Wykład 1: zagadnienia wprowadzające
- Ciało czy dusza? Co na co wpływa?
Dusza – ciało
· Efekt placebo
· Dziewczyna z klątwą (Zimbardo)
Ciało – dusza
· Uszkodzenia mózgu powodujące zmiany pamięci, spostrzegania
· Choroby serca powodujące lęki
1. Człowiek jako jedność biopsychospołeczna. Paradygmat biomedyczny a paradygmat biopsychospołeczny.
Model biomedyczny a model biopsychospołeczny*
MODEL BIOMEDYCZNY
KATEGORIA OPISU
MODEL BIOPSYCHOSPOŁECZNY (Engel)
Medycyna neopozytywistyczna
GENEZA
Koncepcje systemowe
Zdrowie jako kategoria uniwersalna, jednoznaczna dla każdej posługującej się nią osoby i definiowane jako brak choroby;
DEFINICJA ZDROWIA
Zdrowie ujmowane dynamicznie (jako dyspozycja, proces); kontinuum: zdrowie -choroba;
Stresory są szkodliwe i należy dążyć do stworzenia sterylnego otoczenia;
OCENA STRESORÓW
Stresory są nieuniknione i należy nauczyć się z nimi żyć;
Ignorowanie tego, co jest poza normą statystyczną (palenie papierosów prowadzi do zachorowania);
DEFINICJA NORMY
Koncentracja na utrzymaniu zdrowia, pomimo zagrożeń (dlaczego palenie papierosów nie zawsze prowadzi do choroby?);
Przedmiotowe podejście do zdrowia jednostki; osobą posiadającą wyłączne kompetencje w orzekaniu o zdrowiu jest lekarz;
CZŁOWIEK A ZDROWIE
Podmiotowe podejście do człowieka i jego zdrowia, uznanie odpowiedzialności człowieka za własne zdrowie;
Specjalizacja w podejściu do choroby;
OBSZAR BADAŃ
Poszukiwanie uogólnionych czynników zaangażowanych w osiąganie bieguna zdrowia;
Koncentracja na jednej specyficznej jednostce chorobowej
OBSZAR PRAKTYKI
Koncentracja na zasobach, które pomagają jednostce w radzeniu sobie z patogenami;
2. Sposoby definiowania zdrowia.
> Zdrowie jako stan:
Pierwsza definicja zdrowia uwzględniająca trzy obszary funkcjonowania człowieka (ogłoszona w 1948r. w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia) ujmuje je jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny (a nie jedynie jako brak choroby lub kalectwa).
> Zdrowie jako dyspozycja:
„poddającą się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i reagowania na wyzwania środowiska" (Słońska, Misiunia, 1994). Zdrowie w tej definicji traktowane jest jako dyspozycja, zdolność człowieka do wszechstronnego rozwoju i do stawiania czoła aktualnym wymaganiom (za: Heszen-Niejodek, 1998).
> Zdrowie jako proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu obciążeń, jakie wciąż otoczenie nakłada na organizm.
Akcentowany jest tutaj dynamiczny charakter zdrowia człowieka, które zmienia się w odpowiedzi na zaistniałe wewnętrzne i zewnętrzne wymagania.
Z pojęciem dynamicznej równowagi wiąże się ujmowanie zdrowia na continuum zdrowie - choroba. Atrybutem zdrowia jest zdolność do osiągania integracji i względnego stanu równowagi, obejmującego fizyczne i psychiczne wymiary organizmu oraz jego współoddziaływanie ze środowiskiem przyrodniczym (Dolińska-Zygmunt, 2001).
> Zdrowie jako wartość (autoteliczna vs instrumentalna)
Kontinuum zdrowie - choroba (Sheridan, Radmacher, 1998)
przedwczesna śmierć- pogorszenie stanu zdrowia- optymalny stan zdrowia
Atrybut zdrowia - zdolność do osiągania integracji i względnego stanu równowagi, obejmującego fizyczne i psychiczne wymiary organizmu oraz jego współoddziaływanie ze środowiskiem przyrodniczym.
Z pojęciem dynamicznej równowagi wiąże się ujmowanie zdrowia i choroby na tym samym kontinuum, którego jeden kraniec wyznacza przedwczesną śmierć, a drugi optymalny stan zdrowia rozumianego bardzo szeroko.
Uznanie kontinuum skłania do podjęcia działań prozdrowotnych zanim nastąpi załamanie zdrowia.
Integralną częścią psychologicznej konceptualizacji zdrowia jest pojęcie zdrowego pola życiowego (Dolińska-Zygmunt, 2001).
Pole zdrowotne zawiera cztery zasadnicze elementy określające zdrowie indywidualne: biologię człowieka, środowisko, styl życia oraz organizację opieki zdrowotnej. Rozkład procentowy udziału tych czynników w zdrowiu człowieka jest następujący:
• styl życia - 53%;
• środowisko - 21%;
• dziedziczenie - 16%;
• opieka medyczna w 10%.
3. Psychologia zdrowia jako dziedzina badań i praktyki psychologicznej.
> Podstawy teoretyczne.
Psychologia zdrowia, dziedzina psychologii formalnie uznana w 1979 roku, gdy Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne zaakceptowało powołanie Sekcji Psychologii Zdrowia. W najszerszym rozumieniu można ją określić jako stosowanie wiedzy psychologicznej do zagadnień zdrowia, choroby i systemu opieki zdrowotnej (Sheridan, Radmacher 1998).
- Joseph Matrazzo: „psychologia zdrowia to całokształt specyficznego, oświatowego, naukowego i profesjonalnego wkładu psychologii jako dyscypliny do promocji i utrzymywania zdrowia, zapobiegania i leczenia chorób, rozpoznawania etiologicznych i diagnostycznych korelatów zdrowia, choroby i zbliżonych dysfunkcji, a także do analizy i optymalizacji systemu opieki zdrowotnej i kształtowania polityki zdrowotnej" (Sheridan, Radmacher, 1998).
- Sheltey E. Taylor (1991, za: Heszen-Niejodek, 1997): „psychologia zdrowia jest działem psychologii zajmującym się poznaniem wpływu czynników psychologicznych na to, że ludzie pozostają zdrowi, określeniem ich znaczenia w powstawaniu chorób oraz ich roli w kształtowaniu zachowania ludzi, kiedy zachorują".
> Psychologia zdrowia jako dziedzina badań (za: Heszen-Niejodek, 1997).
· medycynę behawioralną (dział psychologii ugruntowany w medycynie poza psychiatrycznej, który dotyczy psychologicznej problematyki choroby, a w centrum swoich zainteresowań stawia człowieka chorego)
· zdrowie behawioralne (dotyczy psychologicznych korelatów zdrowia i kierowany jest do człowieka zdrowego).
Bardziej szczegółowy zakres psychologii zdrowia podaje szereg podręczników z tej dziedziny, które obejmują:
· modele teoretyczne przydatne w rozważaniach nad zdrowiem i chorobą (np. model stresu i radzenia sobie, model salutogenetyczny)
· problematykę związaną z podejmowaniem zachowań pro i antyzdrowotnych
· obszar zagadnień dotyczący: relacji lekarz-pacjent, stosowania się do zaleceń lekarskich, stresowych procedur medycznych, leczenia szpitalnego
· dolegliwości towarzyszące chorobom, zwłaszcza ból
· psychologiczne zagadnienia dotyczące funkcjonowania człowieka przewlekle chorego
...
psychUW