Spacerownik Łowicz.pdf

Łowicz

Zamek w Łowiczu był kiedys dumą

prymasów Polski, bywali w nim

królowie, mieszkali kolejni

arcybiskupi gnieźnieńscy,

a dziś zostały po nim tylko fragmenty

ceglanych murów i fundamenty

Spacerownik po regionie

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim 1 Łowicz 1 zeszyt 5

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

Łowicz

Po obejrzeniu Łowicza zapraszamy

też w trzy inne miejsca, gdzie kiedyś

stały warownie: do Soboty, Strykowa

i Skierniewic. Niestety, do dzisiej-

szych czasów uchowały się tylko re-

likty zamkowych założeń. Aż żal, że

możemy zaledwie zasygnalizować, co

jest do obejrzenia w okolicy Łowicza.

A trzeba podkreślić, że ten region wo-

jewództwa jest bardzo atrakcyjny tu-

rystycznie, wiele tu interesujących pa-

łaców, dworków, pomników przyro-

dy i niezwykła barwność folkloru.

Dziś przed nami zamek łowicki, który był ulubioną rezydencją

prymasów Polski. Aż dwunastu z nich spoczywa w miejscowej

świątyni katedralnej.

Ruiny zamku usytuowane są przy drodze nr 14,

łączącej Łowicz z Łodzią. Od kilku lat są własnością prywatną.

Ale właściciele serdecznie witają gości.

Ich zamek powoli znowu zaczyna nabierać blasku.

11 ZDARZYŁO SIĘ

W ŁOWICZU

1 Zamek łowicki był

ulubioną i

najwspanialszą

rezydencją

prymasów Polski do

1795 roku.

1 Progi zamczyska

prymasowskiego

niejednokrotnie

gościły

znamienitych gości.

Wśród nich byli

także monarchowie

- Zygmunt August,

Stefan Batory,

Zygmunt III Waza,

Jan Kazimierz

Waza.

W arownia arcybisku-

pia powstała na ni-

zinnym brzegu

Bzury. Pierwotny

gotycki zamek za-

łożono na planie czworoboku opasane-

go murami kurtynowymi o boku około

35 m. Składał się on z opartych o kurty-

ny północną i południową, równoległych

względem siebie, dwóch budynków: re-

zydencjonalnego o szerokości około 13

m (północny) i usługowego o szeroko-

ści 10 m (południowy), wieży bramnej,

wysuniętej przed lico kurtyny wschod-

niej, wypełniającej wnękę powstałą po-

między wspomnianymi budynkami oraz

muru zamykającego dziedziniec od za-

chodu. Zamek zajmował powierzchnię

1200 mkw.

Wraz z nastaniem doby Odrodzenia

włodarze grodu postanowili przebudo-

wać surowe zamczysko zgodnie z ów-

cześnie panującą modą w stylu renesan-

sowym, dodając lekkości budowli oraz

cech rezydencjonalnych. Z inicjatywy

wybitnego męża stanu arcybiskupa Jana

Łaskiego warownię podzielono na za-

mek wysoki - „arx superior” obejmują-

cy gotyckie założenia i „castrum inte-

rior” - zamek niski, pełniący rolę pod-

zamcza. Założenie okalała fosa zasilana

w wodę z Bzury, zaś część zamku wy-

sokiego - mur i fosa. Tam też znajdowa-

ła się część rezydencjonalna - trzykon-

dygnacyjny dom północny, zwany do-

mem wyższym. W części najniższej

znajdowały się magazyny. Parter krył

trzy pomieszczenia: dużą pięciookienną

salę i dwie mniejsze izby, piętro zaś sied-

miookienną salę królewską, której strop

Z dawnego zamku łowickiego pozostały dziś tylko ruiny

Najpierw

trochę historii…

Już w XI wieku pośród rozlewisk rze-

ki Bzury i jej dopływów: Uchanki, Bo-

brówki i Zwierzyńca, w miejscu do-

godnym do przeprawy, powstał gród

drewniano-ziemny o wyjątkowym zna-

czeniu strategicznym. Założono przy

nim osadę zwaną Łowiczem.

Pochodzenie nazwy Łowicz nie jest

dostatecznie wyjaśnione. W jednej z

hipotez wywodzi się ją od okolicznych

„łowisk”, w innej zaś od „łowów", bę-

dących podstawowym zajęciem miej-

scowej ludności.

Przed 1136 rokiem osada będąca

siedzibą kasztelani, wraz z najbliższą

okolicą, przeszła z nadania monarchy

na własność arcybiskupów gnieźnień-

skich. Poświadcza to słynna bulla pa-

pieża Innocentego II. Nowi właścicie-

le w szybkim tempie przeprowadzili

proces kolonizacji oraz stworzyli do-

godne warunki rozwoju gospodarcze-

go swych włości. Łowicz stał się waż-

nym ośrodkiem administracji tych

dóbr, które zaczęto nazywać mianem

Księstwa Łowickiego. Jak podaje kro-

nikarz Jan z Czarnkowa, z inicjatywy

arcybiskupa Jarosława Bogorii Skot-

nickiego w 1355 roku w miejscu daw-

nego grodu rozpoczęto budowę zam-

ku. Ten duchowny przed 1358 rokiem

dokonał również lokacji Starego Mia-

sta. W 1405 roku kolejny arcybiskup,

Mikołaj Kurowski, lokował Nowe

Miasto. Stare i Nowe Miasto wraz z

podgrodziem arcybiskup gnieźnień-

ski i pierwszy prymas Polski Mikołaj

Trąba połączył około 1419 roku w je-

den organizm miejski, nadając przy-

wilej lokacyjny na prawie średzkim.

Zamek

Spacerownik po regionie

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

zeszyt 5 1 Łowicz 1

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim

zdobiły freski i złote kule. Wzdłuż fryzu

umieszczony był poczet władców Pol-

ski. Z sali można było przejść do kapli-

cy w rozbudowanej czterokondygnacyj-

nej wieży bramnej z zegarem. Kaplica

nosiła wezwanie świętego Mikołaja,

świętej Anny i świętej Barbary. Poprzez

wieżę przejście prowadziło aż do domu

południowego, zwanego domem niż-

szym. Na piętrze tego obiektu znajdowa-

ły się trzy sale z malowanymi stropami.

Dominantą założenia była cylindryczna

wieża prochowa na zamku wysokim, peł-

niąca rolę magazynu materiałów wybu-

chowych i zbrojowni. Obok znajdowała

się jeszcze jedna niższa kwadratowa

wieża.

11 ZDARZYŁO SIĘ

W ŁOWICZU

1 W latach 1795-

-1801 rezydował w

Łowiczu Ignacy

Krasicki,

najwybitniejszy

poeta i bajkopisarz

polskiego

oświecenia. Był

wówczas

arcybiskupem

gnieźnieńskim, ale -

jak piszą mu

współcześni - wcale

nie interesował się

rządami i

administracją.

Przekazał to swoim

podwładnym. Lata

spędzone w

rezydencji

arcybiskupiej w

Łowiczu poświęcił

na zakładanie

ogrodów

i twórczość

literacką.

Plan zamku w Łowiczu

wg. B. Guerquin

DZIEDZINIEC

WIEŻA BRAMNA

CZĘŚĆ GOSPODARCZA

Powoli w ruiny dawnej rezydencji prymasowskiej wraca życie

Zamek

w Łowiczu

fortyfikacjami

bastionowymi,

ok. 1655 r.

otoczony fosą.

Wyraźnie

widać podział

na zamek

wysoki,

arx superior

(A)

i zamek niski

- castrum

interior (B),

już

nieistniejący

(tu przebiega

teraz droga

Łódź-Łowicz).

Wjazd prowadził od strony miasta

przez groblę i dwa mosty. Budynki

wieńczyły wspaniałe attyki. Zamek ni-

ski wypełniały budynki drewniane,

gdzie znajdowała się kaplica, mieszka-

nia dla urzędników, służby i załogi zam-

kowej oraz zaplecze gospodarcze.

W 1573 roku z inicjatywy arcybisku-

pa Jakuba Uchańskiego (1562-1581)

wzniesiono nowy budynek. Powstała

także w narożu południowo-wschodnim

czworoboczna wieża więzienna.

O renesansowy charakter warowni za-

dbali kolejni prymasi: Mikołaj Dzierz-

gowski (1545-1559) i Stanisław Karn-

kowski (1581-1603). Zamek górny i dol-

ny połączono w całość, funkcje dolne-

go zaczęło pełnić nowe podzamcze z

drewnianymi budynkami gospodarczy-

mi.

W XVII stuleciu dokonano kolejnej

modernizacji założenia zamkowego.

Obiekt na planie rozszerzonego pięcio-

boku otoczono wałami ziemnymi z ba-

stionami w narożach. Wjazd od strony

miasta poprowadzono przez rawelin wy-

sunięty od południa poza mur kurtyno-

wy. Od północy znajdował się drugi

wjazd przez ziemną piattę umieszczoną

między dwoma bastionami.

Wprowadzenie systemu bastionowego

przypisuje się około 1620 roku arcybi-

skupowi Wawrzyńcowi Gembickiemu,

który także przebudował zamek dolny i

przekształcił wnętrza rezydencji.

Zamek prymasowski należał do naj-

nowocześniejszych warowni nie tylko

na Mazowszu, ale i w kraju. W źródłach

określano go mianem „wyborny i zbu-

dowany z kunsztem”. Mieszkało w nim

szesnaście osób: burgrabia, sędzia, le-

karz, poborcy, pisarze, kapelan, płatnerz

i puszkarz oraz straż zamkowa.

Okres inwestycji prymasowskich za-

kończyły prace budowlane biskupa Ma-

cieja Łubieńskiego w 1645 roku.

Fragment

sztychu z

Pufendorfa

za:

B. Guerquin,

„Zamki

w Polsce”

Spacerownik po regionie

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim 1 Łowicz 1 zeszyt 5

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

Upadek

W 1655 roku wraz z rozpoczęciem po-

topu szwedzkiego rozpoczął się powol-

ny proces niszczenia zamku. Od 4 wrze-

śnia 1655 roku na zamku stacjonowali

Szwedzi, uroczyście przyjęci przez Hie-

ronima Radziejowskiego. Nowi gospo-

darze przystąpili do prac fortyfikacyj-

nych przy bastionach zamkowych. Nie-

stety, kilkakrotnie doprowadzali do za-

pruszenia ognia. Profanacji uległa ka-

plica, zniszczono także wspaniałe ogro-

dy. Opuszczając warownię w czerwcu

1656 roku ograbili ją i częściowo wysa-

dzili. Starania o odbudowę rezydencji

podejmowali kolejni purpuraci: Wacław

Leszczyński, Mikołaj Prażmowski, Jan

Wydżga, Michał Radziejowski, Stani-

sław Szembek, Teodor Potocki, Krzysz-

tof Szembek i Adam Komorowski.

W czasie konfederacji barskiej za-

mek spalili Rosjanie, a w części oca-

lałej założyli więzienie. W 1730 roku

miała miejsce ostatnia próba odbudo-

wy warowni. W 1787 roku prymas Mi-

chał Poniatowski urządził w budyn-

kach zamkowych manufakturę płótna,

zaś w 1792 roku założono tam drukar-

nię. W 1794 roku zamek strawił pożar.

Podczas zaborów ruiny stały się wła-

snością rządową. Wtedy założenie

zamkowe poddano powolnej rozbiór-

ce, trwającej od 1822 do 1871 roku.

Użyto nawet materiałów wybucho-

wych. W czasie I wojny światowej

(1914-1918) na terenie zamkowym

urządzono cmentarz wojskowy. Po

1945 r. przez teren zamku niskiego po-

prowadzono trasę do Łodzi i zniszczo-

no ślady całego założenia.

Współcześnie pozostał jedynie niere-

gularny pagórek z fragmentem cegla-

nych murów zamku wysokiego. Ale po-

jawiło się światełko w tunelu.

11 ARKADIA

I NIEBORÓW

1 Dzięki inicjatywie

Heleny

z Przeździeckich

Radziwiłłowej,

właścicielki

pobliskiego

Nieborowa

na przełomie XVIII i

XIX wieku, ocalały

elementy

architektoniczne

pochodzące z

prymasowskiej

rezydencji. Księżna

na terenie

pobliskiej wsi

nazwanej Arkadią

od 1778 roku aż do

lat dwudziestych

następnego

stulecia urządzała

ogród romantyczny

z kompleksem tak

zwanych budowli

antycznych.

W Domku

Murgrabiego i

Przybytku

Arcykapłana

wmontowano

elementy zamkowej

kamieniarki, fryzy,

obramowania

okien, kartusze

herbowe. Tym

samym ocaliła

część pamiątek po

łowickim zamku.

Oba miejsca -

zarówno pałac

w Nieborowie, jak

park w Arkadii -

trzeba koniecznie

odwiedzić będąc

w okolicy.

To zresztą zupełnie

odrębna i bardzo

ciekawa wycieczka.

Wieża generała Klickiego w Łowiczu

PLANY

Ruiny łowickiego zamku od 1993 roku są w

rękach prywatnych. W przyszłości ma tu

powstać muzeum z ekspozycją poświęconą

historii warowni i jej mieszkańców.

- Postaramy się utrzymać klimat i zachować

charakter miejsca, ale zamku nie

odbudujemy, pozostanie trwałą ruiną - mówi

właściciel Wojciech Gronecki. Wierzy, że

właśnie jego zamek stoi w miejscu

tajemniczego grodu opisanego w kronice

Galla Anonima. - Zamek łowicki leży na tym

samym południku co kaplica wawelska. Kto

wie, może i u nas jest ta sama energia

płynąca z czakramu - uśmiecha się

tajemniczo. Zdumiewa go, że wielkie

i znaczące zamczysko, miejsce, które

wzbudzało podziw i zachwyt, zamieniło się w

kupę gruzów. Od kilku lat zaprasza

archeologów, by jak najwięcej dowiedzieć

się o przeszłości tego miejsca.

- Znajdujemy tysiące skorup z różnych

okresów - mówi Wojciech Gronecki.

Odkrywane są coraz wcześniejsze ślady

obecności w tym miejscu warowni i inne

ciekawostki, m.in. kości ludzkie. Przecież

tutaj przez jakiś czas był cmentarz

wojskowy. W miejscu grobów, by uszanować

pamięć i uspokoić duchy, postawiono krzyż.

Wokół zamczyska odtwarzany jest naturalny

krajobraz. Fosa już wypełniła się wodą, a na

pobliskie rozlewiska Bzury wróciły bobry.

W wodzie pływają gęsi.

Na razie odtworzony został budynek

dawnej bramy wjazdowej, gdzie powstaje

galeria autorska Katarzyny Fejdysz-

-Groneckiej.

Żeby wejść na teren zamku trzeba się

wcześniej umówić: tel. 6677ZAMEK.

Baronia i baszta

Innym miejscem, gdzie wykorzystano

detale zamkowe, jest wieża generała Sta-

nisława Klickiego w Łowiczu (1775-

1847, uczestnik kampanii napoleońskiej,

baron Cesarstwa Francji) i tzw. baronia,

czyli romantyczny pałac generała (ul. Pa-

łacowa 6). Również do budowy tego oso-

bliwego budynku wykorzystano cegłę i

elementy pochodzące z prymasowskiego

zamku (m.in. konsole i obramienia

okienne). Obecnie mieści się tam galeria

sztuki, ale zwiedzanie trzeba wcześniej

umówić (www.muzeum.low.pl).

Więcej na

www.nieborow.art.pl

Detale z łowickiego zamku wkomponowane

w Przybytek Arcykapłana w parku w Arkadii

- Według księżackiej definicji jest się krzokiem albo ptokiem. Krzokiem nie

jestem, bo moja rodzina jest z Puszczy Kampinoskiej, ale teraz już tutaj zapu-

ściłem korzenie - mówi o sobie Wojciech Gronecki. Zamierza uratować

obiekt. Przyznaje, że chce w ten sposób odpokutować winy swojego przod-

ka, jego krewnym ze strony matki był prymas Antoni Kazimierz Ostrowski,

który jako pierwszy w 1783 roku zaczął rozbierać łowicką warownię. Sprze-

dał fragmenty zamkowych detali Helenie z Przeździeckich Radziwiłłowej,

która umieściła je w Arkadii.

Spacerownik po regionie

Gazeta Wyborcza 1 Łódź

zeszyt 5 1 Łowicz 1

czyli szlakiem Zamków w województwie łódzkim

Prymasowskie centrum

Łowicz należał do najbogatszych i naj-

piękniejszych polskich miast. Do dziś

widać rozmach, z jakim był tworzony.

Ciekawostką są dwa rynki: czworobocz-

ny Rynek Starego Miasta, przy którym

znajdują się główne zabytki i trójkątny

Nowy Rynek, położony na zachód od

niego. Jak w Krakowie nie wolno omi-

nąć Wawelu, tak tutaj trzeba odwiedzić

łowicką katedrę pw. Wniebowzięcia

Najświętszej Marii Panny (podniesiona

do tej godności przez Jana Pawła II w

1992 r.), gdzie są groby 12 prymasów

Polski. Warto przyjrzeć się detalom ar-

chitektonicznym świątyni, zauważając

nie tylko renesansowe nagrobki arcybi-

skupów, ale też… jednorożca i niezwy-

kły ołtarz z kości słoniowej. Kościół,

pierwotnie gotycki, został całkowicie

przebudowany w XVII i XVIII w.

Księżacy, mieszkańcy

wsi w okolicach

Łowicza i Skierniewic

będących wcześniej

we władaniu

prymasów, różnią się

od sąsiadów

zamieszkujących

wsie niegdyś

szlacheckie - mową,

ubraniem i

zwyczajami.

Symbolem kultury

Księżaków pozostaje

pasiasty, kolorowy

strój noszony

do dziś podczas

uroczystości.

FOLKLOR ŁOWICKI

Należy do najpiękniejszych w Polsce.

Bez trudu każdy rozpozna wyroby

rękodzieła artystycznego twórców

ludowych z łowickiego: wspaniałe,

mieniące się kolorami wycinanki

z roślinnymi bądź geometrycznymi

motywami, hafty kwiatowe wyszywane

na aksamicie czy ażurowe serwety.

Wyroby folklorystyczne, z których

Łowickie jest dumne, można obejrzeć

w różnych miejscach,

także w sklepikach przy rynku.

Miłośnicy etnografii powinni jednak

wybrać się do Muzeum Łowickiego

przy Starym Rynku 5/7 (gmach

pomisjonarski) i do odległego

o 5 km skansenu w Maurzycach,

który prezentuje kulturę

Księżaków, głównie tradycyjne

budownictwo. Nieodzowna jest

też wycieczka do Sromowa,

gdzie w Muzeum Ludowym Rodziny

Brzozowskich można podziwiać ruchome

szopki, rzeźby, stroje, a także łowickie

„gwiozdy” i „kodry” (wycinanki).

Jeździmy po świecie i zachwycamy się

folklorem Indian czy Tybetańczyków,

a tuż obok mamy przepiękne łowickie

stroje i przedmioty.

Warto im się uważniej przyjrzeć.

STRÓJ ŁOWICKI:

nieodzowny element to wielobarwny pasiak.

Grobowce i herby prymasów polskich

w łowickiej katedrze

Kobieta:

1 bawełniana koszula z szerokimi rękawami,

1 różnobarwna spódnica obszywana u dołu szeroką

aksamitką z wyhaftowanymi kwiatami,

1 stanik z czarnego aksamitu z różami z jedwabiu,

1 wielokolorowa, pasiasta zapaska z naszytym

torsem z cekinów i haftowaną jedwabiem aksamitką,

1 chustka na głowę w kwiaty.

Mężczyzna:

1 biała koszula z wykładanym kołnierzykiem

zawiązanym amarantową wstążką,

1 wełniane pomarańczowe

spodnie w podłużne,

rzadko rozmieszczone prążki

(wpuszczane w buty z cholewami),

1 lejbik i spencerek z czarnego sukna

z mosiężnymi guzikami,

1 biała lub czarna fałdzista

sukmana przepasana pomarańczowym

pasem w podłużne prążki,

1 kapelusz przybrany cekinami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: