Fiedler Arkady - Piękna straszna Amazonia.pdf - Fiedler Arkady - ssaaggaa

Arkady Fiedler

PIĘKNA, STRASZNA AMAZONIA

Obwoluta i opracowanie graficzne MIECZYSŁAW KOWALCZYK

Zdjęcia autora

ETAP PIERWSZY-RIO DE JANEIRO

WYPĘDZONY Z RAJU

Redaktor BARBARA WOLENSKA

Redaktor techniczny JANUSZ KULIGOWSKI

Korektor DANUTA WOŁODKO

PRINTED IN POLAND

Państwowe Wydawnictwo „Iskry" - Warszawa 1971 r. Wydanie I. Nakład 50 000 +

260 egz. Ark. wyd. 13,3. Ark druk. 13,25 + 2 ark. druk. wkładek. Papier druk. mat III

kl 70 g, 61 X 86. Druk ukończono W kwietniu mi r zakłady Graficzne „Dom Słowa

Polskiego". Zam. nr 5158/70 K-60. Cena zł 30.-

••¦:¦

1. Brazylijskie cło

Brazylia dała się kochać — jak mawiali Polacy o Warszawie, ale nie wszyscy

Brazylijczycy tego pragnęli. Wielu tłumiło to kochanie. Już w ambasadach

brazylijskich sekretarze starali się studzić sentymenty podróżnych do uroczego kraju,

zwłaszcza obrzydzać zapędy tym od pióra, którzy chcieliby zbytnio wścibiać nosy w

sprawy indiańskie. A potem, po niewczasie, powstawały żale do różnych Peter

Flemingów, Frank Arnauów i podobnych numerków, wsadzających gorzkie pigułki

do swych uszczypliwych „Przygód brazylijskich" i innych niemiłych dla Brazyli

jeżyków książek.

U mnie tego nie było. Nie zraził mnie sekretarz ambasady, mimo że traktował mnie

per nogam; nie zniechęcił chargć d'affaires, nikt nie zdołał odebrać mi ochoty, więc

pewnego dnia zimowego wyruszyłem do Brazylii na m/s „Norwidzie". W duszy

miałem słońce, chociaż chmury wisiały nad Bałtykiem. Słońce miałem, bo czekała

mnie Amazonka, puszcza, Indianie, motyle. I Rio.

Opuszczając Bałtyk, przysięgałem sobie na wszystkie brody proroków, że najmniej

będą mnie obchodzili sami Brazylijczycy. Płoszony ich przeczuleniem, a nie chcąc

rozpływać się w wymuszonych panegirykach, postanowiłem omijać ich z daleka, nie

poruszać ich tematu, jak najmniej o nich wspominać. Ostatecznie, wobec potęgi

Amazonki i ogromu puszczy jakże drobne wydawały się ich usterki, tak uporczywie

im wytykane przez dokuczliwych cudzoziemców! Że Brazylijczycy często spychali

załatwianie pilnych spraw na jutro, na osławione „amanha"?

5 dotrzymywali słowa? Że portier hotelu przyrzekał, a nie ł gościa o czwartej rano?

Że elegancki młodzieniec, sie-

wygodnie w autobusie, nie ustępował miejsca staruszce? Lorderca, jeśli bogaty, mógł

łatwo wykupić się od winy y? Ależ to były błahostki, głupstwa, specialites du pays, m

należała się taryfa ulgowa.

połowy Atlantyku wszystko szło gładko. Duch dopisywał,

sprzyjało, morze było spokojne, i sumienie także. Ale gdy tynęliśmy ku Brazylii,

gdzieś koło równika, zaczęło się. jkój, zrazu lekki i strawny, z dnia na dzień

uporczywiej kał się do serca. Budziło się licho, zakradał się głupi strach. rstyd, że u

takiego bohatera amazońskiego — strach. <. sięgałem pamięcią, brazylijscy celnicy

zawsze życzliwie sili się do mnie i moich tobołów, nie miałem z nimi szcze-fch

zatargów. Ale ostatnimi laty ponoć szpetnie zaosirzyli

Wszystkie relacje podróżnicze psioczyły kaducznie na cel-w w Rio de Janeiro, a

chyba najwięcej powodu do lamentu /ej książce miał angielski etnograf Maybury-

Davis, które- * >rzy wjeździe do Rio cło na długie tygodnie zaszpuntowało lki bagaż

z obozowym sprzętem, pomimo że przybywał na oszenie brazylijskiego ministerstwa

spraw zagranicznych. ;óż teraz do Brazylii przywoziłem razem z moim towarzy-l,

przyrodnikiem Zygmuntem Pniewskim, istne szaleństwo, •y precyzyjne aparaty

fotograficzne i jedną kamerę filmo-udzież sto kilkadziesiąt do nich filmów; idealny

żer dla złej dliwości celników. Więc w miarę coraz gorętszych wiatrów, władających

piękną Brazylię, chwytały człowieka niejasne czucia, a w nieustraszonym dotychczas

sercu wzrastał zny niepokój.

' Recife, gdzie na dwa dni przystanęliśmy, zamigotał prożek nadziei: Brazylia okazała

się wciąż dawną, nieodrodną zylią. Oto pewien polityczny luminarz, zazdrosny o swe

ywy, w przeddzień naszego przybycia do Recife wzorowo rzelił innego tuza, posła

Robsona Mendesa z Alagoas, a po

wyczynie zbytnio się nie ukrywał. Nie, nie ukrywał się. :abójstwie donosiła cała

lokalna prasa dość nonszalancko,

w tonie wyraźnej pobłażliwości i niemal podziwu dla zabójcy. Więc otucha wstąpiła

także i w serce podróżnika obarczonego pięcioma aparatami, że celnicy w Rio de

Janeiro tak samo nie poskąpią mu pobłażliwości.

Figa z makiem, nie byli pobłażliwi. Jeszcze bagażu nie zdążyliśmy otworzyć, a w

celników piorun strzelił, zawrzała im krew. Mieliśmy razem siedem walizek, (oprócz

Pniewskiego jechała także moja żona), więc oni z urzędowym gniewem parsknęli na

nas, że jedna walizka za wiele.

— Tylko sześć walizek zgłoszono w Gdyni, czy to prawda? — oburzał się

najzjadliwszy z celników i patrzał na nas złym okiem inkwizytora. — Sześć walizek.

Czy to prawda?

— Prawda! — przyznawaliśmy. — Ale...

Zjadliwy celnik miał twarz Lucyfera, a usta sardoniczne:

— Więc skąd się bierze ta siódma walizka? Dlaczego siedem, jeśli ma być ich tylko

sześć?

— Bo... bo...

Rzecz polegała na tym, że w istocie w Gdyni zameldowaliśmy tylko sześć sztuk

bagażu, bo jedną walizkę włożyliśmy w drugą, ażeby później mieć rezerwowe

miejsce dla zdobytych w puszczy zbiorów. Gdy jednak teraz nastały gorące dni,

zdjęliśmy nasze ciepłe ubrania zimowe i wypchaliśmy nimi siódmą walizkę...

Sekretarz polskiej ambasady, przybyły po nas do portu, przystąpił do celnika; starał

się nas wytłumaczyć: w Gdyni był mróz, nosili zimową odzież, grube płaszcze. Teraz

wzięli na siebie lekkie ubrania, a zimowe poszły do dodatkowej walizy, właśnie tej

siódmej...

— Ale dlaczego fałszywie meldowano w Gdyni liczbę sześciu walizek? — coraz

groźniej obstawał przy swoim zjadliwiec. — Skąd ta podejrzana rozbieżność?

Antonio, brat mej żony, wieloletni mieszkaniec Brazylii, stateczny mąż, budzący na

ogół zaufanie, wkroczył i z uprzejmą cierpliwością wyłuszczał, że nic w tym

podejrzanego: w Gdyni był wielki mróz, nosili grubą odzież. Teraz ciepło, odłożyli

grubą odzież...

:-•¦¦-¦¦¦¦¦::¦: r:r": :::

M •

iyzyf Antonio także dare-mnie się trudził, grochem o ścianę cał. Urzędnik cały jeżył

się we wrogości i biesił; nie rozu-ił i nie chciał rozumieć. Fatalna różnica sześeiu-

siedmiu wa-¦k urastała do demonicznej kabały, niewymiernej winy. Za-ięta twarz

celnika wróżyła katastrofę. Przypomniał mi się angielski etnograf (którego nazwisko

uciekło mi w tej chwili amięci), zatrzymany w Rio przez wiele tygodni, i ogarnęło ie

kłopotliwe zdumienie, że podobna chryja i mnie nie omi-a. Dopiero po chwili

przypomniałem sobie jego nazwisko: ybury-Daris.

\ tymczasem cerber z kostyczną satysfakcją wmawiał w nas ustępstwo jakiejś

nikczemnej przemytniczej machlojki, nie ery wszy jeszcze naszych aparatów i

filmów. Do portu przybyła, by nas powitać, także Paola, młodsza stra mej żony,

również od lat mieszkająca z mężem w Rio. dna Włoszka o wymownych oczach i

jedwabnym głosie, szlachetnie opanowanych ruchach. Gdy dowiedziała się o na-rch

tarapatach, nie zdziwiła się. Kazała nam odstąpić nieco walizek i przemówiła cichym

głosem do celnika. Inaczej niz tychczas: przemówiła łagodnie, miękko, z proszącym

uśmie-*m Nikt z nas dotąd w sprawie walizek nie uśmiechał się do ryźliwego

urzędasa. Przyglądałem się z daleka jego rozmowie >aolą i z osłupieniem

stwierdziłem, jak szybko on tajał. Jucha > patrzał już złym okiem na miłą kobietę, już

twarz mu się yłkiem rozjaśniła, Lucyfer się rozanielał, uśmiech sardonicz-nabierał

lubieżnej gładkości. Wydało mi się, że oczy głuszca chodziły mgiełką nagłej

pożądliwości.

[ już wiedziałem, że oto naprawdę przybyliśmy do Brazylii. Paola zawołała na nas,

byśmy otworzyli walizki, ale on, szar-mt, uprzejmie się sprzeciwił: - Nie, nie potrzeba

otwierać! :iękuję! — I ochoczo nakreślił kredą magiczne znaki na wa-;kach i

gościnnie puścił nas w kraj.

Gdy w kwadrans później Paola wiozła nas wiecznie urzeka-cą Avenidą Rio Branco

ku swemu domowi, zapytałem ją, co taściwie mówiła do celnika, że tak magicznie

podziałało.

— Mówiłam: w Gdyni był mróz, nosiliście tam zimowe ubrania, teraz wzięliście na

siebie lekkie...

— I nic więcej?

— Nie, nic więcej...

Seryjność podobnych wypadków: przed trzema laty, gdy z Rio de Janeiro

wylatywałem do Gujany Brytyjskiej, na lotnisku rozegrała się prawie taka sama

historia, z tym tylko, że z odmienną płcią. Sekut-urzędniczka, młoda Brazylijka,

zawzięła się, by robić trudności z bagażem, ale roztopiła się jak lód w słońcu, gdy na

scenę wkroczył i ślicznotę poprosił młody, przystojny Włoch, ówże Antonio, budzący

zaufanie. Widocznie należało to do klimatu Brazylii.

2. Kult kontrastów

Brazylia to szczodry kraj zamieszkały przez cudacznych ludzi. Ludzi, na których

Amerykanin Północy spoglądał z pogardą, działacz społeczny — z rozpaczą,

kobieciarz z rozkoszą, poeta z zachwytem, architekt z niedowierzaniem, literat z

kłopotliwym rozczuleniem.

Jakże tu nie rozczulać się na myśl o tym, co podawał O Cru-zeiro, tygodnik

wytwornie ilustrowany i chyba w tej kategorii jeden z najlepszych na świecie. O

Cruzeiro wyrażał myśli i marzenia większości Brazylijczyków o pewnym poziomie

zarobkowym, a czynił to w sposób niezrównany, niemal doskonały.

Więc gdy przybysz dostawał się na ląd w Rio de Janeiro, pędził do kiosku, kupował

O Cruzeiro i czytał o Brazylii i Brazy-lijczykach. „Rio umiera" alarmował we

wstępnym artykule były prefekt miasta z racji ostatniej powodzi, jaka spadła na

metropolię: klęska ogromna, wiele ruder zmytych, rzeki na ulicach, ale że Rio aż

umiera? Egzaltacja.

A już o stronę dalej wpadamy w ekstrawagancki romans w Rzymie dwojga młodych

dzieci sławnych rodziców. Widzimy ich, bosko rozigranych i czule w siebie

wpatrzonych, to na lam-bretcie na ulicach Rzymu, to w słynnej kawiarni Greco. Ona,

piętnastoletnia Romina, córka Tyrone Powera, on, Stan Klos-sowski, ponoć syn

malarza-surrealisty Balthusa, beatnik wło-siasty, a przy tym spadkobierca 12

miliardów lirów. To ważne dla czytelników O Cruzeiro: 12 miliardów. Następny

artykuł zawiera już wyższy stopień pieprzności: „O amor brazileiro de Ann-Margret".

Aktoreczka z Hollywoodu, owa Ann-Margret, blond wyderka naga, ale w futrze,

pozazdrościła Brigitte Bar-dotce i przyjechała do Brazylii, by równie gorąco jak

Francuzka wykochać się z brazylijskim przystojniakiem z Rio.

A oto gwałtowny skok: schody kościelne, kościół, ołtarz i młoda, śliczna po'kutnica.

„Śluby Izabelli Krystyny", też aktoreczki, lecz szlachetnie schludnej, pracującej w

brazylijskiej telewizji. Obcięła się z jakichś egzaminów w szkole, więc przyjechała do

Rio, by przebłagać Nieba i Los i odbyć kalwarię ze świecą w ręce. Wzruszająco na

klęczkach pełznie stu kamiennymi schodami w górę do kościoła na skałce, a potem

modli się przy ołtarzu, a potem uszczęśliwiona opuszcza kościół. I przypadkiem, jak

na zawołanie, przy tym wszystkim znajduje się fotograf, cudownym przeznaczeniem

zesłany, więc z furią i entuzjazmem fotografuje wszystkie te sceny i od jego zdjęć

wieje nabożnym nastrojem na stronicach 0 Cruzeiro.

Ale już przewiało: Joi Lansing, „zmysłowa sekretarka Dean Martina, przyszła Jayne

Mansfield", prezentuje się czytelnikowi w całej kobiecej krasie od stóp do głowy w

dwóch kreacjach, przy zdobywczo prowokacyjnym uśmiechu na niewinnej

twarzyczce: raz w skróconym stroju bikini, ledwo ogarniającym smaczne okrągłości,

drugi raz w żółtej sukience, z której równie walecznie wyrywały się ku wolności

biustowe rebeliantki. Mocny, playboyowy akcent, przysmak dla redakcji naszego

czasopisma literackiego 'Współczesność.

Ale zaraz potem — dla kontrastu — czcigodna uroczystość rodzinna w bogatym

domu polityka z racji przystępowania có-

reczki do komunii świętej: dygnitarz, zasłużony dla społeczeństwa i dla Brazylii,

zbiera oto godziwe swej różnorakiej działalności owoce.

Jest, rzecz prosta, i społeczna niwa na łamach O Cruzeiro. Z tej beczki artykuł z łezką

nad niedolą garimpeiros, poszukiwaczy złota, w dystrykcie Chapada do Norte: na

blisko dwieście tysięcy mieszkańców istnieje tam tylko jeden lekarz. Na pomoc,

Brazylio! SOS! — woła szlachetnie tygodnik, chociaż wszyscy wiedzą, że nikt z

pomocą nie przybiegnie.

Dobrze było westchnąć i zaszlochać nad losem brazylijskiej biedoty, ale nie trzeba za

głęboko się martwić i nie za długo. Przecież istnieją kraje bardziej nieszczęśliwe niż

północno--wschodnia połać Brazylii, na przykład Indie. Relacja o Indiach w O

Cruzeiro nie tylko niesie ulgę dla własnego sumienia, ale wyzwala w czytelniku na

domiar szlachetne współczucie chrześcijańskie, bo artykuł: „Indie między głodem a

świętą krową" to publicystyczny majstersztyk, także co do ilustracji; uderza we

właściwy ton, operuje śmiałą przenośnią, wzrusza.

Jeszcze kilka ogłoszeń w formie atrakcyjnych artykułów, siejących optymizm już bez

półnagich babek i bez kościołów, a więc pouczających, jak być szczęśliwym w

prefabrykowanym domku sielankowym, jak zrobić z siebie Tarzana o mięśniach

Jacka Dilingera, jak przyswoić sobie chwyty „karate", zadające śmierć z pustych,

bezbronnych rąk maleńkich — a to wszystko spięte mocną, nieodpartą klamrą ufności

w przyszłość, wyrażonej przez jednego z teraźniejszych ministrów. Onże mąż,

jeszcze młody, już korpulentny, dziarsko uśmiecha się w przyszłość na całej stronicy

O Cruzeiro, a w jędrnym artykule kompetentnie głosi, że jeszcze nie jest byczo, ale

byczo będzie.

Różne nasze Panoramy, Przekroje i Ojczyzny mogłyby wiele nauczyć się od O

Cruzeiro: ognia, pieprzyku, dosadnej pointy. Przeciętny czytelnik zamykał brazylijski

tygodnik z uczuciem, że minister wyrażał się o Brazylii zbyt skromnie i zbyt

ostrożnie, bo wszakże już teraz było byczo. Ze strony tygodnika lał się barwny potok

świadomości, że już nie ma trosk i że życie jest piękne, a dla każdego krewkiego

Brazylijczyka tym pięk-

niejsze, że tak urzekająco najeżone kontrastami: obok czcigodnej uroczystości

rodzinnej polityka — rzymskie puszczanie się uroczej piętnastolatki z milionerem

beatnikiem; obok pobożnej Izabelli Krystyny ocierające się o nią czarowne wampy z

hollywoodzkiej Północy. Nie, pomimo klęski powodzi Rio nie umierało, a Chrystus

na Cor-covado rozciągał nad Cudownym Miastem — Cidade Maravilhosa —

nieustannie swe ręce.

O Cruzeiro uderzał w czuły punkt Brazylijczyków: poruszał ich kult zuchwałych

paradoksów i przywoływał ich namiętność do zaskakujących kontrastów.

O Cruzeiro był wspaniały: przedstawiał nam tak urocze życie w Brazylii, tak upajał i

czarował, że już byłoby nietaktem, ba, bluźnierstwem przypominać sobie, że owi

biedacy w Chapada do Norte nie tylko nie mieli lekarzy, ale i chleba, i na

przednówku corocznie tłumnie umierali z głodu.

3. Chrystus na Corcovado

W Rio, tak urzekającym wszędzie, gdzie tylko spojrzeć, mieszkaliśmy w dzielnicy

wyjątkowo ponętnej: Jardim Botani-co. Było to ludne, a wąskie, choć długie gardło,

ściśnięte między jeziorem a górą Corcovado. Jezioro nazywało się Lagoa Rodrigo de

Freitas. Patrząc z naszego tarasu na trzecim piętrze w stronę Atlantyku poprzez lagoę,

widziało się bliżej smutne favele na stoku malowniczej góry dos Cabritos, a dalej, już

po drugiej stronie jeziora, wytworną dzielnicę Ipanema. Lubiłem tę Ipanemę: tu ongiś

przyjaźniłem się z Edmundostwem Osmań-czykami, a dziś mieszkali w tej dzielnicy

Eugeniusz i Danuta Haciscy, on młody inżynier stoczni, ona młoda lekarka, a

obydwoje ujmujący kulturą i sercem.

Patrząc w przeciwną stronę, ku górom, należało mocno zadzierać głowę, by sięgnąć

wzrokiem na wspaniały szczyt Cor-covado i zobaczyć imponujący posąg Chrystusa.

Mieszkaliśmy tuż u stóp tej góry i gdy czyste niebo pozwalało, widzieliśmy

posąg o każdej porze dnia i nocy, bo w ciemnościach iluminowano go silnymi

jupiterami. Był na wysokości około siedmiuset metrów, ale, miłe optyczne złudzenie,

zawsze wydawał się na potężniejszej górze, a on sam jeszcze większy, niż był w

istocie.

Brazylijczycy, rywalizując z nowojorską Statuą Wolności, wznieśli w Rio de Janeiro

ów posąg Chrystusa jako symbol błogosławieństwa i dobroci, chociaż tego rodzaju

symbole — jak wiadomo — w ostatnich czasach piekielnie zamorusały swe dobre

imię. Więc jakże było z błogosławieństwem i dobrocią na górze Corcovado? Posąg

kierował swe szlachetne oblicze ku centrum Rio. Złośliwi zarzucali mu, że postać

Chrystusa wzniesionymi rękoma zbyt gorliwie błogosławiła politycznym mata-czom,

w tej części miasta grasującym, ostatnia zaś powódź górze bynajmniej nie

przysporzyła chwały. To właśnie z masywu Corcovado, spod stóp posągu, głównie

spływał burzący żywioł na miasto, on też zrywał chałupy przeważnie biednych ludzi i

przeważnie oni ginęli w wyniku katastrofy.

Gdy przybyliśmy do Rio, bieda właśnie minęła. Pora deszczowa miała się ku

końcowi, słońce mocno prażyło na przemian z coraz mniejszymi ulewami. Ale

pewnego dnia i nas złapało.

Autobusem rano, przy dobrej pogodzie, prysnęliśmy, Zygmunt Pniewski i ja, na parę

Fiedler Arkady - Piękna straszna Amazonia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: