„TEORIA POLITYKI Podstawy metodologiczne politologii empirycznej”
Barbara Krauz – Mozer, Władysław Szostak
NAUKA I NAUKOZNAWSTWO
NAUKA – to:
a) PROCES BADAWCZY - czynności związane z poznawaniem wybranego fragmentu rzeczywistości
b) WIEDZA NAUKOWA –
c) PROPEDEUTYKA – czynności przekazywania wiedzy naukowej
d) UCZENIE SIĘ – przyswajanie fragmentów wiedzy naukowej.
FUNKCJE NAUKI:
a) deskryptywna – in. faktograficzna: odpowiada na pytanie jaka jest rzeczywistość
b) eksplanacyjna – odpowiada na pytanie dlaczego dane zjawiska zaistniały (funkcja teoretyczna)
c) prognostyczna – odpowiada na pytanie jaka będzie rzeczywistość w przyszłości (funkcja teoretyczna)
d) instrumentalna – odpowiada na pytanie jakie podjąć decyzję, aby osiągnąć zamierzone rezultaty (funkcja praktyczna)
Dodaje się także funkcję ideologiczną, odpowiada na pytanie – do jakich celów należy dążyć.
KRYTERIA NAUKOWOŚCI: stworzono je by pozytywnie odróżnić od wiedzy naukowej, wiedzę potoczną, sztuki piękne, mity i wierzenia (także religijne.
a) intersubiektywnej komunikowalności twierdzeń naukowych – służy temu odpowiedni język naukowy, zrozumiały dla odbiorców wiedzy naukowej.
b) Intersubiektywnej kontrolowalności twierdzeń – ze względu na zabiegi badawcze, aby umożliwiły potwierdzenie tez naukowych. Zabiegi badawcze pozwalają na uznanie twierdzeń za prawdziwe lub wysoce prawdopodobne.
c) Niesprzecznego usystematyzowania twierdzeń.
Są wątpliwości czy można formułować twierdzenia ogólne (uogólniające), które warunkują funkcję eksplanacyjną. Nie ma bowiem pewności, czy np. rzeczywistość społeczna jest ciągiem zjawisk powtarzalnych (prawidłowych), czy niepowtarzalnych (unikatowych).
METODA: definicja wg Kotarbińskiego – świadomie stosowany sposób postępowania zmierzający do osiągnięcia w danych warunkach jakiegoś założonego celu, przy tym sposób nadający się do stosowania wielokrotnie, ilekroć w danych warunkach ma być realizowany cel danego rodzaju.
Celem postępowania naukowego jest poznanie prawdy o świecie.
KRYTERIA METODY NAUKOWEJ (według Sztompki):
a) poznanie obiektywne, tj. bez indywidualnych uprzedzeń
b) poznanie krytyczne tj. mocno uzasadnione
c) relatywistyczne tj. odwoływane w przypadku napotkania dowodów przeciwnych.
W procesie historycznym wyodrębniają się z poszczególnych nauk, inne nauki, a z innych nauk – ich specjalizacje: np. z biologii – biochemia, czy biotechnika.
SPECJALIZACJA – umożliwia koncentrację badań nad wąskimi fragmentami rzeczywistości i stosowanie wyspecjalizowanego aparatu badawczego. Stwarza warunki do opanowania całej poznanej wiedzy o podmiocie badań, z drugiej strony pociąga za sobą niebezpieczeństwo jednostronności poznania, a więc poznania w oderwaniu od otaczających zjawisk. Ubocznym skutkiem specjalizacji jest jej odizolowanie od pokrewnych dziedzin.
Nie ma jednej teorii naukowej, odzwierciedlającej cały świat – jeśli by była – byłaby jej skrajnym uproszczeniem.
Współczesna Klasyfikacja nauk, ze względu na kryteria:
a) przedmiot badań
b) stosowane metody badań, w tym metody uzasadnienia twierdzeń
c) cele badań oraz rodzaj stawianych problemów
d) stopień ogólności, prostoty twierdzeń i inne.
Ze względu na:
1) metody uzasadniania twierdzeń naukowych wyodrębnia się:
- nauki formalne – zwane analitycznymi. Wyprowadza się w nich nowe twierdzenia z twierdzeń pierwotnych, należą tu matematyka i logika
- nauki empiryczne – nazywane syntetycznymi. Twierdzenie udowadnia się za pomocą doświadczenia, przy zastosowaniu przyjętych technik badawczych, na podstawie twierdzeń szczegółowych formułuje się twierdzenia ogólne.
2) przedmiot badany:
- nauki przyrodnicze – badające przyrodę nieożywioną i ożywioną – wraz z człowiekiem jako częścią przyrody.
- nauki społeczne – badające działalność świadomą człowieka w interakcji z innymi ludźmi oraz badające wytwory tej działalności czyli kulturę.
Kryterium celu badań pozwala na odróżnienie dyscyplin:
a) teoretycznych, zwanych także „czystymi” takich jak fizyka, biologia, chemia itp.
b) Stosowanych (inżynieryjnych) takich jak budowa maszyn, medycyna, agrotechnika
c) Wdrożeniowych jak np. technologia produkcji.
NAUKA O POLITYCE jest częścią nauk społecznych.
POLITYKA jest pojęciem potocznym, wywodzi się od starogreckich słów polis, politika (miasto-państwo, sprawy państwowe) – już u starożytnych oznaczało ono sztukę rządzenia państwem. Terminem tym posługuje się Platon w Sofiście i Polityku oraz Arystoteles w Polityce.
WEDŁUG POGLĄDÓW ETATYSTYCZNYCH:
Przykład : Definicja polityki według Kazimierza Opałka: strefa wzajemnych stosunków i oddziaływań pozytywnych, negatywnych i kompromisowych pomiędzy państwem a innymi organizacjami (włączając w to państwo) dotyczących celów i środków działalności państwa oraz charakteru władzy państwowej.
WEDŁUG POGLĄDÓW KRATOLOGICZNYCH:
Od greckiego słowa kratos – siła, władza, poglądy te nawiązują do walki o władzę i funkcjonowanie bez względu na zakładane przez nie modele społeczeństwa, czy to konfliktowe czy integracyjne. Takie poglądy prezentują m. in. Marks i Weber,
Definicja polityki wg M. Karwata:
Są to działania które oscylują wokół władzy, wpływają na integrację całego społeczeństwa i wiążą się z interesami wielkich grup społecznych.
WEDŁUG POGLĄDÓW SYSTEMOWYCH:
Łączą one politykę z funkcjonowaniem całości społecznych.
Przykładowo D. EASTON określa system polityczny jako: sposób autorytatywnego rozdziału wartości w społeczeństwie. Ujęcia systemowe są najbardziej nowoczesne. Odrywają się bezpośrednio od kategorii państwa i władzy.
a) historyczne aspekty nauki
b) socjologiczne aspekty nauki
c) psychologiczne aspekty nauki
d) organizacyjne aspekty nauki
e) metodologiczny punkt widzenia
METODOLOGIA zajmuje się wszystkimi obszarami poznania orz tego wszystkiego co składa się na naukę:
a) stawianie pytań, co wymaga przyjęcia konstrukcji języka, w którym się to czyni oraz założenia wstępnego obrazu świata (ontologii)
b) wykonywania prac badawczych prowadzących od opisu zjawisk do twierdzeń naukowych na temat tych zjawisk, twierdzeń przyjętych jako należycie uzasadnione
c) formułowanie wniosków na podstawie przyjętych twierdzeń.
WARSTWY POZNANIA:
a) warstwa HEUREZY - wszystko co prowadzi do odkrycia naukowego (kontekst odkrycia).
b) Warstwa technik badawczych tj. całego warsztatu badań empirycznych zjawisk
c) Warstwa opisu i uzasadnienia twierdzeń (kontekst uzasadnienia)
Istnieją
METODOLOGIA SZCZEGÓŁOWE – obejmuje:
- nauki formalne
- nauki empiryczne
METODOLOGIA PRAGMATYCZNA– obejmuje:
- naukę rozumianą jako proces badawczy
METODOLOGIA APRAGMATYCZNA – obejmuje:
- naukę rozumianą jako wytwory procesu badawczego
METODOLOGIA OPISOWA – obejmuje:
- opis, charakterystykę czynności badawczych lub wytworów procesów badawczych oraz ich uogólnienia
METODOLOGIA NORMATYWNA – obejmuje:
- oceny procesów badawczych lub ich wytworów z punktu widzenia przyjętych kryteriów naukowości
Nie sposób określić granic nauki jaką jest politologia. Dyscyplina ta może być jednak traktowana jako dziedzina badań i wiedzy stosowanej „konsumująca” osiągnięcia nauk podstawowych. Nauka o polityce może jednak zawierać składnik w postaci wiedzy naukowej.
