CZĘŚĆ OGÓLNA
I. POJĘCIE PRZESTĘPSTWA
Najważniejszym elementem jest wskazanie wszystkich warunków, jakie musi spełniać zachowanie człowieka, aby pociągało za sobą odpowiedzialność karną. Warunki te stanowią poszczególne elementy struktury przestępstwa. Między tymi elementami zachodzą wzajemne relacje, których wyjaśnienie jest niezbędne o pełnej charakterystyki pojęcia przestępstwa na płaszczyźnie normatywnej.
A. TRÓJELEMENTOWA ( KLASYCZNA ) DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
Badania nad normatywną definicją przestępstwa zapoczątkowane zostały w XIX w. w związku z wprowadzeniem do systemu prawa karnego rozwiązań opartych na założeniach filozoficznych okresu Oświecenia, w szczególności zasady nullum crimen sine lege. Definicja trójelementowa została zdefiniowana na pocz. XX w. w dziele E. Belinga- niemieckiego teoretyka prawa karnego.
1) CZYN CZŁOWIEKA, ODPOWIADAJĄCY USTAWOWEMU OPISOWI TYPU CZYNU ZABRONIONEGO ( tatbestandmassig )- wg teorii naturalistyczno- kauzalnej.
2) BEZPRAWNY ( rechtswirig )- sprzeczny z porządkiem prawnym,
3) ZAWINIONY ( verschuldigt ).
Wszystkie te trzy elementy muszą wystąpić łącznie. Należy zbadać wszystkie- ustalenie elementu wcześniejszego warunkuje ustalenie elementu późniejszego.
Przykład: Mówimy "ona skradła mi serce". Badamy więc wszystkie elementy. Sformułowanie "skradła" może wskazywać, że zachowanie jest przestępstwem. Zaglądamy więc do definicji kradzieży ( Art. 278 ). Serce nie jest jednak rzeczą ruchomą, zatem czyn nie odpowiada ustawowemu opisowi typu czynu zabronionego kradzieży ( brak pierwszego elementu )..
A teraz załóżmy, że ktoś ukradł samochód- samochód jest rzeczą ruchomą, została ona zabrana w celu przywłaszczenia. Jest pierwszy element, badamy więc drugi- czy zabór samochodu jest sprzeczny z porządkiem prawnym?- nie jest sprzeczny z prawem zabór samochodu przez komornika wykonującego egzekucję. Ale nawet jeśli jest drugi element, to musimy zbadać trzeci- czy czyn sprawcy był zawiniony.
Np. dziecko głodne i bezdomne sięga po kawałek chleba gwoli zaspokojenia uczucia głodu. Jest więc pierwszy element ( bo zabiera w celu przywłaszczenia ), jest drugi ( bo zabór jest sprzeczny z prawem ), ale winy dziecku przypisać nie można, bo czy głodne dziecko mogło dochować posłuszeństwa prawu sięgając po kawałek chleba.
B. PIĘCIOELEMENTOWA DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
Jednakże obowiązujący w Polsce kk z 1997 przyjął pięcioelementową definicję przestępstwa, w oparciu o którą to teoretyczną konstrukcję, określono zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwo. Punktem wyjścia dla tworzenia podstaw dogmatycznych były rozważania Carla Bindinga- innego niemieckiego autora. W 1916 opublikował on dzieło pt. "O normach i ich naruszaniu". Dzieło to zapoczątkowało nurt studiów nad pojęciem przestępstwa, który zaowocował zbudowaniem pięcioaspektowej definicji.
Założeniem jest przyjęcie wyłącznie SUBSYDIARNEGO CHARAKTERU PRAWA KARNEGO. Prawo karne niczego nie zakazuje ani niczego nie nakazuje. Jego normy mają charakter wyłącznie SANKCJONUJĄCY a nie SANKCJONOWANY- normy sankcjonowane istnieją niezależnie od tego, czy mają w prawie karnym odpowiedniki w postaci norm sankcjonujących.
Przykład: Źródłem normy nie zabijaj nie jest przepis Art. 148. Pozwala on jedynie zdekodować normę sankcjonującą, która wskazuje, jaka kara grozi za naruszenie normy sankcjonowanej przewidującej zakaz zabijania i zabezpiecza w ten sposób przed naruszeniem tej normy.
Kk jest traktowany jako swego rodzaju podręcznik korzystania z wolności człowieka- źródło wiedzy, co wolno obywatelowi- jeśli chcemy wiedzieć co czynić, sięgamy do kk. Wolność obywatela realizuje się na polu, na którym kk nie grozi karami. Wg Bindinga traktowanie takie "WSZYSTKO CO NIE JEST ZAKAZANE JEST DOZWOLONE" jest błędne. Bowiem kk zawiera tylko normy mówiące jaka kara grozi za naruszenie normy sankcjonowanej istniejącej także poza kodeksem.
Przykład: Nie istnieje poza kk norma zakazująca czytania cudzych listów. Kk przewiduje karę tylko za zapoznanie się z treścią cudzego listu zamkniętego ( Art. 267 ). Wnioskować więc można, że akceptujemy następujące rozumowanie: "jest napisane, że kara grozi mi za otwarcie i przeczytanie cudzego listu, mam prawo jednak przeczytać wszystkie listy otwarte- przecież nie wolno mi czytać tylko zamkniętych.
Karl Binding twierdził. że w kk zawarte są kary przewidziane za naruszenie tylko niektórych tylko norm istniejących poza kk. Ustawa przewiduje kary za naruszenie normy sankcjonowanej tylko w szczególny sposób.
Przykład: Nie istnieje norma nakazująca troszczenie się o warunki bytowe osoby najbliższej. Istniej natomiast norma nakazująca świadczenia alimentacyjne. Czytamy w art. 209, iż podlega karze ten, kto uporczywie uchyla się od wypełnienia ciążącego na nim obowiązku troszczenia się o osobę najbliższą. Nie znaczy to, że można uchylać się nieuporczywie.
Mylą się uczestnicy życia publicznego, mówiąc: "zarzut pod moim adresem jest krzywdzący- prawo karne nie zakazuje tego, co mi się zarzuca.
Wspomniane rozumienia kk przez funkcjonariuszy publicznych opiera się na art. 231 §1 ( nadużycie funkcji ). Np. "Wolno mi się spóźniać na wykład, o ile nie przeszkadza to edukacji- półgodzinne spóźnianie nie zagraża interesowi publicznemu".
Przykład: Kradzież impulsów telefonicznych ( Art. 285 ).
Odwołajmy się do kradzieży impulsów telefonicznych ( art. 285 )- Nie można wyprowadzić wniosku "wolno mi korzystać z cudzego telefonu pod nieobecność gospodarzy".
Za to, czego kk zakazuje, sprawca ponosi odpowiedzialność karną, jeśli naruszył zakaz.
Za to, czego kk nie zakazuje, sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej, ale nie znaczy to, że zachowanie to jest dozwolone.
Sama koncepcja ta została jednak wykorzystana w sposób zbrodniczy. Binding stworzył bowiem dogmatyczne uzasadnienie dla eksterminacji "żyjących niewartych życia". Opublikował dzieło, które zawierało dogmatyczne uzasadnienie dla mordowania osób dotkniętych kalectwem psychicznym i fizycznym ( EUTANAZJA ).
"Jeżeli wśród uczestników górskiej wycieczki są osoby kalekie- pisał- to będą one opóźniać marsz całej grupy". W narodzie niemieckim są takie jednostki i muszą być wyeliminowane. Ale jest przecież norma "nie zabijaj". ma ona chronić jakieś dobro prawne. Ale norma to nie chroni "życia niewartego życia". Jeśli się uśmierca takie jednostki, to przepis 211 i 212 niemieckiego kk w ogóle nie mają zastosowania do takiej sytuacji.
W polskim prawie karnym definicję tą upowszechnił A. Zoll.
To, co nazywamy dogmatyką prawa karnego ( DOKRTYNĄ ) to tylko instrumenty- narzędzia potrzebne do wykonywania zawodu, nie mające przymiotu dobra ani zła.
PRZESTĘPSTWO:
1) CZYN-
a) człowieka
b) pomiędzy czynem na naruszeniem musi istnieć związek przyczynowo- skutkowy, jeśli jest to przestępstwo skutkowe.
2) BEZPRAWNY- naruszający normę sankcjonowaną, narażający dobro chronione prawem na niebezpieczeństwo lub naruszający owo dobro w sposób, który jest sprzeczny z wykształconą przez wiedzę i doświadczenie społeczną regułą postępowania z dobrem prawnym.
3) KARALNY
a) realizujący znamiona typu czynu zabronionego,
b) pod groźbą kary,
c) przez ustawę
d) obowiązującą w czasie jego popełnienia
4) KARYGODNY- którego stopień społecznej szkodliwości jest więcej niż znikomy,
5) ZAWINIONY- popełniony w sytuacji, w której sprawca mógł postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej.
Wszystkie pięć elementów przestępstwa musi występował łącznie by czyn był uznany za przestępstwo.
I. CZYN
1) musi to być czyn człowieka-
Dziś nie budzi to wątpliwości- ale w średniowieczu- odpowiedzialności karnej podlegały również zwierzęta ( zwłaszcza we francuskiej średniowiecznej nauce prawa karnego- łącznie z zachowaniem się zwierząt polegającym na zaniechaniu- np. skazano koguta, za to, że nie obudził lokatorów pianiem, gdy wybuchł pożar ), a nawet rzeczy ( np. w Rosji zesłano dzwon na Syberię, za to, że nie zabił i nie ostrzegł przed najazdem wroga ),
TEORIA CZYNU
W średniowieczu przyjęto, że każde zachowanie człowieka powoduje odpowiedzialność karną, jeśli wiążę się z nim skutek- np. człowiek posadził drzewo, z którego po 20 latach spadło dziecko- jeśli nie byłoby drzewa, to dziecko by nie spadło.
Punktem wyjścia było zachowanie zarówno ludzi jak i zwierząt w kategoriach bardzo szeroko pojmowanej przyczynowości. Pogłębione studia na pojęciem czynu przyniosła za sobą refleksja teoretyczna w XIX w. Stwierdzono, że nie każde zachowanie człowieka jest czynem- nie każde więc uzasadnia odpowiedzialność karną.
Ewolucja wyobrażeń dotyczących pojęcia czynu.
a) TEORIA NATURALISTYCZNA ( Belling, F. Liszt, G. Radbruch )- zachowanie się człowieka, dające się zaobserwować w postaci kompleksu ruchów fizycznych ( "ruch mięśni" ) lub braku tych ruchów ( "spoczynek mięśni" ). Wadą było to, iż
- zewnętrzne zachowanie się może być postrzegane jako brak ruchu, co w praktyce eliminowało z tego ujęcia czynu zaniechanie,
- abstrahowano od przebiegu procesów psychicznych, co uniemożliwia właściwe scharakteryzowanie postaci stadialnych, akcentując iż zamiar przestępny nie rodzi odpowiedzialności karnej ( COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR ). Bowiem zgodnie z neokantowskim agnostycyzmem, od którego teoria się wywodzi, umysł ludzki jest niepoznawalny.
b) TEORIA KAUZALNA - na czyn składają się dwa elementy:
- zewnętrzny przebieg kompleksu ruchów fizycznych albo zahamowanych ruchów fizycznych,
- kauzalny ( sprawczy )- impuls woli, bez którego czyn nie byłby możliwy. Impulsu woli nie utożsamia się jednak z celem działania.
Prowadzi to do paradoksu- bo jeśli do czynu konieczna jest wola, to nie jest winna dróżniczka, która nie zamknęła przejazdu- zapomniała, nie było woli niezamknięcia przejazdu.
c) TEORIA FINALISTYCZNA ( Niemiec Hans Welzl, w nauce polskiej- W. Mącior, uczeń W. Woltera )- czyn jest zawsze celowym ( finalnym ) zachowaniem się.
Głosił on, że czyn to kategoria ontologiczna, sfera bytu- czyn istnieje tak jak inne przedmioty- młotek, kamień czy inne narzędzia. Wiodło to do następującego opisu czynu- wynika on ze zdolności przewidywania w pewnym stopniu przez człowieku skutku zachowania.
Czyn złożony jest z dwóch warstw:
a) wola- płaszczyzna wewnętrzna, jest przyczyną zachowania- trzy etapy:
- antycypacja celu, działający podmiot stawia sobie jakiś cel- antycypuje go,
- działający podmiot dokonuje wyboru środków, które musi podjąć, aby osiągnąć jakiś cel,
- zewnętrzna aktywność nastawiona na osiągnięcia antycypowanego celu.
b) treść woli- płaszczyzna zewnętrzna- sterowanie przez działający podmiot przebiegiem aktywności w świecie zewnętrznym.
- w przypadku przestępstw nieumyślnych nie ma finalnego sterowania- odpowiednikiem jest naruszenie obowiązku ostrożności w wyniku braku należytego sterowania zachowaniem się. Skoro pierwszym elementem opisu jest zachowania jest antycypacja, to przy przestępstwach nieumyślnych sprawca takiego celu sobie nie stawia
Przykład: wypadek drogowy- spowodowany przez sprawcę, który rozmawia ze swym pasażerem- nie antycypuje celu, wobec tego jego zachowanie zdaje się wykraczać poza opis, od którego teoria finalna uzależnia czyn.
- nie obejmuje to natomiast zaniechania, bo wola nie pełni to funkcji czynnika sterującego zachowaniem się, bowiem czynnik ten nie występuje. Teoria finalistyczna zakłada bowiem, że czynem jest tylko działanie zaś zaniechanie to nie czyn.
Wielką zasługą teorii finalnej było włączenie zamiaru do opisu czynu zabronionego. Jeżeli bowiem czynem jest zachowanie celowe ( antycypacja celu ), a cel jest istotą zamiaru, to zamiar należy do opisu czynu. Kradzież jest np. czynem zabronionym, bo sprawca zabiera cudzą rzecz w celu przywłaszczenia. Bo jeśli zabiera, ale nie w celu przywłaszczenia- to nie jest to czyn zabroniony.
d) TEORIA SOCJOLOGICZNA ( SPOŁECZNA ) ( H. H. Jescheck, M. Cieślak, Witold Świda z Uniwersytetu Wrocławskiego, współczesna krakowska szkoła prawa karnego ) o tym, czy określone zachowanie jest czynem decyduje kontekst społeczny. To samo zachowanie w zależności od owego kontekstu społecznego raz jest czynem, raz czynem nie jest. Nie sam akt woli zatem decyduje o tym, czy jest czyn.
Przykład: jeżeli sprawca w swym mieszkaniu włącza telewizor i wypowiada obelgi co do osoby, która jest na ekranie, to nie popełnia czynu wg teorii socjologicznej, bo brak jest kontekstu społecznego. To samo zachowanie na wiecu jest czynem- bo jest kontekst społeczny.
Szkoła socjologiczna podobnie rozumując obejmuje pojęciem czynu zarówno działanie jak i zaniechanie- bo pod względem społecznym takim samym czynem jest zachowanie dróżnika, który przestawił zwrotnicę w taki sposób, by pociąg się zderzył z innym pociągiem jak i zaniechanie- iż w ogóle nie przedstawi zwrotnicy i dojdzie do zderzenia dwóch pociągów. W nauce polskiej zwolennikami tej teorii byli M. Cieślak i Witold Świda ( Uniwersytet Wrocławski ).
e) TEORIA NEGATYWNEGO POJĘCIA CZYNU-
- Niemiec Gunther Jacobs- czyn to indywidualna zdolność uniknięcia spowodowania skutku. Takie ujęcie jest spojrzeniem na czyn od strony negatywnej. Dopuszcza się go tylko ten, kto miał możliwość uniknięcia skutku, a skutek spowodował. Decyduje więc to, że miał indywidualną zdolność uniknięcia sprowadzenia skutku. Jest ona istotą czynu.
- nieco inaczej rzecz ujmuje współczesny autor K. Roxinne- czyn to wyraz osobowości człowieka- istotą osobowości człowieka jest to, że ma zdolność opanowywania swych zachowań. Czynami są zatem tylko zachowania opanowane lub możliwe do opanowania. Wg Roxinna o czynie decyduje to, czy zachowanie sprawcy wynikało z jego panowania nad czynem, to działanie kontrolnej funkcji świadomości człowieka. Wg takiego rozumienia czynu jako zachowania opanowanego/możliwego do opanowania definicja obejmuje tylko zachowania umyślne. Ważne jest więc to, czy sprawca mógł się powstrzymać. Jeśli naruszenie reguł ostrożności było możliwe do opanowania, zachowanie się sprawcy jest w takim przypadku czynem.
Budujemy definicję eklektyczną- nie przyjmując żadnej koncepcji, na potrzeby stosowania jej w praktyce, czerpiąc fragmenty z definicji powyższych
CZYN CZŁOWIEKA to
- zachowanie
- będące wynikiem aktów woli
- poddane konkretnej funkcji i jego świadomości,
- polegające na działaniu lub zaniechaniu
- przez to uzewnętrznione,
- posiadające wartość społeczną.
A contrario- czynem nie jest jakiekolwiek zachowanie, które nie spełnia któregokolwiek z ww. elementów, co otwiera drogę do rozważań nad okolicznościami wyłączającymi czyn.
OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE CZYN
a) COGITATIONOS POENAM NEMO PATITUR-- wewnętrzne przeżycia, stany psychiczne, jeśli nie zostały uzewnętrznione w postaci ruchów skierowanych na osiągnięcie określonego celu ( nie są uzewnętrznione ).
b) VIS ABSOLUTA ( PRZYMUS FIZYCZNY NIEODPARTY/NIEODPORNY )- wyłączenie decyzji woli człowieka z powodu zastosowania wobec niego przemocy mającej charakter fizyczny ( nie są wynikiem aktów woli , SN- 1999 ).
Przykład: poprzez np. skrępowanie i zakneblowanie strażnika w banku w czasie napadu rabunkowego w wyniku którego to strażnik pozostaje całkowicie bierny wobec zachowań włamywaczy, którzy opróżniają sejf banku, a strażnik w żaden sposób zachować się nie może. Bierność jest w istocie pomocnictwem w istocie przestępstwem, które rozgrywa się na jego oczach. Zaniechaniem tym strażnik ułatwił popełnienie przestępstwa, ale jego zachowanie nie jest czynem. Albowiem przymus określony jako przymus fizyczny nieodparty pozbawił strażnika możliwości jakiegokolwiek zachowania zgodnego z jego wolą. Istotą zatem vis absoluta jest pozbawienie osoby możliwości jakiegokolwiek zachowania zgodnego ze swą wolą. Strażnik będzie wolny od odpowiedzialności karnej tak jak gdyby nie popełnił czynu.
c) VIS COMPULSIVA ( PRZYMUS FIZYCZNY ODPARTY/ODPORNY )- jego istotą jest wywarcie środkami fizycznymi najczęściej sprawiającymi fizyczny ból nacisku na wolę osoby poddanej tej formie przymusu.
Przykład: napastnicy po wdarciu się do banku biją strażnika by zmusić go do otwarcia sejfu, strażnik nie jest pozbawiony możliwości zachowania się w zgodzie ze swą wolą, ale jest bity, by ból spowodował akt woli- otwarcie sejfu ( "zmuszony, ale chciał" ). Ale samo popełnienie czynu nie wystarcza do odpowiedzialności karnej.
d) ODRUCHY I CZYNNOŚCI ZAUTOMATYZOWANE- ( nie są wynikiem aktu woli i nie są poddane konkretnej funkcji i świadomości ).
CZYNNOŚCI ODRUCHOWE ( ODRUCHY ) - nieświadoma aktywność człowieka będąca reakcją na niespodziewany bodziec. Jeśli pojawił się ten sam bodziec, to w psychice pojawia się łuk zachowań warunkowych. Ilekroć następuje percepcja bodźca to odruch nie jest czynem.
CZYNNOŚĆ ZAUTOMATYZOWANA- wyuczona, powtarzana dostateczną ilość razy, sprawia to, że jest poza kontrolą świadomości. Nie są one czynami, a jeśli tak, to dojść możemy do wniosku, że jeśli uszczerbek na dobru spowodowany jest odruchem albo czynnością zautomatyzowaną, to sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej.
Takie zachowanie występują bardzo często- np. odwzajemniamy ukłon znajomej nam osoby. Tego typu zachowania pozostają poza zainteresowaniem prawa karnego- zdarza się jednak wykonywać inne.
Przykład: sprawca stał na przejściu dla pieszych czekając aż zapali się zielone światło, obok sprawcy stali przechodnie. Sprawca był zamyślony, patrzył pod nogi, gdy zobaczył że przechodnie weszli na jezdnię, też wszedł. Okazało się, że weszli przy czerwonym świetle. Widząc nadjeżdżający samochód piesi cofnęli się, a sprawca pozostał, zmuszają kierowcę do gwałtownego hamowania, w wyniku którego samochód wpadł w poślizg i potrącił innych pieszych. Sprawca może powołać się na to, że jego zachowanie nie było czynem. Rozwiązanie wymaga ustaleń terminologicznych.
W naszym przykładzie sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za spowodowanie wypadku- poniesie odpowiedzialność karną za czyn przed odruchem czy czynnością zautomatyzowaną. Powinność zapanowania nad odruchem wynika z normy nakazującej zachowanie reguł ostrożności w sytuacji istnienia zagrożenia dóbr chronionych prawnie. Możliwość odautomatyzowania czynności wnioskować będziemy ze zbadania elementów subiektywnych- wieku, doświadczenia, wiedzy, stan psychicznego w trakcie czynu. W opisanym przykładzie powiemy, że sprawca dopuścił się czynu polegającego na zaniechaniu uaktywnienia kontrolnej funkcji świadomości- nie odpowiada za odruch, ale za zaniechanie kontroli zachowań odruchowych. Prawo karne nie wymaga więc kontroli odruchów, a jedynie zachowań tymi odruchami rządzących.
Przykłady:
- Lekarz nie sprawdziwszy w karcie operacyjnej tego, jak został opisany zabieg chirurgiczny, którego miał dokonać, widząc pacjenta na stole operacyjnym i charakterystyczną kartę, zoperował wyrostek robaczkowy, podczas gdy miał zoperować całe jelito grube. Chirurg tłumaczył się: "do tej pory operował tylko wyrostki, działałem na zasadzie odruchu, nie przyszło mi do głowy czytać kartę operacyjną, skoro od lat chodziło w niej zawsze o to samo". Zachowanie chirurga nie jest czynem, ale postawiony zostanie zarzut zaniechania- braku uaktywnienia kontroli aktywnej funkcji świadomości- było to świadome- chirurg nie przeczytał karty operacyjnej. Przesuwamy podstawę odpowiedzialności karnej na wcześniejszy fragment zachowania sprawcy. Badamy, czy sprawca świadomie zaniechał poddania swych zachowań kontroli.
- W konkretnym stanie faktycznym sąd rozważał, czy sprawca miał możliwość zapanowania nad odruchem- był operatorem koparki, a dziecko wpadło do wykopu, operator opuścił łyżkę koparki i spowodował uszczerbek na zdrowiu. Uznano, że subiektywnie operator nie miał możliwości zapanowania nad odruchem- uznano, że nie popełnił czynu.
e) INNE wyłączające poddanie konkretnej funkcji i świadomości-
- SEN
Jeśli sprawca w trakcie snu i pod wpływem sennych koszmarów wypowiada słowa, które obrażają przebywającą w tym samym pokoju, czuwającą osobę, to sprawca czynu nie popełnił, o ile nie pozorował snu.
- ATAK PADACZKI
Jeśli np. u kierowcy spowodował naruszenie reguł ostrożności i pojazd przez niego kierowany zderzy się z innym pojazdem, a kierowca drugiego auta doznał uszczerbku na zdrowiu, to kierowca w chwili ataku padaczki nie miał możliwości zaproponowania nad czynem. Znów jednak przeniesiemy istotę odpowiedzialności karnej na czyn wcześniejszy- zapytamy czy włączył się do ruchu, mając świadomość choroby. Jeśli wiedział, to zachowanie poprzedzające atak padaczki będzie podstawą wyłączenia odpowiedzialności.
- STAN WYSOKIEJ GORĄCZKI
- UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE GŁĘBOKIE ( poniżej 20 IQ ). Inne stopnie upośledzenia umysłowego nie wyłączają czynu.
- HIPNOZA ( polecenie hipnotyczne )- poglądy są sporne, odpowiedzialność powinien ponieść tylko hipnotyzer. Problem ten zgłębiany jest jednak bardziej przez autorów powieści kryminalnych.
2) pomiędzy czynem a naruszeniem musi być związek przyczynowo- skutkowy ( przy przestępstwach skutkowych ).
Owo przypisanie skutku i związanie go z czynem, dokonuje się w dwóch płaszczyznach.
a) PRZYRODNICZEJ- badamy relacje między zachowaniem człowieka a zdarzeniami po nim następującymi, odwołując się do praw przyrody. Nauki przyrodnicze dostarczają nam bowiem wiedzy o przypisaniu określonemu zachowaniu człowieka określonego skutku. Nie wystarczy to jednak do odpowiedzialności karnej sprawcy.
b) NORMATYWNEJ- w tej płaszczyźnie dokonujemy przypisania skutku w oparciu o reguły odpowiedzialności karnej, w szczególności badamy, czy czyn sprawcy, który spowodował przyrodniczo jakieś zdarzenie, powodujący uszczerbek w dobru chronionym prawem, naruszał reguły postępowania z owym dobrem prawnym.
Teorie związku przyczynowego:
a) TEORIA EKWIWALENCJI ( równowagi warunków składających się na przyczynę )
Wywodzi się od J. S. Milla. Zalożenia:
- każde zdarzenie ma swoją przyczynę,
...
prawozaoczne