* w większości morskie organizmy (mniej zamieszkujących wody słodkie, na lądzie spotykamy jedynie niektóre gatunki ślimaków)
* mniej liczne niż stawonogi ale zdecydowanie większe (największy stawonóg HOMAR AMERYKAŃSKI waży ponad 20kg, największe mięczaki KAŁAMARNICE OLBRZYMIE dorastają do 25m długości i ważą ponad 20 ton)
MIĘCZAKI
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ MIĘCZAKÓW
* rozmnażanie wyłącznie płciowe
* większość ślimaków i część małży – obojnaki
* chitony, jednotarczowce, głowonogi, łódkonogi, część ślimaków – rozdzielnopłciowe
* mięczaki morskie – zapłodnienie zewnętrzne lub w jamie płaszczowej
* mięczaki lądowe – zapłodnienie wewnętrzne (krzyżowe)
* głowonogi i ślimaki płucne – rozwój prosty
* pozostałe – rozwój złożony z trochoforą, bardzo podobną do larwy pierścienic (może się przekształcać od razu w miniaturę dorosłego mięczaka lub w następną postać larwalną zwaną veliger, wyglądającą jak trochorofa z doczepioną skorupką /muszlą zarodkową/ i zawiązkiem nogi, spotykaną u małży i ślimaków)
PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I ZNACZENIE MIĘCZAKÓW
CHITONY
* owalne, spłaszczone ciało ze słabo wyodrębnioną głową, pokryte pancerzem złożonym z 8 dachówkowato ułożonych płytek
* w budowie układu krwionośnego, nerwowego i oddechowego zaznacza się u nich pierwotna metameria
* nie występują czułka i oczy
* występują prawie we wszystkich morzach pełnosłonych, zazwyczaj w strefie przyboju, gdzie przywierają silnie do podłoża za pomocą nogi i brzegów płaszcza
JEDNOTARCZOWCE
* zaliczane do głównej linii rozwojowej mięczaków (muszlowców)
* wyglądem zbliżone do ślimaków, ale ich muszla jest symetryczna i zwinięta do przodu
* układ nerwowy, oddechowy, wydalniczy i mięśniowy wykazuje metamerię
* otwór gębowy i odbytowy leżą po przeciwnych stronach długiej osi ciała
* 1952 – wyłowiono z Oceanu Spokojnego współczesnego przedstawiciela jednotarczowców Neopilina galathae
* żyją w morzach na głębokościach 1600-6500m
ŁÓDKONOGI
* blisko spokrewnione z małżami
* mają wydłużoną, stożkowatą muszlę, otawartą z obu stron
* żyją w piasku, w którym zagrzebują się za pomocą walcowatej nogi
* występują prawie we wszystkich pełnosłonych morzach, nieraz na znacznych głębokościach
* często są pożywieniem dorszokształtnych
MAŁŻE
* zbudowane z klinowatej nogi i worka trzewiowego z wydatnym płaszczem w postaci dwóch płatów po obu stronach ciała (dlatego wytwarzana przez płaszcz muszla jest dwuczęściowa)
* obie połówki muszli połączone są na grzbiecie zawiasem i więzadłem, a silne poprzeczne mięśnie zwieracze potrafią je zatrzasnąć
* na przekroju muszli wyróżniamy trzy warstwy: zewnętrzną konchiolinową, środkową porcelanową i wewnętrzną perłową, zbudowaną z licznych drobnych blaszek wapiennych
* substancja ta może być także odkładana wokół drobin (np. ziarenek piasku), które dostaną się do wnętrza muszli (w ten sposób tworzą się czasami bardzo nieregularne grudki substancji perłowej – perły)
* redukcja głowy spowodowała zanik szczęk i tarki, dlatego małże odżywiają się drobną zawiesiną z wody za pomocą parzystych, dużych, płatowatych i orzęsionych oskrzeli
* woda wpływa do jamy płaszczowej przez syfon wlotowy (wpustowy)
* tu omywa oskrzela, na których dochodzi do wymiany gazowej i jednocześnie osadzają się szczątki organiczne
* woda wypływa z jamy płaszczowej przez syfon odpływowy (wyrzutowy)
* kierunek przepływu wody wymuszany jest przez pracę rzęsek pokrywających skrzela
* większość małży to gatunki morskie żyjące w płytkich wodach, ale znane są również słodkowodne
* prowadzą osiadły tryb życia filtratorów na dnie zbiorników wodnych (czasami zagrzebane w dnie), niektóre przytwierdzają się do podwodnych przedmiotów za pomocą cienkich nitek zwanych bisiorem, będących wydzieliną gruczołu położonego u nasady nogi
* brunatne, połyskliwe nitki bisioru czasami dochodzące nawet do 30cm długości, były wykorzystywane w czasach antycznych i w średniowieczu do produkcji bardzo drogich, delikatnych tkanin zwanych tak samo – bisiorem, materiał ten dzięki swojej wytrzymałości doskonale nadawał się do wyrobu kosztownych trzewików, szczególnie często wykorzystywano nitki produkowane przez dużego małża PRZYSZYNKĘ
* przedstawiciele słodkowodni w Polsce: SZCZEŻUJA POSPOLITA, kilka gatunków SKÓJEK, RACZNICA ZMIENNA
* przedstawiciele morscy w Polsce: SERCÓWKA POSPOLITA, MAŁGIEW
* małże często występujące masowo spełniają ważną rolę filtratorów oczyszczających zbiorniki wodne z nadmiaru substancji organicznych
* stanowią także pokarm dla niektórych drapieżników (szkarłupni, ryb, wydr, piżmaków)
* wiele małży wykorzystuje się gospodarczo
* znane gatunki jadalne: OMUŁEK, OSTRYGA
* perły produkowane przez PERŁOPŁAWY mają znaczną wartość jubilerską
* szkodliwy jest ŚWIDRAK OKRĘTOWY drążący w drewnie kanały o długości 30cm i przyczynia się do nieszczenia drewnianych urządzeń portowych i drewnianych kadłubów łodzi
ŁODZIKI
* mają zewnętrzną, spiralnie zwiniętą muszlę podzieloną na komory wypełnione gazem,
co pozwala im biernie unosić się w toni wodnej
* zamiast typowych ramion mają kilkadziesiąt kurczliwych wyrostków otaczających
otwór gębowy
* pojawiły się w paleozoiku i do dziś nie uległy zmianom, dlatego nazywamy je „żyjącymi skamieniałościami”
UKŁAD KRĄŻENIA
* otwarty układ krążenia, często zredukowany
* składa się z serca położonego w worku osierdziowym i kilku krótkich tętnic, z których krew wylewa się do zatok krwionośnych pozbawionych własnych ścianek
* serce zbudowane jest z workowatej komory i jednego lub dwóch przedsionków (wyjątkowo z czterech, ich liczba zależy od liczby skrzeli)
* krew płynie od skrzeli, przez przedsionki do komory, a stąd tętnicami do zatok jamy ciała
GŁOWONOGI
* układ półzamknięty
* krew płynie prawie bez przerwy w naczyniach krwionośnych (u ośmiornic jest nawet naczynie włosowate) i w bardzo niewielkim stopniu wylewa się do zatok krwionośnych
* mają dodatkowe serca skrzelowe pomagające wtłaczać krew do skrzeli
* mają więc dwa obiegi: DUŻY (serce-ciało-serce) i MAŁY (serce-skrzela-serce)
BUDOWA CIAŁA
* mięśnie nie tworzą jednolitego wora powłokowo-mięśniowego
* funkcje szkieletu najczęściej pełni muszla i ciśnienie płynu wewnątrz ciała (szkielet hydrauliczny)
* jama ciała (celoma) zredukowana jest do niewielkiego worka osierdziowego otaczającego serce
PRZEKSZTAŁCENIA
* ślimaki – worek trzewiowy uległ spiralnemu skręceniu i obrócił się, spowodowało to przemieszczenie narządów wewnętrznych, a otwór odbytowy znalazł się z przodu ciała
* głowonogi – przekształciły nogę w zespół ramion (macek) oraz rurkowaty twór (lejek), przez który wypływa woda z jamy płaszczowej, worek trzewiowy uległ wydłużeniu w kierunku grzbietowym, mają wewnętrzny szkielet chrzęstny, składający się m.in. z chrząstki głowowej, chroniącej mózg i narządy zmysłów
* łódkonogi – worek trzewiowy uległ wydłużeniu w kierunku grzbietowym, dwa fałdy płaszcza zrosły się po stronie brzusznej, tworząc rurkę, głowa uległa redukcji
* małże – nie mają głowy, mają silnie rozwinięte oba płaty płaszcza tworzące dwuskorupową muszlę
UKŁAD POKARMOWY
* przewód pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego
* w gardzieli znajduje się tarka (mięsisty fałd pokryty licznymi konchiolinowymi ząbkami) służąca do rozdrabniania pokarmu
* otwór gębowy może być wyposażony w jedną lub dwie szczęki służące do odgryzania kęsów pokarmu
* o gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe, a czasem także jadowe
* w jelicie środkowym jest żołądek, do którego uchodzi duży gruczoł trawienny (wątroba/trzustkowątroba)
* otwór odbytowy znajduje się w jamie płaszczowej
UKŁAD ODDECHOWY
* pierzaste lub płatowate skrzela znajdujące się w jamie płaszczowej (chitony, głowonogi i liczne ślimaki)
* u ślimaków lądowych skrzela zanikły, a o wymiany gazowej dochodzi na wewnętrznej powierzchni silnie ukrwionej jamy płaszczowej nazywanej tu jamą płucną (są płucodyszne)
* łódkonogi – nie mają skrzeli, prowadzą wymianę gazową całą powierzchnią ciała, szczególnie wewnętrzną powierzchnią jamy płaszczowej
NOGA
* po brzusznej stronie ciała
TUŁÓW/WOREK TRZEWIOWY
* tworzy po grzbietowej stronie fałd nabłonkowy (płaszcz)
* między fałdem płaszcza i workiem trzewiowym jest przestrzeń (jama płaszczowa)
* u większości mięczaków płaszcz wytwarza muszlę (skorupkę) zbudowaną z węglanu wapnia i rogowej substancji organicznej (konchioliny – złożonej z białek /m.in. kreatyny/ i wielocukru chityny)
* reszta ciała jest miękka i pokryta jednowarstwowym nabłonkiem, zazwyczaj bogatym w gruczoły śluzowe
GŁOWA
(zanikła u małży)
...
xainonx