Owaszkiewicz - Opowiadania.pdf - XXlecie międzywojenne - Kaacha91

Jarosław Iwaszkiewicz, Opowiadania wybrane (BN) oprac. Andrzej Zawada

BIOGRAFIA

Ukraina

Leon Jarosław Iwaszkiewicz urodził się 20 lutego 1894 r. w Kalniku na Ukrainie. Jego ojciec był

buchalterem w tamtejszej cukrowni, brał udział w powstaniu styczniowym, za co był relegowany z

Uniw. Kijowskiego. Fragmenty jego nieskończonej prozy wykorzystał syn w opowiadaniu KsięŜyc

wschodzi .

Powstaniem zainteresował się Jarosław przez to, Ŝe jego ojciec w nim uczestniczył i przez to, Ŝe

jego rodzice byli starsi, gdy się urodził (jako 5 i ostatnie dziecko) i kultywowali dawną polskość.

W 1902 r. zmarł Bolesław Iwaszkiewicz i Maria z dziećmi przeniosła się do Warszawy. Tu

Jarosław zaczął naukę i zaprzyjaźnił się z rodziną Szymanowskich. Po 2 latach wrócili na Ukrainę,

gdzie zostali do 1909 r. Jarosław uczył się w gimnazjum rosyjskim.

W Elizawetgradzie Jarek przyjaźnił się dalej z Szymanowskimi. W wieku 9-10 lat, równieŜ pod ich

wpływem, pisał wiersze i dramaty, próbował komponować (potem np. pieśń śpiewana w Brzezinie

przez Malwinę będzie wzięta z Pieśni kurpiowskich Karola Szymanowskiego; wspólnie napisali

operę Król Roger ).

Od 1909 r. Iwaszkiewiczowie są w Kijowie – Jarek uczy się i udziela korepetycji. Środowiska

ziemiańskie zaczynają kształtować jego świadomość.

W 1912 r. Jarosław zapisał się na wydział prawa Uniw. Kijowskiego, równocześnie studiował w

szkole muzycznej i konserwatorium. Skłaniał się bardziej ku komponowaniu. Ale uświadomił

sobie, Ŝe kompozytorem nigdy wybitnym nie będzie, a chciał się wyróŜniać.

W 1915 r. opublikował pierwszy utwór: sonet Lilith w kijowskim piśmie „Pióro”. W teatrze Studya

Stanisławy Wysockiej był aktorem i doradcą literackim. Potem w 1921 r w Warszawie był

współzałoŜycielem teatru eksperymentalnego Elsynor, który zrobił klapę pokazując awangardową

sztukę lekcewaŜonego wtedy S.I. Witkiewicza. W XX-leciu napisał kilka dramatów, lepsze to Lato

w Nohant i Maskarada . Po II wojnie był kierownikiem literackim w Teatrze Polskim. Napisał

Odbudowę Błędomierza , Wesele pana Balzaka , Noc czerwcową i Pod akacjami .

W 1918 r. wstąpił do III Korpusu Polskiego. Gdy latem rozbroili ich Austriacy, wrócił do Kijowa.

Miasto zajęła Armia Czerwona, a Jarek 14 października 1918 r. przyjechał do Warszawy.

Warszawa, Europa

Swoje oktostychy drukował w piśmie studenckim „Pro arte et studio” (red. Mieczysław Grycendler,

potem Grydzewski). Poznał Lechonia, Tuwima i Słonimskiego. W kawiarni Pod Pikadorem na

Nowym Świecie 57 czytali wspólnie róŜne wiersze.

W grudniu 1918 r. (z datą 1919) ukazał się debiut ksiąŜkowy Iwaszkiewicza – Oktostychy .

Pisarz współpracuje z poznańskim „Zdrojem” ekspresjonistów (1920-21). Ukazuje się Zenobia

Palmura. Powieść poetycka . Redaguje z Peiperem „Nową Sztukę”, ale pismo pada po dwóch

numerach (1922), a między redaktorami tworzy się konflikt.

W 1920 r. Iwaszkiewicz wstępuje do wojska na 3 miesiące, ale w walkach nie uczestniczy. Potem

redaguje dział Sztuka w „Kurierze Polskim” do 1923 r. Współpracuje z „Tygodnikiem

Ilustrowanym” i „Kurierem Lwowskim”. Sekretarzuje marszałkowi sejmu, Maciejowi Ratajowi.

W 1922 r. Ŝeni się z Anną Lilpop, córką przemysłowca warszawskiego, a od 1925 postanawia zająć

się głównie literaturą. WyjeŜdŜa do ParyŜa na pół roku. Potem wiele jeszcze podróŜował. Sycylia

stała się jednym z jego ulubionych miejsc.

