1 POWODZIE
Przez pojęcie powodzi rozumiemy przejściowe zatopienie znacznych obszarów lądu, które może być spowodowane obfitymi opadami deszczu lub intensywnym topnieniem śniegu, spływem kry i tworzeniem się zatorów lodowych. Na wybrzeżach morskich spiętrzenia rzek (i powstające w efekcie tego znaczne rozlewiska) mogą również powstać pod wpływem wiatru. W rejonach sejsmologicznych częstym zjawiskiem są również wysokie fale /5-30m/, których prędkość rozprzestrzeniania się dochodzi do 400-800 km/h. Zagrożenie katastrofalnymi zatopieniami występuje również w przypadku awarii lub uszkodzenia urządzeń hydrotechnicznych (tam, zbiorników i zapór wodnych). Na obszarze naszego kraju znajduje się kilkaset różnorodnych zbiorników wodnych. Największe z nich to Solina, Włocławek, Otmuchów, Jeziorsko, Rożno i Goczałkowskie. Zapory o największej wysokości spiętrzenia wody to: Solina, Pilchowice, Rożno i Tresna. Oprócz sztucznych zbiorników wodnych istnieje szereg zbiorników naturalnych, które w czasie niesprzyjających warunków atmosferycznych stwarzają również zagrożenie powodziowe. Łącznie na obszarze naszego kraju katastrofalnymi zatopieniami zagrożony jest obszar o powierzchni ok. 2900 km2, na którym zamieszkuje 1,2 mln. osób, znajduje się ok. 500 zakładów produkcyjnych, 800 mostów, 1300 km dróg towarowych, 400 km linni kolejowych. Częściowemu lub całkowitemu zatopieniu może ulec 70 miast oraz setki wsi i osad. O rozmiarach i skutkach powodzi decyduje w dużej mierze stan środowiska naturalnego danego rejonu. Na terenach pozbawionych lasów i osłony innej roślinności (sprzyjających małemu wchłanianiu wody) rozlewiska są większe i dłużej utrzymują się na ich powierzchni. W większości przypadków można przewidzieć powodzie i zawczasu podjąć niezbędne kroki będące w stanie zapobiec zgubnym skutkom tej klęski. Rozmiary powodzi spowodowanej przyborem wiosennym można prognozować nawet na miesiąc wcześniej na podstawie materiałów nagromadzonych w wyniku wieloletnich obserwacji. W przypadku powodzi spowodowanych zatorami lodowymi czas ostrzeżenia jest znacznie krótszy. Jeszcze mniejszy okres czasowy pozostaje na przewidywane skutki powodzi sztormowych i niebezpieczeństw związanych z monsunami", a także przy nieprzewidzianych katastrofalnych powodziach, występujących z reguły na skutek gwałtownego zakłócenia spływu rzek /np. osunięcia gruntu czy skał tworzących niespodziewane zatory i tamy podczas ulewnych opadów/. Przy prognozowaniu zagrożenia powodziowego dla każdej miejscowości konieczne jest uwzględnianie wszystkich aspektów mających wpływ na zwiększenie bądź zmniejszenie jego skutków, takich jak: istnienie wałów ochronnych, tam, śluz, kanałów, odpływów, węzłów i zbiorników wodnych, urządzeń hydrotechnicznych i melioracyjnych oraz możliwość prowadzenia akcji awaryjno-ratunkowej. Nawet pobieżna analiza danych wyjściowych, niezbędnych do określenia charakteru i zakresu przedsięwzięć ochronnych wykazuje, że zależą one przede wszystkim od konkretnych warunków lokalnych.
TRZĘSIENIA ZIEMI
Do najbardziej groźnych i niszczycielskich klęsk żywiołowych występujących na naszej planecie należą trzęsienia ziemi. Przez pojęcie trzęsienia ziemi rozumiane są wstrząsy podziemne oraz drgania powierzchni ziemi spowodowane przyczynami naturalnymi (przeważnie procesami tektonicznymi). W ognisku trzęsienia ziemi zachodzi proces wyzwalania się energii nagromadzonej na skutek złożonych i długotrwałych reakcji. W centrum ogniska powstaje tzw. hipocentrum, którego rzut na powierzchnię nosi nazwę epicentrum. Podczas trzęsienia ziemi wyzwolona energia rozprzestrzenia się w postaci fal sejsmicznych. Pod względem swej intensywności, czyli objawów zauważalnych na powierzchni ziemi, trzęsienia określane są w skali 12 stopniowej. Zazwyczaj trzęsienia te obejmują dość znaczne obszary. Przy silnych wstrząsach (powyżej 6 stopni) naruszona zostaje spójność gruntu, ulegają zniszczeniu zabudowania i konstrukcje nośne, zostają uszkodzone sieci komunalne i energetyczne oraz występują duże straty sanitarne. W górach zdarzają się osuwiska i lawiny, a w przypadku podwodnego trzęsienia ziemi powstają olbrzymie fale. Średnioroczne dane wykazują, iż na Ziemi występuje ok. 100 trzęsień powyżej 6 stopni w skali Richtera. Oznacza to, że przeciętnie co trzy dni mamy do czynienia z tym niszczycielskim żywiołem. Statystyka lat 1984 - 94 wykazuje jak tragiczne są skutki tego zjawiska: ok. 90 tys. ofiar śmiertelnych, pół miliona rannych, kilka milionów ludzi bez dachu nad głową. Najtragiczniejsze trzęsienia ziemi wystąpiły w Armenii(1988r) - 25 tys. ofiar, w Iranie (1990r) - 40 tys i w Indiach (1993r) - 9,5 tys. Polska nie leży w strefie bezpośrednich zagrożeń sejsmologicznych. Błędem było by jednak stwierdzenie, że zjawisko to nie występuje w ogóle. Na obszarze naszego kraju zdarzają się bowiem wstrząsy ale na ogół o słabym nasileniu i występują dość rzadko. Zdarzało się jednak, że docierały do nas fale sejsmiczne, których epicentrum znajdowało się nawet w Rumunii czy Alpach. Trzęsienia ziemi mogą mieć również charakter wulkaniczny - połączony z erupcją wulkanów lub wzbudzony - wywołany upadkami i wybuchami meteorytów lub innych ciał kosmicznych. Trzęsienia wzbudzone mogą też wystąpić po spowodowaniu wybuchu jądrowego w rejonie sejsmicznym.
5 ZASPY I OBLODZENIA
Zaspy śnieżne powstają w następstwie długotrwałych i obfitych opadów śniegu, którym najczęściej towarzyszą silne wiatry. Oblodzenia powstają na skutek gwałtownych zmian temperatur w zimie i pokrywają powierzchnie dróg, konstrukcji i przedmiotów. Silne mrozy powodują straty w produkcji rolnej, naruszają normalną pracę systemów energetycznych i komunikacyjnych oraz zakładów przemysłowych. Oczywiście śnieżyca, gołoledź, silny mróz, sadź czy osadzanie się mokrego i zamarzniętego śniegu nie wszystkim kojarzy się od razu z życiową katastrofą. Zjawiska te przybierają bowiem charakter klęski dopiero wówczas, gdy na skutek śnieżyc czy skoków temperatur a przede wszystkim silnych mrozów, następuje długotrwała przerwa w dostawie energii elektrycznej lub w łączności, przerwany zostaje ruch drogowy czy kolejowy. Szczególnie niebezpieczne są zaspy powstające w wyniku zejścia z gór lawin śnieżnych, odcinających od świata osiedla ludzkie na długi okres czasu. Lawiny śnieżne stanowią ponadto duże zagrożenie ze względu na ich nagły i gwałtowny charakter. Lawina spada z prędkością 90-100 km/h, niszczy na swej drodze domy, wyrywa drzewa z korzeniami, zrywa mosty, linie energetyczne i łączności, porywa ze sobą i grzebie pod masami śniegu ludzi. Niszczące działanie lawiny wzmacniane jest przez poprzedzającą ją falę silnego porywu powietrza powodującą również wiele zniszczeń.
6 BURZE I HURAGANY
Burza to zjawisko charakteryzujące się intensywnymi, ulewnymi opadami, połączonymi często w wyładowaniami atmosferycznymi oraz silnym wiatrem. Wiatr osiągający siłę 8 stopni Beauforta nazywany jest wichrem. Porywy wielkości 9 - 11 stopni określane są sztormem, natomiast siła wiatru przekraczająca 32m/s (12 stopni Beauforta) to huragan. Burze i huragany, sztormy i trąby powietrzne mogą powodować katastrofalne w skutkach zniszczenia budynków i urządzeń, a także śmierć ludzi i zwierząt. Huragany i trąby powietrzne sieją na swej drodze spustoszenia na lądzie. Sztorm wywołuje wysokie i silne fale na morzu, które stanowią zagrożenie dla jednostek pływających i platform wiertniczych, a wdzierając się na brzeg powodują przybrzeżne powodzie i wiele zniszczeń urządzeń brzegowych.
chomixus