

dokeckim, a następnie podlegał bardzo licznym przeróbkom, polegających

szczególnie na usunięciu elementów heretyckich z utworu, co jednak nie

zawsze się udawało - pozostają w nim ślady cięć. Pozostały w nim również

terminy greckie używane przez gnostyków (np. ho dzoon, stoicheion, eklektos,

karpoforeo, itd.), co widać szczególnie w rozdziałach 6-8. EwTmDz jest

cytowana (albo przynajmniej niektóre epizody) już przez św. Justyna ( 167), w

Liście Apostołów i przez św. Ireneusza ( 202, miejsca cytowane w

komentarzu); natomiast najstarszy rękopis, palimpsest łaciński, pochodzi z V

w. Nie potrafimy określić miejsca powstania EwTmDz; przypuszcza się, że

został napisany w środowisku palestyńsko-syryjskim.

W EwTmDz znajdujemy opisy cudów zdziałanych przez Jezusa Dziecko,

które wykazują jego niezwykłą wiedzę lub moc, co nie zmienia faktu, że cuda

bywają okrutne i często w złym guście, czynione zazwyczaj nie po to, by

człowiekowi pomóc, ale by go olśnić.

Utwór powstał prawdopodobnie w kręgach gnostyków: Ireneusz

informuje, że EwTmDz powstała w kręgach markozjan 740 Jezus w EwTmDz od

początku jest wszechpotężnym Bogiem, w pełni doskonałości i mocy, który nie

podlega rozwojowi, co odpowiada twierdzeniu Marcjona: według niego Jezus

był semel grandis, semel totu s 741 i tak właśnie przedstawiony jest Jezus w

EwTmDz; ten rozwój natomiast podkreślali pisarze ortodoksyjni 742 , a Meliton z

Sardes odrzucał opowiadanie o dziecku-cudotwórcy 743 . Natomiast widać w

739 Tytuł Paidika tu Christu zna Jan Chryzostom, Hom. 17 in Joannem, PG 59, 110.

740 Adv. haer. 1, 20, 1, SCh 264, 288; Hipolit, Haeresis 5, 7, 21 — twierdzi, że powstał wśród

naaseńczyków natomiast Euzebiusz z Cezarei, HE 3, 25, 6 i Cyryl Jerozolimski, Cat. 4, 36 — w kręgach

manichejskich.

741 Adv. Marci, 4, 21, CCL 2, 600.

742 Justyn, Dialog 88, 2, PG 6, 685; Ireneusz, Adv. haer. 2, 22, 4, SCh 294, 220nn.; Orygenes, Hom.

XVIII in Lc, GCS 35, 123; Hom. I in Hieremiam, GCS 6, 6n.

743 Wedle Atanazego Synaity, Hodeg. 13, PG 89, 229; 5, 1221; SCh 123, 226.

utworze ślady ebionityzmu (podkreślenie np. roli św. Józefa jako ojca

naturalnego Jezusa: 2, 3; 4, 1; 6, 1, itd.).

Językiem oryginalnym utworu był j. grecki. EwTmDz jest napisana

językiem bardzo prostym i niedbałym; czasami tekst jest bardzo ciemny z

powodu częstych zmian w nim dokonywanych. EwTmDz cieszyła się ogromnym

powodzeniem, stąd też tekst gnostycki bywał "oczyszczany" z elementów

nieortodoksyjnych, zmieniany i to wszystko sprawia, że tekst chwilami jest

wprost niezrozumiały. Istnieje ponadto kilkanaście wersji językowych, często

również zepsutych. Wydaje się, że stosunkowo najlepszy jest tekst etiopski

utworu.

Tekst tu podany stanowi tłumaczenie z francuskiego przekładu

krytycznego pióra S. Voicu, który przygotowuje wydanie krytyczne utworu 744 .

Uzupełniamy go w miejscach brakujących tekstem greckim A, który

umieszczamy w przypisach; w Dodatku podajemy epizody zawarte w różnych

wersjach językowych. Na końcu dajemy wreszcie tekst grecki wersji B dla

pokazania, jak wyglądała jedna z popularnych wersji tego apokryfu. Teksty

wersji gr. A i B przekładamy z wydania Tischendorfa; odwołujemy się do

przekładów tych wersji w ANT.

