Układ oddechowy
-tlen jest najważniejszą substancją chemiczną, niezbędną każdej komórce
-tlen wprowadzamy do ustroju wdychając powietrze, a uboczne produkty jego przemiany są usuwane z wydechem
-respiracja- oddychanie angażuje do pracy płuca i przeponę oraz nos, jamę ustną, gardło, krtań i tchawicę
-oddychamy ok. 12/1min; w ciągu doby wdychamy 8 tysięcy litrów powietrza
-na końcu drzewa oskrzelowego jest około 300mln pęcherzyków płucnych, tworzą ponad 100m powierzchnię, gdzie jest wymiana tlenu z dwutlenkiem węgla
-oddychanie zewnętrzne to inaczej przedtkankowe i jest to wentylacja
-częstotliwość oddychania podlega regulacji przez ośrodek oddechowy mózgu (rdzeń przedłużony) i jest zależna od stężenia CO2
-reakcja mózgu na ilość CO2- dostosowanie tempa oddychania- oddechy są głębsze- praca serca szybsza, wzmożenie obiegu krwi- usuwanie CO2 /po wysiłku wraca do normalnego poziomu
Drogi oddechowe:
a)górne: nos zewnętrzny, jama nosowa, gardło
b)dolne: krtań, tchawica, oskrzela, płuca płuca= narząd oddechowy
NOS:
Nos zewnętrzny: kości nosowe, wyrostki czołowe szczęki, chrząstki nosowe, nasada nosa, grzbiet nosa, koniec (koniuszek) nosa, skrzydełka nosa, nozdrza przednie (otwory prowadzące do jamy nosowej)
-utrzymuje kontakt ze środowiskiem zewnętrznym- służy do oddychania, to początek dróg oddechowych
-ma struktury skórno-chrzęstne
-nos zewnętrzny zbudowany z chrząstek parzystych i nieparzystych
Chrząstki:
a)parzyste: boczne nosa, dodatkowe nosa, skrzydłowe/skrzydłowate większe i mniejsze
b)nieparzyste: chrząstka przegrody nosa, narząd przylemieszowy
-chrząstki są pokryte skórą od wewnątrz i zewnątrz; nos zewnętrzny jest pokryty skórą a nie błoną śluzową; na powierzchni wewnętrznej nosa zewnętrznego są gruczoły skóry łojowe, potowe, włosy
-są sprężyste i nie kostnieją
Chrząstki nosa budują:
a)wierzchołek nosa- chrząstki skrzydłowate większe
b)skrzydełka nosa- chrząstki skrzydłowate mniejsze, wokół ch.skrzydłowych mniejszych są skupione chrząstki boczne i dodatkowe- budują skrzydła nosa
c)część chrzęstna przegrody nosa- chrząstka przegrody nosa+ chrząstka lemieszowo-nosowa
Chrząstki skrzydłowate większe (na wierzchu nosa)- rusztowanie skrzydeł nosa, ma odnogę przyśrodkową i odnogę boczną; odnoga boczna wytwarza skrzydło nosa, odnoga przyśrodkowa buduje wierzchołek/ grzbiet nosa; odnogi przyśrodkowe częściowo łączą się z chrząstką przegrody nosa
Brzeg górny odnogi bocznej- wyznacza granicę przedsionka nosa
PRÓG NOSA- granica nosa zewnętrznego i jamy nosowej, utworzony przez odnogę chrząstki skrzydłowatej większej; jest wyczuwalny na ścianie bocznej przewodu nosowego- brzeg górny chrząstki skrzydłowej większej (odnoga tylna chrząstki skrzydłowej większej)
Nos zewnętrzny- wszystko co leży za otworem gruszkowatym (na zewnątrz od otworu)
Funkcje nosa zewnętrznego:
-miejsce wchodzenia powietrza wdychanego
-oczyszczanie z ciał obcych
-chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi np. powodując kichanie by nie uszkodzić płuc
Jama nosowa w warunkach fizjologicznych jest początkiem układu oddechowego, warunkuje oczyszczanie, nawilżanie i ogrzewanie powietrza. Składa się z 2 pojedynczych jam, które podzielone są przegrodą nosa
PRZEGRODA NOSA (pokryta błoną)
a)część kostna, tworzą ją: lemiesz od dołu, blaszka pionowa kości sitowej od góry
b)część chrzęstna: narząd przylemieszowy, chrząstka przegrody nosa
Przegroda jest bardzo różnie ukształtowana, nie ma idealnie prostej przegrody, jest 7 typów skrzywień. Krzywa przegroda może być przyczyną zaburzenia przepływu powietrza, upośledzenie wentylacji, mniejsze wysycenie krwi tętniczej. Może to doprowadzić do choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego i płucnego. Oddychanie przez usta może doprowadzić do obniżenia się żuchwy, cofania łuku zębowego dolnego w stosunku do górnego.
Jama nosowa = przedsionek nosa (na zew wyścielony skórą) i jama właściwa
PRZEDSIONEK NOSA
-ograniczony progiem nosa (brzegiem górnym bocznej odnogi chrząstki skrzydłowej większej); przedsionek nosa wyścielony skórą i jej elementami: włosy, gruczoły potowe i łojowe- nawilżenie skóry, sklejanie ciał obcych
Jama właściwa nosa:
-wyścielona błoną śluzową
-nieliczne gruczoły potowe?
-wejście do jamy nosowej- nozdrza przednie (otwór gruszkowaty)
-ma 4 ściany; najważniejsza to ściana boczna
Ściana boczna:
*przyczepione do niej 3 małżowiny nosowe (fałdy kostne)
-małżowina dolna: osobna kość trzewioczaszki, oddziela przewód nosowy dolny od środkowego
-małżowina środkowa: część kości sitowej, oddziela przewód nosowy środkowy od górnego
-małżowina górna: część kości sitowej, oddziela przewód nosowy górny od najwyższego
[czasami występuje małżowina nosowa najwyższa, najlepiej widoczna u dzieci]
Małżowiny dzielą jamę nosową na 3 przewody
PRZEWODY NOSOWE- przebiegają wzdłuż osi nosa, kierując się w części tylnej w dół. Wyścielone błoną, silnie unaczynione, włoski, gruczoły śluzowe
1)dolny przewód: najszerszy, głównie tędy przechodzi powietrze oddechowe; uchodzi tu przewód nosowo-łzowy, który biegnie z kąta przyśrodkowego oka- droga odpływu łez
2)środkowy przewód: droga przechodzenia powietrza oddechowego; w nim rozwór szczękowy- miejsce wejścia do zatoki szczękowej, która wypełnia trzon szczęki; zatoka szczękowa zawsze się wykształca, jest największa
Rozwór szczękowy- ograniczony przez sąsiednie kości, które zmniejszają rozwór szczękowy do rozworu półksiężycowatego
OGRANICZENIA ROZWORU SZCZĘKOWEGO:
1)od tyłu: blaszka pionowa k.podniebiennej
2)od góry i tyłu: puszka sitowa (największa kom sitowa)
3)od góry i przodu: wyrostek haczykowaty odchodzący od małżowiny nosowej środkowej (k.sitowa)
4)od dołu: małżowina nosowa dolna z dwoma wyrostkami: szczękowym i sitowym (wyrostek sitowy łączy się z wyrostkiem haczykowatym)
Rozwór półksiężycowaty:
-otoczony jest tk.łączną tworzącą lejek; przez lejek uchodzą: 50% zatok czołowych, 50% zatok szczękowych, 100% kom sitowych przednich (zatok sitowych przednich)
-pozostałe 50% zatok czołowych i szczękowych uchodzi bezpośrednio do przewodu nosowego środkowego (nie przez lejek)
Lejek- bardzo mała struktura gromadząca ujścia różnych zatok przynosowych (możliwe przenoszenie infekcji)
3)górny przewód: wąski, posiada zakończenia komórek węchowych
Część węchowa jamy nosowej: nici węchowe wychodzą z błony śluzowej przewodu nosowego górnego i biegną ku górze i przechodzą przez ścianę górną jamy nosowej, którą jest blaszka sitowa kości sitowej i dochodzą do dołu przedniego czaszki do opuszek węchowych i pasm węchowych
Przewód nosowy dolny i środkowy służą do oddychania i powietrze oddechowe jest oczyszczane, nawilżane i ocieplane, przewód górny jest powierzchnią węchową, tu zakończenia nerwów węchowych. Węch nie jest najlepiej rozwiniętym zmysłem. Dotyk, wzrok, słuch, smak- kolejność rozwinięcia narządów zmysłów od najbardziej do najmniej rozwiniętych. Długotrwałe pobudzanie zakończeń nerwowych nerwów węchowych powoduje osłabienie przewodnictwa nici węchowych
-przewody nosowe łączą się w części tylnej w przewód nosowy wspólny, który nozdrzami tylnymi łączy się z częścią nosową gardła (nosogardziel)
-od przewodów nosowych odchodzą 2 kanały: nosowo-łzowy i trąbka słuchowa
OGRANICZENIA NOZDRZY TYLNYCH
1)od góry: blaszka pozioma k.podniebiennej
2)od dołu: blaszka przyśrodkowa wyrostków skrzydłowych kości klinowej
3)przegroda nosa
4)podniebienie twarde, trzon kości sitowej
ZATOKI
Zatoki przynosowe (oboczne nosa):
-powstają na skutek wpuklenia się błony śluzowej jamy nosowej w obrębie kości sąsiedniej; błona śluzowa wpukla się w przestrzeń innych kości i powoduje ich pneumatyzację
-przestrzennie w przedniej części czaszki są połączone z wnętrzem nosa
-leżą za brwiami i w szczękach w trójkącie utworzonym przez nos i oczy
-mają ujście do jamy nosowej, mają nabłonek migawkowy
-ciała obce w zatokach: brodawczaki, polipy, kamice
Funkcje:
*zwiększenie pojemności jamy nosowej
*zmniejszenie masy kości sąsiednich
*ogrzanie i nawilżenie powietrza wdechowego
*odpowiedzialne za barwę głosu
*niczym amortyzator zmniejszają siłę uderzeń w twarz
Zatoki: szczękowe, sitowe, klinowe, czołowe
-zatoka szczękowa: parzysta, największa zatoka, zawsze się wytwarza, uchodzi do przewodu nosowego środkowego (przez rozwór szczękowy)
-reszta zatok jest parzysta, jedna z nich może się nie wykształcać
-zatoka sitowa znajduje się między oczodołem a ścianą boczną jamy nosowej
-do przewodu nosowego wspólnego, a dokładnie do zachyłka klinowo-sitowego uchodzi zatoka klinowo-sitowa (zatoka ta znajduje się w ścianie tylno-górnej jamy nosowej; prowadzą do niej małżowiny sitowe z otworami
Zapalenie zatok:
-czołowych: ból w obrębie czoła
-szczękowych: ból górnej szczęki, zębów i bolesność uciskowa policzków
-sitowych: są blisko kącików wew oczu i przewodów łzowych- zapalenie powoduje obrzęk powiek i tkanek otaczających oczy, ból między oczyma
-klinowe: ból w odległych narządach np.ból ucha, szyi i głęboki ból w szczycie głowy
Unaczynienie jamy nosowej:
-w części przedniej słabsze- tętnica sitowa przednia i tylna
-w części tylnej bogate- tętnica klinowo podniebienna
Unerwienie jamy nosowej:
-nerwy nosowe (zmysłowe)
-nerw nosowo-podniebienny
-gałęzie nosowe rozworu skrzydłowo-podniebiennego
-gałęzie nosowe z pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego i drugiej gałęzi nerwu trójdzielnego
GARDŁO:
W gardle krzyżuje się droga oddechowa z drogą pokarmową
a)ściana przednia: część nosowa, ustna, krtaniowa gardła
b)ściana tylna: ciągła
1.Część nosowa gardła
-część górna gardła
-na ścianie tylnej jest skupisko tkanki chłonnej- migdałek gardłowy lub migdałek trzeci
-rozpoczyna się nozdrzami tylnymi
-na ścianie bocznej jest ujście gardłowe trąbki słuchowej, otoczone przez 3 wały: fałd podniebienno- gardłowy, wał podniebienny, fałd dźwigacza; prowadzi do ucha środkowego (trąbki słuchowej); zadanie- wentylacja ucha środkowego aby nie powstawała próżnia (wentylacja ta jest mechaniczna podczas jedzenia i oddychania)
-pierścień chłonno-gardłowy tworzą:
*migdałki językowe (2)
*migdałki podniebienne (2)
*migdałek trąbkowy
*migdałek gardłowy
Migdałek gardłowy (trzeci):
-położony między ścianą górną a tylną gardła
-dość duży; może przerastać – jego przerost może powodować
*ucisk na ujście gardłowe trąbki słuchowej (niedosłuch, zanik słuchu)
*ucisk na nasadę języka- wysuwanie języka do przodu na zęby i przodozgryz (oddychanie ustami)
2.Część krtaniowa gardła (+wejście do krtani)
-tu dochodzi do skrzyżowania drogi oddechowej i pokarmowej (droga pokarmowa idzie do tyłu a oddechowa do przodu)
-droga oddechowa zaczyna się wejściem do krtani (granica między górnymi a dolnymi drogami oddechowymi)
-część krtaniowa gardła składa się z centralnie położonego wejścia i symetrycznych, bocznie położonych zachyłków gruszkowatych (na dnie zachyłka jest fałd nerwu krtaniowego)
KRTAŃ:
-wejście do krtani prowadzi do przedsionka krtani zwanego jamą górną krtani
OGRANICZENIA WEJŚCIA DO KRTANI
*przód: nagłośnia (chrząstka nagłośniowa)
*bok: fałdy nalewkowo-nagłośniowe
*tył: wcięcie lub fałd międzynalewkowy
1.Przedsionek krtani (jama górna krtani)
OGRANICZENIA JAMY GÓRNEJ KRTANI:
*od góry: wejście do krtani
*od boku: błona czworokątna
*od dołu: fałdy przedsionkowe zwane fałdami kieszonki tchawicy
-jama górna krtani ma bardzo bogato rozwiniętą tkankę podśluzową która w przypadku atopii (nadmiernej reakcji na czynnik normalnie występujący w środowisku) ma tendencję do obrzękania (obrzęk Quinkego)
-w przypadku obrzęku- zwężone lub zatkane drogi oddechowe, utrudnione lub uniemożliwione oddychanie
2.Jama środkowa krtani (jama pośrednia krtani)
-w obrębie tej jamy jest szpara głośni, która składa się z dwóch części: tylnej- międzychrząstkowej (między powierzchnią przyśrodkową chrząstek nalewkowych) i przedniej błoniastej (między fałdami głosowymi)
-część międzychrząstkowa jest częścią oddechową, jest otwarta w trakcie snu (powietrze przechodzi do dróg oddechowych)
-część błoniasta jest otwarta w trakcie wydawania głosu, w trakcie snu jest zamknięta (gdy ktoś chrapie- nie jest całkowicie zamknięta)
OGRANICZENIA JAMY POŚREDNIEJ KRTANI
*od góry: fałdy przedsionkowe zbudowane z mięśnia przedsionkowego i więzadła przedsionkowego (fałdy przedsionkowe pokryte są nabłonkiem wielorzędowym migawkowym)
*od dołu: fałdy głosowe zbudowane z mięśnia głosowego i więzadła głosowego (pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym)
3.Jama dolna krtani
-nie posiada tkanki podśluzowej, nie obrzęka
-w jej obrębie często pojawiają się nowotwory krtani
OGRANICZENIA JAMY DOLNEJ KRTANI
*od góry: fałdy głosowe
*od boku: stożek sprężysty
*od dołu: więzadło pierścienno-tchawicze
[nowotwory krtani tylko w fałdach głosowych albo w jamie dolnej a obrzęki tylko w jamie górnej]
Szkielet krtani:
a)chrząstki parzyste: nalewkowate, rożkowate, klinowate
b)chrząstki nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata, nagłosnia
Chrząstki nieparzyste zbudowane są z chrząstki szklistej, kostnieją one wraz z wiekiem (oprócz nagłośni, która nigdy nie kostnieje całkowicie bo jej brzegi pokryte są chrząstką włóknistą). Chrząstki parzyste są mniejsze
Chrząstka nagłośniowa (nagłośnia)
-kształt siodełka (ewentualnie liścia)
-ma 2 powierzchnie: językową i krtaniową
-w jej obrębie wyróżniamy tzw szypułkę która przytwierdzona jest do chrząstki tarczowatej
-łączy się z kością gnykową za pomocą więzadła gnykowo-nagłośniowego
Chrząstka tarczowata:
-zbudowana z 2 płytek, trzonu, rogów górnych i rogów dolnych, wcięcie górne i wcięcie dolne
-płytka chrząstki może zawierać otwór, jeśli taki otwór jest to przechodzi przez niego nerw krtaniowy górny
-chrząstka tarczowata zbudowana z dwóch płytek zrośniętych pod katem; kąt ten jest różny u płci męskiej i żeńskiej, z brzegiem górnym i wcięciem górnym wytwarza wyniosłość krtaniową, która u mężczyzn jest widoczna przez skórę, u kobiet wyniosłość ta jest niewidoczna
Chrząstka pierścieniowata:
-kształt sygnetu, który „obrączką” jest skierowany do przodu, a „oczkiem” do tyłu
-w części tylnej na łuku chrząstki pierścieniowatej są 2 powierzchnie stawowe do połączenia z chrząstkami nalewkowatymi
Chrząstki nalewkowate:
-kształt półściennej piramidy
-podstawa chrząstki nalewkowatej łączy się z chrząstką pierścieniowatą
-na podstawie są 2 wyrostki:
*wyrostek przedni- głosowy: przyczepiają się do niego więzadła głosowe
*wyrostek tylny- mięśniowy: przyczepiają się do niego mięśnie krtani
-na powierzchni przyśrodkowej chrząstki nalewkowatej znajdują się 2 dołki:
*dołek trójkątny- przyczepiają się więzadła przedsionkowe
*dołek owalny- znajdują się w nim gruczoły krtani
-chrząstki nalewkowate zwrócone są do siebie przyśrodkowymi powierzchniami i ta część międzychrząstkowa to część międzychrząstkowa szpary głośni
Powierzchnia przednia krtani
-chrząstka tarczowata
-obrączka (łuk) chrząstki pierścieniowatej
-kość gnykowa (należąca do kości czaszki- twarzoczaszki)
-elementy przedniej powierzchni krtani:
1.wcięcie tarczowe górne z brzegiem przednim chrząstki tarczowatej- wyniosłość krtaniowa
2.przestrzeń między wcięciem tarczowym dolnym a łukiem chrząstki pierścieniowatej- przestrzeń ta wypełniona jest przez więzadło pierścienno- tarczowe- jest to miejsce, które można wykorzystać do udrożniania dróg oddechowych, ale tylko wówczas, gdy do czynienia mamy z ciałem obcym w drogach oddechowych lub obrzękiem błony podśluzowej jamy górnej krtani
Krtań jest ułożona skośnie: część górna krtani jest bardziej z przodu niż dolna
Mięśnie krtani:
1.Mięśnie rozwierające szparę głośni
-mięsień pierścienno-nalewkowy tylny
2.Mięśnie zwierające szparę głośni
-mięsień pierścienno-nalewkowy boczny
-mięsień tarczowo-nalewkowy
-mięsień nalewkowy poprzeczny i skośny
3.Mięśnie napinające wargi głosowe (więzadła głosowe)
-mięsień głosowy
-mięsień pierścienno-tarczowy
4.Mięśnie zwężające wejście do krtani
-mięsień tarczowo-nagłośniowy-mięsień nalewkowo-nagłośniowy
-mięsień pierścienno-nagłośniowy
Wszystkie mięśnie przebiegają w fałdach
Mechanizm zabezpieczający krtań przed pokarmem: nasada języka uciska chrząstkę nagłośniową, co powoduje, że kęs pokarmowy łatwiej trafia do przełyku
Unerwienie:
-oprócz mięśnia pierścienno-tarczowego unerwionego przez gałąź zewnętrzną nerwu krtaniowego górnego, reszta mięśni unerwiona jest przez nerw krtaniowy dolny
Paraliż strun głosowych: często przy usuwaniu chorób tarczycy, związane z przecięciem nerwów; objawy: po stronie przecięcia struna jest sztywna- nie drga, często przez to zmienia się głos- porażenie jednostronne, dwustronne- duszności
Polip strun: guzek śpiewaczy- rozrośnięty nabłonek strun głosowych
TCHAWICA:
-15-20cm cewk...
namida