Wiedza naukowa posiada między innymi te właściwości, że można ją wspólnie uzgadniać. Ale taka powszechnie uzgodniona i podzielana wiedza jest zbyt nudna, oddalona od faktycznych problemów świata społecznego.
To co się nauką nazywa, należy traktować jako społecznie zorganizowaną, wyróżnioną formę działalności badawczej wraz z wyrażonymi w systemie symboli rezultatami owej działalności, przy czym zarówno forma tej działalności jak i forma prezentacji jej rezultatów bierze początek z określonej konwencji nauki.
Cele działalności naukowej:
- posiąść wiedzę prawdziwą o czymś, co realnie istnieje
- móc z tej wiedzy zrobić praktyczny użytek w świecie, którego ta wiedza dotyczy.
Realizm ontologiczny: u podstaw wiedzy naukowej leży dążenie do poznania poza subiektywnej rzeczywistości, innej od tej która jest nam dostępna w poznaniu zmysłowym, bo ukrytej pod zasłoną zjawisk. To wymaga od nas, aby najpierw aktem wiary przyjąć tezę o istnieniu tej rzeczywistości i naszych możliwości jej poznania.
Funkcję wzorca nauki pełni: uznany ideał nauki, który wraz z uwikłanymi weń założeniami filozoficznymi uczestniczy w wyznaczaniu reguł akceptacji twierdzeń i ich odrzucania w ustalaniu sposobów poprawnego budowania teorii oraz zasad zadowalającego wyjaśniania zjawisk.
Metoda naukowa, mimo tego że jest niedoskonała, bo gromadzimy dzięki niej wiedzę cząstkową jest uznawana za współczesny wzorzec myślenia racjonalnego.
Wiedza, którą zdobywamy taką metodą jest wiarygodna, mimo że potwierdzenie doświadczeniem nie gwarantuje, iż owa wiedza jest ścisła w sensie logicznym ani też koniecznie prawdziwa, tyle tylko, że umożliwia logiczne uporządkowanie obserwacji, stanowi wzorzec, do którego można obserwacje dopasować. Wszelka wiedza o świecie ma charakter tymczasowy i hipotetyczny.
Wzorzec naukowości nie tylko obiera sobie cele, ale zawiera także pewne koncepcje co do sposobów ich realizacji, określa też metody osiągania tego ideału.
Osiągana wiedza naukowa, prowadzi do sytuacji, w której metodologia ogranicza się albo do zdawania sprawy z tego jak uczeni postępują i rezygnuje z odpowiedzi na pytania o zasadność, albo też będzie mniej lub bardziej dyktatorsko głosiła, jak powinni postępować, ale wówczas narazi się na zarzut arbitralności.
Ideał poznania naukowego ma ukierunkowywać i uzasadniać działalność badawczą bez względu na jej odniesienie przedmiotowe, mimo równoczesnej świadomości, iż w rzeczywistości poszczególne.
Rzeczywistość społeczna – zostaje uznana za zewnętrzną w stosunku do człowieka (jednostek) on zaś sam traktowany jest jako istota nieautonomiczna, całkowicie lub częściowo zależna od czegoś, wobec niej zewnętrznego. Taka koncepcja społeczeństwa i człowieka jest potrzebna po to, aby móc zjawiska społeczne poznać obiektywnie, to znaczy zgodnie z wymogami naukowości narzuconymi przez model analityczno-empiryczny. Pociąga to za sobą odpowiednią strategię budowy teorii i badań empirycznych, które przy takich założeniach zostają ukierunkowane na rozpoznawanie regularności w funkcjonowaniu obrządku społecznego, w ten sposób próbując dostarczyć naukowych rozstrzygnięć dla pytania jak i dlaczego możliwe jest istnienie społeczeństwa.
Tak ukierunkowane nauki o społeczeństwie zmierzają do opisywania tego co się dzieje w realności społecznej, do wyjaśniania obserwowanych zjawisk, a także przewidywani tego co się zdarzy.
W badaniach empirycznych stosuje się wiele różnorodnych podejść teoretycznych i metodologicznych.
Modele nauk:
empiryczno-metodologiczny i analityczno-empiryczny.
EMPIRYZM – jest stanowiskiem filozoficznym którego podstawę stanowią dwa założenia:
Ø Pierwsze stwierdza, że źródła poznania ludzkiego tkwią w doświadczeniu a nie w rozumie.
Ø Drugie stwierdza, że poznanie polega ostatecznie na doświadczalnym, przeważnie zmysłowym, kontakcie podmiotu poznającego z przedmiotem poznawanym.
Zagadnienie EMPIRYZMU rozważa się w dwóch płaszczyznach:
l108 uwzględniając aspekt genetyczny
l108 uwzględniając aspekt metodologicznych
Ø Empiryzm w sensie genetycznym rozstrzyga pytanie o pochodzenie naszej wiedzy.
ü W wersji silnej odpowiada, że wszelkie pojęcia wchodzące w skład twierdzeń i teorii pochodzą z jakiegoś rodzaju doświadczenia, które jest jedynym sposobem poznania prawomocnego i przedmiotowego.
ü Wersja słabsza empiryzmu genetycznego zawiera tezę, w której stwierdzenia, że doświadczenie nie jest jedynym źródłem wszelkiej wiedzy o świecie realnym (wiedzy syntetycznej), nie jest źródłem wszelkich pojęć: nie ma bowiem sądów ani pojęć a priori.
Empiryzm genetyczny bez względu na to czy pojawia się w sformułowaniu silnym czy słabym sprowadza się do założenia , że metodą dochodzenia do twierdzeń naukowych jest formułowanie wniosków indukcyjnych ze zdań sprawozdawczych.
Ø Empiryzm w wersji metodologicznej – dotyczy nie zdobywania wiedzy, ale uzasadniania jej jako prawomocnej.
METODA uzasadniania twierdzeń naukowych niezależnie od sposobów dojścia do nich- jest ich indukcyjne potwierdzenie. Mówiąc inaczej stawia się tutaj pytanie o reguły prawomocne do oceny wartości poznawczej (prawidłowości) twierdzeń i teorii o rolę metod empirycznych tj. obserwacji, eksperymentu, pomiaru a także rozumowania indukcyjnego.
Empiryzm metodologiczny: rozważa zagadnienie, czy jest możliwe wyeliminowanie z nauki wszystkich elementów apriorycznych. Stanowiska w tej kwestii są podzielone:
ü APOSTERIORYZM SILNY: nazywany też skrajnym przyjmuje, że wiedza prawomocna to tylko taka, na którą składają się wyłącznie zdania syntetyczne a posteriori, zatem twierdzenia i teorie naukowe są albo bezpośrednimi opisami doświadczenia albo generalizacjami tych opisów.
ü APOSTERIORYZM SŁABSZY: akceptuje jako prawomocne w naszej wiedzy – zdania syntetyczne a posteriori i zdania analityczne, a więc dopuszcza zróżnicowanie wiedzy na empiryczną i nieempiryczną (aprioryczną) i wyznacza granice stosowalności metod empirycznych w weryfikacji i ocenie wartości poznawczej twierdzeń naukowych. A więc wiedza formalna, logika, matematyka nie ma charakteru empirycznego i jest wiedzą analityczną ale terminy logiczne mogą wystąpić w sformułowaniu praw nauki obok terminów obserwacyjnych i terminów definiowanych całkowicie lub częściowo za pomocą terminów obserwacyjnych.
Tak rozumiany empiryzm uznawany jest czasem RADYKALNYM - bez względu na odmiany i płaszczyzny prowadzi do absolutyzacji faktów. Raz stwierdzony fakt nie może zostać unieważniony, chyba że badacz popełnił błąd, co wykazują mu inni w doświadczeniu, a sens twierdzenia, które go dotyczy jest jednoznacznie wyznaczony przez o...
politologiap