A. Rekonstrukcja tekstu pierwotnego

PAN JEZUS LEPI PTASZKI 745 .

2. 746 1. Gdy Jezus był dzieckiem, bawił się koło brodu na strumyku;

sprawił, że woda wypływała z niego do kałuży, aby stać się czystą. 2.

Następnie wyciągnął z naczynia miękką glinę i ukształtował z niej dwanaście

ptaszków 747 . Był to dzień szabatu i wiele dzieci bawiło się z nim. 3. Pewien Żyd

ujrzał, jak on to robił wraz z dziećmi. Podszedł więc do Józefa, jego ojca, i

oskarżył Jezusa w słowach: "Zrobił błoto i ukształtował z nich ptaszki w dzień

szabatu, w który nie wolno tego czynić". 4. Przyszedł Józef i zgromił Jezusa

słowami: "Dlaczego w dzień szabatu robisz to, czego nie godzi się czynić?" 748

Skoro Jezus usłyszał te słowa, klasnął w dłonie i sprawił, że ptaszki uleciały i

zawołał do nich: "Nuże, latajcie i pamiętajcie o mnie, wy, które żyjecie". I

ptaszki uleciały ćwierkając. 5. Gdy faryzeusz to ujrzał, był zdziwiony i poszedł,

744 EAC 1, 191-208.

745 Tekst EwTmDz zaczyna się od opowiadania, natomiast w niektórych rękopisach greckich, łacińskich i

niektórych późniejszych znajdujemy wprowadzenie (rozdział 1): „Ja, Tomasz Izraelita, zwiastuję wam,

którzy przeszliście z pogaństwa, poznanie dzieciństwa i wielkich czynów Pana naszego Jezusa

Chrystusa, których dokonał, gdy narodził się w naszym kraju. Taki jest ich początek” (według wersji

greckiej A).

746 Por. A II, B II-III, łac. IV; EwDzArab 36; ZapB 2, 11. Według wersji syryjskiej Jezus ożywiał wiele

zwierząt. Nie można wykluczyć wpływu Platona: Dedal wyrabiał ruszające się figurki (Eutyfron 11,

CD). Wpływ tego opowiadania widać w Koranie: „Przyszedłem do was ze znakiem od waszego Pana. Ja

utworzę wam z gliny postać ptaka i tchnę w niego, a on stanie się ptakiem”, 3, 49, 68, por. powyżej s.

175; dodajmy jednak, że cudu tego dokonuje, wg komentarza Tabarî, s. 105, już jako dojrzały

człowiek, i ptakiem tym był... nietoperz. W polskiej kulturze ludowej mamy liczne wersje tego

opowiadania, por. Zowczak 282-284.

747 Por. Rdz 2, 7. Jezus postępuje jak Bóg Stworzyciel.

748 Por. Mt 12, 1n.

aby opowiedzieć o tym przyjaciołom 749 .

UKARANIE SYNA ANNASZA.

3. 750 1. I wtedy syn Annasza 751 , uczonego, który znajdował się tam z

Józefem, wziął brzozową gałąź, wypuścił wodę, którą Jezus zebrał i wysuszył

kałużę. 2 Jezus zaś, skoro ujrzał, co się stało, rzekł do niego: "Niech twoja

latorośl pozostanie bez korzenia, a twój owoc stanie się suchy, jak gałąź

zerwana przez wiatr". 3. I natychmiast dziecko uschło 752 .

UKARANIE DZIECKA.

4. 753 1. Innym razem Jezus szedł ze swym ojcem i jakieś dziecko biegnąc

uderzyło go w ramię. I natychmiast dziecko padło martwe. Zaś ci, którzy

widzieli, co się wydarzyło, zawołali mówiąc: "Skąd jest to dziecko, bo wszystko,

co mówi, natychmiast się wypełnia?" 2. A rodzice zmarłego dziecka przyszli do

Józefa i rzekli do niego: "Nie możesz mieszkać z nami w tej wiosce z takim

dzieckiem, albo raczej naucz je błogosławić, a nie przeklinać" 754 .

NAGANA JÓZEFA.

5. 755 1. Józef więc podszedł do dziecka i zganił je mówiąc: "Dlaczego,

synu mój, czynisz takie rzeczy? Ci ludzie cierpią i nas nienawidzą". Jezus zaś

odpowiedział: "Jeśliby słowa mojego ojca nie były mądre, nie umiałby pouczać

swoich dzieci". I dorzucił: "Nawet jeśli oni nie znaleźli przekleństwa,

natychmiast otrzymają właściwą im karę". I ci, którzy się oburzali, oślepli. 2.

Józef rozgniewał się i silnie pociągnął go za ucho 756 . 3. Jezus rzekł do niego:

"Wystarczy ci szukać i znaleźć 757 , ty jednak nie postąpiłeś rozumnie".

JEZUS W SZKOLE: MOWA JEZUSA I NAGANA ZACHEUSZA.

6. 758 1. I pewien mistrz imieniem Zacheusz chciał rozmawiać z Józefem,

jego ojcem. 2. I Zacheusz rzekł do Józefa: "Czy zechcesz mi oddać swego

syna, aby się nauczył kochać swoich towarzyszy i szanować osoby starsze, by

stał się przyjacielem dzieci i z kolei je pouczał?" 2a. Józef odpowiedział i rzekł

do niego: "Któż może wziąć to dziecko, aby je uczyć? Nie myśl, że to stanowi

niewielki krzyż". 2b. Dziecko odpowiadając rzekło: "Uważam się za obcego tym

sprawom, o których mówisz, o nauczycielu. Jestem inny od was, choć jestem

pomiędzy wami. Nie uznaję żadnej godności, która pochodziłaby od ciała.

Nawet jeśli ty znasz Prawo, pozostajesz pod Prawem. Istotnie bowiem, nim ty

749 Por. ZapB 2, 11.

750 Por. A, B II, łac. IV; EwDzArab 46.

751 Czy idzie tu o Annasza z Ewangelii (Łk 3, 2; J 18, 13; Dz 4, 6), czy występującego w ProtEwJk 15,

1n.?

752 Por. Mk 11, 12-14, par.

753 Por. A, B IV, łac. V, 1; EwDzArab 47.

754 Por. Rz 12, 14.

755 Por. A, B V.

756 Por. Łac II, 2; JózCieś 17 13; Wergiliusz, Ekloga VI, 4.

757 Por. Mt 7, 7; 10, 39; Mk 13, 36; Łk 12, 38; 13, 7; 18, 8; J 7, 34; EwTm 2.

758 6-8. Paralelne rozdziały 14 i 15; A VI-VIII, B VIn., łac. V, EwDzArab 48n.; EwDzOrm 20; Ireneusz,

Adv. haer. 1, 20, 1; SCh 262, 289; ListAp 4 (15), 5, ANT 3, 30. Główny epizod EwTmDz, powtórzony

trzy razy. Tekst ten był wielokrotnie przeredagowywany. Widać w nim ślady elementów gnostyckich.

Całość jednak pozostaje niezrozumiała — skąd np. rozpacz nauczyciela. Próby znalezienia wpływów

indyjskich są nieprzekonywujące. Scena bywała przedstawiana w sztuce wczesnochrześcijańskiej.

urodziłeś się, ja już istniałem 759 . Podczas gdy tobie wydaje się, że jestem jak

mój ojciec, otrzymasz ode mnie naukę, jakiej nikt dotąd nie nauczył się ani nie

poznał. A krzyż, o którym mówiłeś, będzie niesiony przez tego, komu zostało

to postanowione. Skoro bowiem zostanę wyniesiony 760 , powstrzymam się od

wszystkiego, co mam wspólne z twoim pokoleniem. Istotnie bowiem wy nie

wiecie, jak urodziliście się, podczas gdy tylko ja wiem dokładnie, kiedy

urodziliście się i jak długo pozostaniecie tu, na niskościach " 761 . 2c. Zaczęli

krzyczeć i zdumiewali się, mówiąc: "Widzieliśmy wielkie rzeczy. Nigdy bowiem

nie usłyszeliśmy takich słów: ani od kapłanów, ani od faryzeuszów czy

uczonych. Skąd jest więc zrodzone to dziecko? Zaiste, ma pięć lat, a widzimy,

że tak mówi. Nigdy nie widzieliśmy rzeczy podobnej" 762 . 2d. Znowu im

odpowiedział: "Dlaczego się dziwicie? Dlaczego raczej nie wierzycie, gdy wam

mówię, że znam wiek, kiedy narodziliście się. Ja jednak wiem i inne rzeczy".

Gdy oni to usłyszeli, zamilkli i nie mogli odpowiedzieć. On zbliżył się i rzekł do

nich: "Igrałem z wami, bo wy dziwicie się z małych rzeczy i macie mało wiedzy

i mało inteligencji " 763 . 2e. I nauczyciel Zacheusz rzekł do Józefa: "Oddaj mi go,

abym go pouczył jak należy". I głaszcząc zaprowadził go do szkoły. Gdy tam

weszli, Jezus zamilkł. I nauczyciel Zacheusz powtarzał mu wiele razy alfabet,

poczynając od alfa. Kazał mu odpowiadać, ale on milczał. 2f. Nauczyciel

rozgniewał się i uderzył go w głowę. Na to dziecko mu odrzekło: "Jeśli uderza

się w kowadło, to ten, który uderza, otrzymuje najcięższy cios. Mogę ci

powiedzieć, że mówisz jak miedź, która brzmi i jak dzwonek wydający

dźwięk 764 - one nie mogą mówić i nie mają ani wiedzy, ani mądrości". 3. Wtedy

Jezus wyrecytował bardzo sprawnie wszystkie litery od alfa aż do omega 765 . I

dorzucił: "Ci, którzy rozumieją alfa, jakże będą rozumieli beta? O obłudnicy,

zacznijcie sami nauczać, co znaczy alfa, a potem my wam uwierzymy w tym,

co należy do beta". 4. Wtedy Jezus zaczął im stawiać pytania dotyczące

kształtu i formy pierwszej litery pytając, czemu ona zawiera liczne trójkąty,

dlaczego jest wydłużona, pochylona, skłania się ku dołowi, jest wykręcona,

dlaczego ma wiele kątów i dlaczego jest prosta.

JEZUS W SZKOLE: ZACHWYT I ROZPACZ ZACHEUSZA.

1. 1. I nauczyciel Zacheusz był olśniony i zdumiony tyloma imionami i

słowami, i zaczął wołać wielkim głosem: "Oto, co ja sam na siebie

sprowadziłem! 2. Z łaski swojej, usuńcie go stąd. On nie powinien

chodzić po ziemi. Zaiste, on jest przeznaczony na wielki krzyż! On

mógłby nawet spalić ogień. Wierzę, że został on urodzony przed potopem

Noego. Jakie łono go zrodziło? Jaka matka go wychowała ? 766 Nie mogę

przed nim stanąć twarzą w twarz. Jestem zdumiony i świadomie się

pomyliłem. Ja nieszczęsny, ja, który myślałem, że znalazłem ucznia,

podczas gdy znalazłem nauczyciela. 3. Nie znajdę odpoczynku. Ucieknę z

tej wsi. Nie mogę na niego patrzeć. Ja, starzec, zostałem zwyciężony

759 Por. J 8, 58.

760 Por. J 12, 32.

761 Wydaje się, że ostro oddziela się tu Jezusa, który przemawia, od Jezusa, który zostanie

ukrzyżowany. Jest to ujęcie typowo gnostyckie.

762 Por. Mt 7, 29; Mk 1, 22.

763 Styl Janowy: por. np. J 5, 28; 1 J 3, 13.

764 Por. 1 Kor 13, 1n.

765 Niektóre wersje dają tau, ostatnią literę alfabetu hebrajskiego.

766 Por. Łk 11, 27; ProtEwJk 3, 1.

przez dziecko. W jego oczach widzę inteligencję i podziwiam wymowę

jego ust i czystość jego języka. 4. Ale nie wiem, czy jest to Pan czy

anioł".

JEZUS W SZKOLE: UZDROWIENIE WSZYSTKICH.

8. 1. Wtedy Jezus roześmiał się i rzekł: "Niech ci, którzy nie przynoszą

owocu, zaowocują i niech ślepi ujrzą owoc życia sądu". 2. I natychmiast ci,

którzy zostali przez niego przeklęci, odzyskali wzrok. I nikt nie odważył się

później pobudzać go do gniewu.

WSKRZESZENIE DZIECKA.

9. 767 1. Pewnego dnia Jezus bawił się z dziećmi na dachu 768 ; jedno z nich

upadło i zabiło się. Na ten widok dzieci uciekły. Jezus zaś pozostał sam. 2.

Rodzice zabitego dziecka mówili do Jezusa: "Ty zrzuciłeś to dziecko". Jezus im

odrzekł: "Ja go nie pchnąłem". 3. A gdy oni mu grozili, Jezus zszedł do tego,

który był zabity i rzekł: "Zenonie -takie było bowiem jego imię - czy to ja cię

strąciłem?" On podniósł się natychmiast i rzekł: "Nie, mój panie". Gdy rodzice

dziecka to ujrzeli, byli zdumieni i chwalili Pana 769 .

ROZBITY DZBAN 770 .

11 . 771 1. Gdy Jezus miał siedem lat, wysłała go matka, aby zaczerpnął

wody. W tłumie uderzono w dzban, który się rozbił. 2. Jezus wyciągnął płaszcz,

którym był odziany, napełnił go wodą i przyniósł swojej matce. I Maryja

dziwowała się z tego wszystkiego i w sercu swoim zachowywała to, co

widziała 772 .

767 Por. A IX, B VIII, łac. VI; EwDzArab 44; EwDzOrm 16, 7-15. Fragment ten cytuje pisarz arabski Al-

Kissai z tym, że chłopiec zginął od kopnięcia konia (Sidersky 147). Tekst przypomina wskrzeszenie

Eutychesa przez św. Pawła w Troadzie (Dz 20, 9-12). Wskrzeszanie dla udowodnienia niewinności,

por. Apulejusz, Złoty osioł 2, 28-30.

768 Domy na Wchodzie mają płaskie dachy i stanowią miejsce zabawy dzieci.

769 Rozdział 10, tekst późniejszy, podajemy według wersji greckiej A: ULECZENIE MŁODZIEŃCA. 1. Po

kilku dniach jakiś młodzieniec rąbał drzewo w sąsiedztwie i wypadła mu siekiera, i przecięła stopę, i

umierał z powodu upływu krwi. 2. Powstał wielki zgiełk i zbiegowisko; pobiegło tam również dziecię

Jezus. Przeciskając się siłą przeszedł przez cały tłum, ujął zranioną nogę chłopca i natychmiast została

uleczona. I rzekł do młodzieńca: „Wstań teraz, rąb dalej drzewo i pamiętaj o mnie” (por. EwTm 77).

Tłum widząc, co się przydarzyło, oddał dziecku cześć, mówiąc: „Zaprawdę, Duch Boży mieszka w tym

dziecku” (por. Łk 4, 18; Iz 58, 6). Teksty paralelne B IX; łac VIII.

770 Inna wersja tego opowiadania: Kiedy indziej rzekła Maryja do swego Syna: „Synu, idź do źródła

Gabriela i przynieść mi w amforze wody zaczerpniętej stamtąd”. A On, że był posłuszny matce, wziął

naczynie i poszedł. A szli na Nim rówieśnicy, podobnie jak on dźwigający amfory. Gdy Jezus powracał

niosąc napełnioną amforę, rzucił ją z rozmachem na skałę przydrożną, a ona ani się nie rozbiła, ani nie

pękła. Gdy to zobaczyli inni, uczynili podobnie ze swoimi i każdy z nich roztrzaskał swoją amforę, i

wylała się woda, po którą się udali. Gdy powstał wielki zgiełk i żale, Jezus pozbierał szczątki i

poskładał wszystkie naczynia, i każdemu oddał jego naczynie napełnione wodą. I spojrzawszy w niebo,

rzekł: „Ojcze, tak powinni zostać odnowieni ludzie rozproszeni, którzy zginęli”. I wszyscy zdumieli się

nad czynem i nad słowami, i błogosławili: „Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie” (Ps 118, 26).

Amen. RkpsPar 12, Bonacorsi 233. Por. tekst paralelny, być może pochodny, w apokryfie koptyjskim:

K. H. Kuhn, A Coptic Jeremiah Apocryphon, Mus 83(1970) 310.

771 Por A — X; B — XI, łac. IX; EwDzArab 44; EwDzOrm 23, 2.

772 Por. Łk 2, 19. 51.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: