70.ALEATORYZM W MUZYCE XX WIEKU.
Ø (z łac. alea, kostka do gry)
Ø kierunek w muzyce współczesnej polegający na wprowadzeniu przypadkowości zarówno w pracy kompozytorskiej, jak i wykonawczej.
Ø w muzyce metoda komponowania stosowana na gruncie różnych technik kompozyt., polegająca na celowo niedokładnym określeniu obrazu dźwiękowego kompozycji w partyturze, zakładająca współdziałanie przy odtwarzaniu utworu muz. czynników przypadkowych wprowadzonych przez wykonawcę,
Ø bądź też polegająca na stosowaniu przez kompozytora działań losowych (rzut kością, losowanie kart z talii, korzystanie z generatora dźwięków przypadkowych i in.) w trakcie pracy nad utworem.
Ø A. może dotyczyć różnych elementów muz., np. rytmiki, architektoniki, dynamiki, a nawet relacji interwałowych i instrumentacji.
Ø W zasadzie notacja muz. nigdy nie zakłada absolutnej precyzji wykonawczej, toteż z akustycznego punktu widzenia każde wykonanie jest przebiegiem aleatorycznym.
Ø Ponadto w niektórych kompozycjach o niedookreślonej obsadzie instr. element a. jest jeszcze bardziej oczywisty (np. Kunst der Fuge J. S. Bacha).W muzyce współcz., w której termin aleatoryzmu. pojawił się w latach pięćdziesiątych XX w., chodzi raczej o postawę kompozytora wobec materiału dźwiękowego i formy dzieła
Ø . A. występuje wówczas, gdy kompozytor świadomie zakłada swobodną interpretację zapisu muz., przez co może osiągnąć zamierzony rezultat brzmieniowy, trudny do uzyskania przy ścisłym zapisie partytury.
Ø Utwory aleatoryczne mogą zatem mieć wiele różnych realizacji; jeden zapis kompozycji prowadzi do różnych obrazów dźwiękowych.
Ø Do innych metod stosowanych w muzyce aleatorycznej należy komponowanie na zespół instrumentalny o dowolnym składzie, organizowany ad hoc, w czysto przypadkowy sposób.
Ø Do współczesnych kompozytorów sięgających do technik aleatorycznych należeli:
· John Cage
· Karlheinz Stockhausen
· Pierre Boulez
· Witold Lutosławski - wprowadził pojęcie aleatoryzmu kontrolowanego
· Sylvano Bussotti
Ø A. może dotyczyć rytmiki, wysokości dźwięków, obsady lub formy (a. montażowy).
Ø W muzyce eur. pierwszymi przykładami a. formy są Klavierstück XI K. Stockhausena i III Sonata fortepianowa P. Bouleza, w których poszczególne odcinki przebiegu są dokładnie określone strukturalnie, natomiast ich kolejność jest dowolna.
Ø W muzyce polskiej a. pojawił się w latach 60-ych. Przykładem a. agogiki i rytmiki są Gry weneckie (1961) oraz Trzy poematy H. Michaux (1962–63) W. Lutosławskiego;
Ø a. montażowy zastosował K. Serocki w utworze fort. A piacere (1963); a. różnych elementów muz. odnaleźć można w wielu kompozycjach B. Schaeffera (zwłaszcza w utworach zapisanych w wieloznacznej notacji graficznej).
margaritta_mg