Pojęcie partii politycznych.
Partia to część większej całości, tzn. systemu politycznego, najważniejsza cześć.
Edmund Burker: Partia to zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawą narodową.
Partia to dobrowolne zorganizowana grupa posiadająca określony program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia i utrzymania władzy państwowej.
Funkcje partii:
§ Określenie celów przez tworzenie programu
§ Artykułowanie i agregowanie interesów społecznych
§ Mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w ramach istniejącego systemu politycznego
§ Reputacja elity politycznej tworzenie rządu
Max Weber – partia to pośrednik między państwem a systemem politycznym w społeczeństwie obywatelskim.
Elementy partii politycznych:
· Organizacja
· Program partii
· Funkcje
W 1900 powstała Labour Party (Wielka Brytania) z połączenia związków zawodowych z TUC. W 1918r oku wprowadzono dodatkowo członkostwo pośrednie, na początku lat 90 liczebność to 6 mln, z czego członkostwo bezpośrednie miało bezpośrednie miało 6 tyś.
Inną partią jest szwedzka SAP licząca około 9mln ludzi.
Austriacka Partia Ludowa rządzi w Austrii od 1999 roku. Składa się z różnego rodzaju stowarzyszeń.
Labour Party odchodzi od członkostwa bezpośredniego ze względu na chęć ograniczenia wpływów związków zawodowych na państwo.
W Austrii i Islandii ponad 30% wyborców należy do jakiejś partii politycznej.
W Portugalii i Hiszpanii (które kiedyś były autorytarne) około 2-5% wyborców należy do partii przy czym ten system zakładał, że partie są zbędne, najwyższą wartością jest państwo.
Zmiana w latach 90: coraz mniej osób należy do partii, np. Francja ok. 12 mln osób odeszło, za to w nowych demokracjach (Europa postkomunistyczna, Grecja) nasępił wzrost liczby członków partii.
Polska – w roku 2000 1% elektoratu (ok.300 tyś) należało do partii politycznych, odsetek rekordowo niski podług innych państw, a do tego wystąpił spadek zainteresowania wyborami.
Najliczniejszą partią na świecie jest Komunistyczna Partia Chin ok.6 mln osób.
Partycypacja polityczna – uczestnictwo w wyborach, przynależność do partii.
Polska w pięciopunktowej skali ma 1 punkt ze względu na niską frekwencję wyborczą.
Struktura wewnętrzna – większość partii to organizacje sformalizowane i zhierarchizowane, więzi o charakterze pionowym (wertykalne) i poziomym (horyzontalne)bardziej rozbudowane.
Partie komitetowe – luźne wewnętrznie (USA), partie europejskie są raczej sformalizowane. Zaczynają dominować więzi o charakterze horyzontalnym.
Analiza struktur wewnętrznych:
® - założenia statutu (jakie wyróżnia powiązania, itd.)
® Empiryczna – partia a układy nieformalne
Np. SLD
o Szczebel centralny, wojewódzki, gminny
o Władze:
~ Uchwałodawcze – Kongres Krajowy (konwencja, zjazd) – dokonuje zmiany statutu
~ Wykonawcze – Zjazd Krajowy, Przewodniczący, Sekretarz Generalny, skarbnik
~ Inne władze – Rada polityczno – krajowa, Krajowy sąd partyjny, Komisja Etyki, Komisje Rewizyjne, Koło Partyjne
Np. PO
Pierwszy statut partii został odrzucony przez sąd okręgowy w Warszawie, bo był niezgodny z ustawą z 1997 roku. Najważniejszą władzą jest Konwencja Krajowa.
Szczeble: gremia partyjne, lider. Organy: statutowy, wykonawczy, kontrolny. Partia jako zhierarchizowana instytucja.
Program partyjny:
1) Ideologia – zbiór wartości filozoficznych i światopoglądowych, zasad postępowania. W wieku XIX dominowała ideologia, obecnie następuje pragmatyzacja programu. Partie zideologizowane są zazwyczaj z nurtu prawicowego.
2) Program sensu stricte – stanowiska partii kwestiach ustrojowych, socjalnych polityki zagranicznej, integracji europejskiej, spraw obyczajowych. W programie zawarta jest diagnoza rzeczywistości (negatywna lub pozytywna), przedstawiane są np. alternatywne rozwiązania
3) Platforma wyborcza – program przedstawiany na użytek kampanii wyborczych, podporządkowany socjotechnikom wyborczym, krótkotrwałe cele.
Funkcje partii politycznych (III rozdział):
§ Wobec społeczeństwa realizowane przez partie
ü Artykulacja i agregacja potrzeb i interesów społecznych
ü Socjalizacja społeczeństwa, przedstawienie programów i kierunków ideologicznych. Powinna dostarczać wiedzy na temat gospodarki i polityki, w praktyce partie starają się odwoływać do emocji (zwłaszcza negatywnych), kształtowanie opinii publicznej. Istotna rola środków masowego przekazu, mediatyzacja polityki.