W 1928 r. skończył budowę domu nazwanego Stawisko w Podkowie Leśnej. Zamieszkali tam z

dwiema córkami. Teraz jest tam muzeum.

W 1927 r. Iwaszkiewicz pracował w Min. Spraw Zagranicznych, miał m.in. promować za granicą

polskich literatów. W 1932 r. jako dyplomata RP wyjechał do Kopenhagi. W 1935 r. – do Brukseli.

Rok później zrezygnował z polityki, w której nie liczono się z intelektualistami (Tomasz Mann

musiał emigrować), równieŜ z powodu choroby Ŝony.

AngaŜował się w tym czasie w prace PEN Clubu i Unii Intelektualnej. W wierszach Powrotu do

Europy widać ideę paneuropeizmu. Ta idea kazała mu napisać Kochanków z Werony , gdzie

tragiczne zakończenie to nie wynik ciągu nieporozumień, ale nienawiści dwóch rodów.

W listach do Ŝony nie pisał jednak o ksiąŜkach, ale o sytuacji w Niemczech, gdzie od 31 stycznia

1933 r. legalnie rządziła partia Hitlera.

W 1932 r. spędza kilka tygodni na Sycylii, gdzie kończy Panny z wilka . Sycylia zastępuje mu

Ukrainę – wciąŜ porównuje te kraje. W Kopenhadze, pod wpływem kultury skandynawskiej, pisze

Słońce w kuchni , Młyn nad Kamionną , przekłada Andersena, Kierkegaarda, pisze Gniazdo łabędzi i

Szkice o literaturze skandynawskiej .

Stawisko, okupacja

W 1936 r. Iwaszkiewicz osiada w Stawisku. Publikuje zbiór opowiadań Młyn nad Utratą . W

1938 r. wychodzą Wiersze wybrane , tom poetycki Inne Ŝycie , powieść Pasje błędomierskie , Dwa

opowiadania i esej Fryderyk Szopen .

Gdy wybuchła II wojna, jako jedyny ze Skamandra, zdecydował się zostać w domu. Liczył, Ŝe

Warszawa nie będzie zdobyta. Jeszcze w 1939 r. spłonęło jego mieszkanie w Warszawie, a w nim

najcenniejsze obrazy i rękopisy. W 1941 r. zaczął pisanie KsiąŜki moich wspomnień , cyklu esejów o

dzieciństwie, ukraińskiej i mazowieckiej młodości, skamandryckich początkach literackich,

przyjaźniach intelektualnych. Pisał Nowele włoskie i wiersze do tomu Ciemne ścieŜki . Powstały

opowiadania: Bitwa na równinie Sedgemoor , Matka Joanna od Aniołów , Stara cegielnia , Ikar i

Młyn nad Lutynią .

W Stawisku w czasach wojny wiele osób znalazło schronienie i opiekę. Bywał tu Andrzejewski,

Miłosz, Dygat, Parandowski, Nałkowska, Dąbrowska, Baczyński, Gajcy i inni. Odbywały się tu

wieczory autorskie, odczyty i koncerty.

Iwaszkiewicz-instytucja

Po wojnie wielokrotnie wybierany był prezesem Zarządu Głównego Związku Zawodowego

Literatów Polskich. Pełnił jeszcze wiele funkcji w instytucjach kulturalnych (do przeczytania w

Wikipedii). W 1952 r. został posłem na Sejm PRL.

Dostawał nagrody literackie, państwowe i zagraniczne, m.in. radziecka Nagroda Leninowska

(1970). Redagował czasopisma: poznańskie „śycie Literackie”, „Nowiny Literackie” (W-wa, PPS),

„Twórczość” (od 1955, po WaŜyku).

Za socrealizmu w ramach pańszczyzny dla partii rządzącej napisał Sprawę pokoju. Wiersze i

przemówienia , wiersz List do Prezydenta Bieruta , dydaktyczną powieść dla młodzieŜy Wycieczka

do Sandomierza , opowiadania, np. Ucieczka Felka Okonia . Powstaje studium o Bachu i Listy z

podróŜy do Ameryki Południowej .

Stary poeta

W latach 60. i 70. Stawisko stało się juŜ domem ludzi starych. 23 grudnia 1979 r. zmarła Ŝona

pisarza. 86-letni Iwaszkiewicz wyjechał do ParyŜa. Po miesiącu wrócił do kraju i trafił do szpitala.

Zmarł 2 marca 1980 r. Pochowano go – wedle Ŝyczenia – po katolicku, w Brwinowie.

TWÓRCZOŚĆ

Dwa powody jej niezwykłości: pokaźne rozmiary, tematyczna i gatunkowa wszechstronność.

Poezja

Napisał 24 ksiąŜki poetyckie, w tym 6 wyborów wierszy.

Debiut poetycki miał miejsce w piśmie „Pióro”, w Kijowie w roku 1915, a takŜe w tygodniku

„Kłosy Ukraińskie”:

precyzja formalna

intensywna zmysłowość

malarskość, postrzeganie barwy, kształtu i faktury

imitacja doznań dotykowych i smakowych

struktura dźwiękowa i muzyczna kompozycja

Debiutancki tom Oktostychy (1919): KLASYCYZM

demonstracja estetyzmu

impresje wywołane gł. przez kunsztowne przedmioty, obrazy, muzykę

aluzyjne glosy do mitów czy legend literackich

rzeczywistość sztuczna, rzeczywistość kultury – jedyny dany nam świat

kulturowość tematów, sztuczność świata poetyckiego, modernistyczny egocentryzm,

eksponujący ja poetyckiej jako środek doznań emocjonalnych ã wczesna poezja

parnasizm – poetyka dystansu, stylizacji i pośredniości, zaufania do kultury

Dionizje (1922) – drugi nurt twórczości: EKSPRESJONIZM

prywatność i fascynacja śmiercią

ekspresjonistycznie rozchwiana kompozycja, gwałtowna składnia, bez paralelizmów

rytmicznych

prozaizacja i brutalizacja słownictwa

antyestetyzm!

bezpośredniość, poetyka wyznania i świadectwa, imitowania mowy, filozofia

egzystencjalnego pogodzenia z prawami natury

Powrót do Europy (1931), Lato 1932 (1933), Inne Ŝycie (1938):

wątki tematyczne w kolejności: historia, podstawowe doświadczenia egzystencjalne

widziane przez symbolikę religijną i eschatologiczną, kultura oraz jej dzieła i los artysty

Przechodził stadia skrajne: pseudoklasycyzm (stylizacje – ody, poematy, List do Prezydenta

Bieruta ), nurt antypoetycki (naturalność – cykl Wiersze ulotne ).

Ciemne ścieŜki (od Nowego Roku 1939 przez 18 lat) + poematy Tristan przebrany (1946), PodróŜ

do Patagonii (1949):

nurt trzeci – artystyczna prostota, imitacja bezpośredniej mowy i zaprzeczenie parnasizmu

(razem z tomem Warkocz jesieni , 1954)

Wiersze lat 60.: Jutro Ŝniwa (1963), Krągły rok (1967), Xenie i elegie (1970):

najbliŜej spontaniczności mowy i naturalności egzystencji

odnalezienie się w kosmosie i pogodzenie z biologiczną determinacją

rozluźnienie rygorów poetyki, konstrukcje brulionowe – otwarta kompozycja, zaburzony

porządek rytmiczny i rymowy

powraca prywatność

dominuje antyestetyzm

Końcówka to pokonanie ograniczenia klasycyzmu i dyktatu prostoty:

· Śpiewnik włoski (1974) – językowa swoboda, wolność wyboru kaŜdej tradycji, poetyckość

nie licząca się ze szkołami

Mapa pogody (1977) i Muzyka wieczorem

Poezja Iwaszkiewicza dąŜy do piękna i bierze się z akceptacji świata. Style, klasycyzm i

ekspresjonizm, mają teŜ swoje odpowiedniki w prozie

Proza

Klasycyzm: narracja powieściowa, dłuŜsze opowiadania – tradycyjny realizm, temat współczesny

lub historyczny wymieniane z tematem mitologicznym zastosowanym metaforycznie.

Ekspresjonizm: proza poetycka młodości, krótkie nowelki, obrazki, cykle impresji, niektóre

późniejsze opowiadania – tragizm zdeterminowany powikłaniem emocjonalnym, świat w

nadrealnej estetyce sennego koszmaru.

Powieści

7 sztuk: Hilary, syn buchaltera (1923), KsięŜyc wschodzi (1925), Zmowa męŜczyzn (1930),

Czerwone tarcze (1934), Pasje błędomierskie (1938), Wycieczka do Sandomierza (1953), 3-tomowa

Sława i chwała (1956, 1958, 1962).

Bohaterami powieści są artyści. Nie wszyscy wybierają konkretną formę wyrazy swojej sztuki,

czasem po prostu są artystami w przyjmowaniu świata i poczuciu moŜliwości wyboru.

Pisarz mówił, Ŝe w jego twórczości prawie wszystko jest biografią, jeśli nie zewnętrzną, to

wewnętrzną (autotematyzm).

Dzieje artysty to dzieje jednostki uwikłanej jak wszyscy w biologię, historię, politykę, ale zarazem

jednostki wyjątkowej, która usiłuje własne i cudze Ŝycie przekształcać w doświadczenie

uniwersalne. Nie moŜe się to stać bez udziału kłamstwa, jakim jest sztuka. W KsięŜycu... określił

swój program: „Zatrzymywać momenty Ŝycia, zamyślać się nad nimi i dawać im trwanie, oto moje

odnalezione zadanie”.

W opowiadaniu Serenite dochodzi jednak do głosu Iwaszkiewiczowska filozofia rezygnacji –

przekonanie o niepoznawalności świata, niewiara we wpływ człowieka na zdarzenia. Ale artysta

winien dąŜyć do poznania mimo wszystko i składać „kontur rzeczywistości”. Pilność, pracowitość

sprawozdawcy muszą wystarczyć za estetykę.

Upływ czasu i przyrost doświadczenia przesuwają punkt cięŜkości w stronę sceptycyzmu i pokory.

Widać to juŜ w Zmowie męŜczyzn . Dylemat Ŝycia ukazany jest tu jako walka aktywizmu i

pasywizmu, sceptycyzmu właśnie i wiary.

motyw związku duchowego księdza i Alinki powtórzy się w Matce Joannie...

Alinka to zapowiedź postaci Panien z Wilka

postać pianisty Tadeusza Szmita prowadzi do wątków muzycznych Sławy i chwały

najwaŜniejszy jest wątek wewnętrznego spokoju osiąganego za cenę Ŝyciowej klęski

W Pasjach... chodzi o przedstawienie sprzecznych postaw wobec kultury i uniwersalnej etyki.

Pretekstem jest tradycyjne widowisko pasyjne, które ma być skomercjalizowane – bohaterowie

róŜnie się do tego ustosunkowują. W literaturze dominował wtedy katastrofizm.

Czerwone tarcze nie są juŜ powieścią współczesną, ale histriozoficzną – rola jednostek,

społeczeństw i kultur w historii. Akcja dzieje się w XII wieku i opowiada dzieje Henryka

Sandomierskiego.

Pracę nad Sława i chwałą przerwała II wojna. Pisana była 24 lata, w realiach trzech epok – Polska

niepodległa, Polska okupowana, Polska Ludowa. Właściwym tematem powieści jest poszukiwanie

wewnętrznego ładu, czemu przeszkadza historia. Obroną moŜe być dystans artysty.

Eseje

Opowieści autobiograficzne, eseje podróŜnicze, studia muzyczne, felietony, szkice o literaturze,

noty edytorskie. Zaczął je pisać od wydania PejzaŜy sentymentalnych (1926), najbardziej znane są

PodróŜe po Polsce :

wątek geograficzno-autobiograficzny, rozwijany na emigracji przez Miłoza,

Stempowskiego, Vincenza

motyw szukania ojczyzny, definiowania siebie poprzez miejsce, z którym moŜna i chce się

identyfikować (dla Iwaszkiewicza to Ukraina, Mazowsze i Sandomerz)

podróŜe są równieŜ w głąb siebie, są autoanalizą

KsiąŜka moich wspomnień została napisana w czasie II wojny w celach „autoterapeutycznych”.

Eseje podróŜnicze to teŜ KsiąŜki o Sycylii (1956), PodróŜe do Włoch (1977) i Petersburg (1976).s

w tych drugich jest zwarte pytanie o siły Ŝywotne kultury europejskiej – Włochy były dla

niego jej źródłem; mniej go interesuje teraźniejszość, bardziej ciągłość, uniwersalizm

Petersburg to rozmyślania o Rosji, jej historii i kulturze, o polskim jej pojmowaniu; stawia

tu pytanie, które powraca w Mapie pogody : „Czyśmy Europejczycy, czyli teŜ Azjaci?”

(pojawia się ono teŜ w Zarudziu )

Ogrody (1974) to esej o najwaŜniejszych parkach w Ŝyciu pisarza, monolog starego i

doświadczonego autora.

Varia

Wymienione powyŜej (pierwsza linijka „esejów”) i utwory dramatyczne. Spośród dramatów

najstarszy jest Samobójstwo. Konwersacje o tragedii (1912). Najpopularniejsze były osnute na

biografiach Szopena i Puszkina: Lato w Nohant i Maskarada .

Pisarz tłumaczył teŜ z francuskiego, rosyjskiego, angielskiego, duńskiego. Napisał scenariusz

filmowy Nad Niemnem (1938).

OPOWIADANIA

W edycji Dzieł (1975) zebrane zostały 64 opowiadania autora, jest to prawie cały jego dorobek.

Tworzył gatunki pograniczne:

1. fabuła/dokument – w tomie Marginalia (1993)

2. fabuła/ekspresja językowa poezji – proza poetycka (określenie autora): Zenobia Palmura

(1920; pierwszy przejaw autotematyzmu, bohater nawet nazywa się Iwaszkiewicz), Legendy

i Demeter (1921), Ucieczka do Bagdadu (1923), Wieczór u Abdona (1923)

Owaszkiewicz - Opowiadania.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: