* rybokształtne
* ciało podzielone na poprzeczne segmenty/metamery (z zewnątrz uwidocznione jako poprzeczne fałdy, które zasadniczo są przejawem wewnętrznego podziału jamy ciała na odcinki)
* każdy segment oddzielony jest od następnego poprzeczną przegrodą – septum
* powstaje ona jako jama wtórna (celoma) w obrębie mezodermalnych pęcherzyków (somitów)
* z każdej pary somitów rozwija się jeden segment
* żyją w wodach słonych i słodkich, niektóre w glebie, nieliczne są pasożytami (pijawki)
PIERŚCIENICE
BUDOWA ZEWNĘTRZNA I POWŁOKA CIAŁA PIERŚCIENIC
* wydłużony kształt ciała, obły lub nieco grzbietobrzusznie spłaszczony, podzielony wyraźnie na pierścienie (metamery)
* pierścienie wieloszczetów i skąposzczetów odpowiadają wewnętrznemu podziałowi jamy ciała (są obrazów poszczególnych somitów)
* u pijawek drobne poprzeczne prążki są wynikiem sfałdowania nabłonka
* segmenty pierścienic są do siebie bardzo podobne, dlatego nazywa się je metamerią homonomiczną
ODBYT
* ostatni segment wieloszczetów (różny od pozostałych)
* u pijawek ostatnie metamery biorą udział w tworzeniu dużej przyssawki tylnej
GŁOWA
* składa się z płata przedgębowego i gębowego
* cefalizacja - proces wyodrębniania głowy, będący wynikiem zlewania się segmentów przedniej części ciała
* płat przedgębowy
- pierwszy segment
- zaopatrzony w różne narządy czuciowe (głaszczki, czułki) oraz w oczy
- zlokalizowana jest tu centralna część układu nerwowego – mózg
* płat gębowy
- zlane dwa kolejne segmenty
- po spodniej stronie zwierzęcia znajduje się otwór gębowy
* skąposzczety i pijawki nie mają wyodrębnionej głowy
* u pijawek kilka przednich segmentów ulega przekształceniu – współtworzą przyssawkę przednią, otaczającą otwór gębowy
JEDNOWARSTWOWY NABŁONEK
* tworzy na zewnątrz warstwę bezpostaciowej kutykuli (w jej skład wchodzi wielocukier chityna) i często także śluz
ZEWNĘTRZNA POWŁOKA CIAŁA
WÓR POWŁOKOWO-MIĘŚNIOWY
* wnętrze wypełnia płyn, który może krążyć tylko w obrębie jednego segmentu
* wyjątkiem są pijawki, u których zanikają przegrody poprzeczne w jamie ciała
PARAPODIA/PRZYNÓŻKI
* dwa specyficzne wyrostki na wszystkich (oprócz tworzących głowę i odbyt) segmentach wieloszczetów
* najczęściej składają się z dwóch płatów (gałązek) – grzbietowego i brzusznego, zaopatrzonych dodatkowo w pęczki chitynowych szczecinek
* w czasie ruchu wieloszczetów (wyginaniu ciała) służą jako kotwice (chociaż mogą wykonywać ograniczone ruchy w przód i w tył)
* mają udział w wymianie gazowej, zwiększając znacznie powierzchnię zwierzęcia
* niektóre mają pierzaste wyrostki skrzelowe
* nie występują u skąposzczetów i pijawek
WARSTWA MIĘŚNIOWA
* cienka warstwa mięśni okrężnych i grubsza mięśni podłużnych
* często występują też mięśnie poprzeczne i skośne
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PIERŚCIENIC
SKĄPOSZCZETY I PIJAWKI
WIELOSZCZETY
PŁCIOWE
* zwykle obojnaki o zapłodnieniu krzyżowym
* występuje siodełko wytwarzające śluzowatą mufkę, z której formuje się kokon, zawierający zapłodnione jaja
* u skąposzczetów do zapłodnienia dochodzi dopiero w mufce:
- u dżdżownicy podczas kopulacji dwa osobniki przekazują sobie plemniki, które są magazynowane w zbiorniczkach nasiennych położonych przed otworami płciowymi
- siodełko utworzone jest z kilku poszerzonych pierścieni i znajduje się za otworami płciowymi
- gdy dżdżownica osiągnie dojrzałość płciową, wokół siodełka tworzy się szeroka śluzowata mufka, która zaczyna się przesuwać ku przodowi zwierzęcia
- gdy znajdzie się nad otworami płciowymi żeńskimi, zostają do niej złożone niezapłodnione jaja
- w momencie, kiedy mufka z jajami, przesuwając się w do przodu, obejmuje ujścia zbiorniczków nasiennych, zostają uwolnione plemniki (pochodzące od partnera) i zapładniają jaja
- potem dżdżownica poprzez skurcze ciała zsuwa mufkę i pozostawia ją w ziemi jako kokon z jajami
- po pewnym czasie wylęgają się młode dżdżownice, które najpierw zjadają kokon, a potem rozpoczynają samodzielne życie
* u pijawek występuje najczęściej zapłodnienie wewnętrzne
* rozwój jest prosty u obu gromad
BEZPŁCIOWE
* poprzeczny podział ciała
* rozdzielopłciowe bez wyraźnego demorfizmu płciowego
* narządy rozrodcze są u nich liczne i występują prawie we wszystkich segmentach, a ich ujścia często łączą się z przewodami nefrydiów
* zapłodnienie jest zewnętrzne
* gamety łączą się w wodzie
* rozwój jest najczęściej złożony – występuje planktoniczna larwa (trochofora)
BUDOWA CIAŁA PIERŚCIENIC
UKŁAD ODDECHOWY
* lądowe i słodko-wodne pierścienice (skąposzczety i pijawki) nie mają układu oddechowego i prowadzą wymianę gazową cąłą ukrwioną powierzchnią ciała
* większość morskich wieloszczetów ma w różnym stopniu rozwinięte wyrostki skrzelowe na porpodiach, tworzące skrzela zewnętrzne, wyraźnie zwiększające powierzchnię wymiany gazowej
UKŁAD POKARMOWY
* drożny i zróżnicowany na kilka wyraźnych wyspecjalizowanych odcinków
* składa się z jelita przedniego (nabłonek entodermalny), środkowego (nabłonek mezodermalny) i tylnego (nabłonek entodermalny)
* jelito przednie rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do krótkiej jamy gębowej, za którą jest umięśniona gardziel i przełyk
* w gardzieli mogą znajdować się gruczoły (u niektórych drapieżników może ona wysuwać się na zewnątrz w postaci ryjka, często uzbrojonego w chitynowe ząbki lub szczęki)
* niektóre skąposzczety mają dodatkowo wole i umięśniony żołądek
* u pijawek silnie rozwinięte wole tworzy liczne rozgałęzienia i kieszonki służące do magazynowania krwi
* jelito środkowe ma postać prostej rury, czasami zaopatrzonej w podłużną rynienkę po stronie grzbietowej
* jelito tylne jest niewielkie i prosto zbudowane
UKŁADWYDALNICZY
* składa się z kanalików (nefrydiów), które występują parami w każdym metamerze (prócz paru przednich i tylnich)
* każde nefrydium zbudowane jest z orzęsionego lejka, otwartego do jamy ciała i krętego kanalika wydalniczego, otwierającego się na zewnątrz otworem wydalniczym
* położenie nefrydiów jest dość charakterystyczne, ponieważ lejki zbierają metabolity z jednego segmentu, a kanaliki i otwory wydalnicze znajdują się w następnym
* powtarzalny, otwarty od strony jamy ciała układ nazywamy układem metanefrydialnym
* pierścienice wodne wydalają głównie amoniak, a lądowe mocznik
UKŁAD KRĄŻENIA
* ma postać systemu kanalików (naczyń krwionośnych), przebiegających zarówno wzdłuż ciała, jak i poprzecznie (okrężnie)
* wzdłuż biegną dwa główne naczynia – grzbietowe i brzuszne – połączone drobniejszymi naczyniami okrężnymi
* nie występuje tu serce, jego rolę spełnia najgrubsze naczynie grzbietowe mogące rytmicznie się kurczyć
* wyjątkowo rolę elementu napędzającego krew mogą pełnić naczynia okrężne (tak jak u niektórych skąposzczetów, np. dżdżownic – do napędzania krwi służy 5 par naczyń okrężnych przedniej części ciała)
* krew płynie cały czas w naczyniach i nie miesza się z płynem ciała (zamknięty układ krwionośny)
* sieć naczyń włosowatych jest szczególnie dobrze rozwinięta w parapodiach, powłoce ciała i w ścianie jelita środkowego
* w zależności od rodzaju barwnika krew może być czerwona (hemoglobina lub erytrokruoryna), żółta lub bezbarwna
* barwniki te są rozpuszczone w osoczu
UKŁAD NERWOWY
* centrum układu tworzą cztery zwoje z przodu ciała
* dwa górne, nadgardzielowe (zwane czasami mózgiem) połączone są spoidłami z dwoma zwojami podgardzielowymi
* całość tworzy pierścień zwany obrączką okołogardzieolową, ponieważ środkiem przebiega przewód pokarmowy
* w każym segmencie znajdują się dwa brzuszne zwoje segmentowe połączone ze sobą poprzecznym spoidłem (...
xainonx