§ Wobec władzy państwowej
Ø Wyborcza: selekcja kandydatów, formowanie programu – program może być autorski, formułowany przez kandydata lub kandydaci mają za zadanie rozpowszechniać ogólny program partii (drugi model częściej się zdarza)
Modele selekcji kandydatów:
o Władze centralne patii politycznych kontrolują wybór kandydatów
o Władze lokalne partii proponują zestaw kandydatów, ostateczną decyzję podejmują władze centralne
o Władze centralne partii politycznych proponują listę kandydatów, ostateczną decyzję podejmują organy władzy lokalnej
o Władze lokalne decydują za zgodą organów centralnych włączając w to prawo dodawania i usuwania nazwisk
o Władze lokalne kontrolują proces selekcji i podejmują ostateczne decyzje
o Proces selekcji kandydatów dokonywany jest przez członków partii politycznych w drodze głosowania (prawyborów), proces obejmuje większą liczbę członków i jest najbardziej demokratyczny, ale dotyczy to raczej mniejszych partii
Ø Rządzenia – dążenie do zdobycia i utrzymania władzy, zależy od reżimu panującego, np. system parlamentarno – gabinetowy to system partyjny, nieco mniejsza rola jest w systemach prezydenckich i pół prezydenckich.
Gabinety:
o Jednopartyjne – mniejszościowe: partia najsilniejsza, ale nie ma większości, gdy brak jest zintegrowanej opozycji i większościowe: uznanie za optymalne bez potrzeby kompromisów i dzielenia się stanowiskami.
o Koalicyjne: większościowe i mniejszościowe.
W teorii partii jest odwołanie do różnego rodzaju indeksów.
Indeksy relewacji rządowej
Stosunek ilości gabinetów do sumy gabinetów w badanym czasie – indeks partycypacji.
IP =
FDP, czyli Wolna Partia Demokratyczna (Niemcy) posiada jeden z najwyższych indeksów w europie po wojnie – 0,85
Indeks odpowiedzialności politycznej dla stanowiska premiera – stosunek liczby miesięcy w których dana partia posiadała stanowisko szefa rządu do liczby miesięcy w badanym okresie.
Iop =
Niemcy – Unia chrześcijańsko – demokratyczna CDU – najwyższy wskaźnik odpowiedzialności
Indeks odpowiedzialności politycznej dla stanowisk ministerialnych – stosunek liczby stanowisk ministerialnych w dyspozycji danej partii do ogólnej liczby ministerstw.
IM =
Opozycja może:
~ Zgłaszać wniosek o wotum nieufności dla rządu lub pojedynczych ministrów, daje to początek debatom parlamentarnych
~ Praca w komisjach parlamentarnych zwłaszcza gdy obóz rządzący ma problemy z obsadą
~ Zgłaszać interpelacje i zapytania poselskie
Opozycja również wykorzystuje środki masowego przekazu , pozaparlamentarna sięga po niekonwencjonalne środki, np. blokady dróg i budynków, nielegalne demonstracje
§ Wobec partii – teorie instytucjonalizacji.
Proces uzyskiwania przez partie polityczne statusu pełnoprawnego uczestnika gier politycznych. Ralph Suasaud i Robert Harmel.
Trzy fazy instytucjonalizacji:
Ø Faza identyfikacji - partia poszukuje miejsca na scenie politycznej, szukanie niszy wyborczej, elektoratu. Działania: próba legitymizacji danego ugrupowania, potrzebna jest znajomość potrzeb wyborców i tynku wyborczego
Ø Faza organizacji – stworzenie struktur organizacyjnych w skali ogólnokrajowej jak również lokalnej oraz struktur członkowskich (nabór działaczy, ważne jest posiadanie dobrej kadry, fachowców z różnych dziedzin), szukanie sponsorów, poparcie grup interesów i środków na działalność.
Na początku lat 90 powstawały partie centro – prawicowe, które nie miały problemów z fazą pierwszą, za to partie postkomunistyczne lepiej wypadły w fazie drugiej.
Ø Faza stabilizacji
® Próg reprezentacji – uzyskanie reprezentacji w parlamencie, przekroczenie progu wyborczego, np. Turcja 10%, Izrael 1,5%
® Próg relewancji – dążenie do osiągnięcia dobrego potencjału politycznego, prestiżu
Potencjał polityczny:
· Ilość mandatów w parlamencie
· Potencjał koalicyjny – atrakcyjny program na ogół centrowy, tradycja wchodzenia w skład koalicji
· Potencjał szantażu politycznego – podejmowanie destrukcyjnych działań wobec układu rządzącego, są to duże ugrupowania, obecnie PO.
Elementy analizy politycznej (IV rozdział)
Analiza SWOT dotycząca każdej organizacji: mocne i słabe strony. Mogą mieć charakter zewnętrzny: szanse oraz zagrożenia i wewnętrzny. Np. AWS – brak silnych liderów.
Stany osobowości nie odnoszą się tylko do liderów, odwoływanie się do autorytetów moralnych. Czym więcej członków tym większy plus.
Efekt nowego ugrupowania – gdy działacze porzucają swoje często skompromitowane partie, to po to, aby osiągnąć efekt nowości; przy utworzeniu nowej partii może być pozytywny lub negatywny.
Historia partii politycznych – modele rozwojowe.
Sześć etapów w rozwoju Max Weber.
Ad.1.
Funkcjonowały w starożytności, np. w senacie wszystkie skupiane wokół notabli, czyli osobistości; w średniowieczu np. w Polsce szlacheckiej skupiane wokół rodziny magnackiej.
Ad.2.
Od XVI wieku, przykład: wigowie i torysi w Anglii działające od lat 70 XVII wieku miały różne programy. Wigowie, bogate mieszczaństwo, torysi ziemiaństwo. Polska – Familia – ugrupowanie oscylujące wokół Czartoryskich (czasy saskie), chęć wzmocnienia władzy wykonawczej, przeciwnikami byli republikanie – byli za wolnością szlachecką (Potoccy, Braniccy, Sapiehowie) i współpracą z Francją.
Ad.3.
Poziom zorganizowania i programowania był wyższy. Powstawały podczas rewolucji francuskiej (Jakobini) i niepodległości w USA (klub federalistów – Hamilton – chęć wzmocnienia poszczególnych stanów), przeciwnicy to demokratyczni federaliści z Thomasem Jeffersonem na czele. Zwyciężyła koncepcja federalna, ale od 1928 rządziła Partia Republikańska.
Wigowie – XIX w – Wielka Brytania – Reform Club
Torysi – XIX w – Carlton Club Pojawienie się więzi wertykalnych i horyzontalnych.
Polska – Sejm Wielki – „Stowarzyszenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 maja” – pierwsza nowoczesna partia.
Ad.4.
Przyczyny pojawienia się partii masowych:
§ Instytucjonalizacji – kładą nacisk na czynniki, gremia wyborcze – upowszechnienie. Wielka Brytania (1830) tylko 3% osób miało prawa wyborcze. Rozwój parlamentaryzmu – powstanie frakcji, nowych partii
§ Kryzysów – np. kryzys legitymizacji władzy, gdy elity tracą społeczną akceptację i powstają partie anty systemowe, np. Francja (rewolucja) komuna paryska.
§ Modernizacji – podział socjopolityczny. Występują różne podziały w społeczeństwie, np. XIX wiek monarchiści i republikanie; lub podział na świat pracy i kapitalistów – pracobiorców i pracodawców; lub podział na miasto i wieś (kraje skandynawskie, Niemcy) partie mieszczańskie i agrarne; lub podział centrum – peryferie (partie regionalne i etniczne, np. Włochy). Okres postmodernizmu: feminizm, ekologia, partie lewicowo – socjalistyczne.
Ad.5.
Partie odwołujące się od różnych środowisk, chcą pozyskiwać całe społeczeństwa, mała rola ideologii, bardziej interesujący jest elektorat. Duża rola sondaży.
Finansowanie partii – grupy interesu i dotacje budżetu państwa. Zmniejsza się rola biurokracji partyjnej, ale zwiększa się rola ekspertów różnych dziedzin.
Ad.6.
Monopolizacja życia społecznego, pewna klasa polityczna chce podporządkować sobie społeczeństwo. Przy wyborach nie musi się zmieniać kierunek polityki. Eliminacja ugrupowań antysystemowych, rosnąca rola przywódców partyjnych, mała rola demokracji wewnątrzpartyjnej, mediatyzacja polityki.
Klasyfikacja partii politycznych.
Podział ze względu na kryterium organizacyjno – funkcjonalne.
1) Organizacyjna geneza partii.
a) Parlamentarno – wyborcze – powstałe na forum parlamentarnym lub w wyborach, grupa posłów; np. liberalne i konserwatywne
b) Pozaparlamentarne – z inicjatywy organizacji, np. komunistyczne, ekologiczne z czasem dopiero wchodzą w skład rządu.
2) Typy struktury organizacyjnej.
a) Komitetowe – brak członków, tylko wyspecjalizowany krąg aktywistów, luźna struktura wewnętrzna; słaba instytucjonalizacja, np. Partia republikańska i demokratyczna USA
b) Rozwinięte – występują więzi wertykalne i horyzontalne; silna instytucjonalizacja, głównie partie europejskie, np. socjalistyczne, chadeckie
3) Stopień upartyjnienia wyborców.
a) Kadrowe – zrzeszają mały procent wyborców, nieliczne
b) Masowe – wielu członków, np. socjaldemokratyczne
4) Reprezentacja interesów (struktura członkowska i wyborców, struktura socjalna).
a) Klasowe – reprezentują interesy jednej grupy społecznej, struktura o charakterze jednolitym. Jest to mniejszość partii politycznych we współczesnym świecie
b) Ludowe – reprezentują interesy ogólnospołeczne, charakter heterogeniczny. Jest to większość współczesnych partii, np. centrolewicowe partie ludowe, chadeckie. Deklarują reprezentację przynajmniej dużego segmentu społeczeństwa
5) Typy członkostwa.
a) Z członkostwem bezpośrednim – przystąpienie do jednej z lokalnych komórek organizacyjnych (tylko osoby fizyczne)
b)...
Eclipse1592