Odrodzenie (renesans) - z fran. Renaissance . jako nazwy epoki użyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - początkowo dla określenia zapożyczeń i wzorów włoskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki służył początkowo dla określenia czasów panowania Franciszka I, kiedy nastąpiło "odrodzenie literatury dotąd lekceważonej". W tym znaczenie określenie to zostało przyjęte przez naukę niemiecką i upowszechnione dzięki fundamentalnemu dziełu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Włoszech" (1860). Według niego odrodzenie miało być początkiem ery nowożytnej - przeciwstawionej epoce "Wieków średnich". Koncepcja ta wywarła wiele sporów i polemik. Nazwy "Odrodzenie" świadomie użył dopiero Gorgio Vasari - włoski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak odrodzenia antyku lecz okres świetności sztuki włoskiej, która wprawdzie ocknęła się dzięki mistrzom starożytnym, ale potem sama doszła do szczytów przewyższających wzory. Renesansem nazywamy epokę w dziejach kultury trwającą we Włoszech od XIV do początków XVI wieku, a w krajach Europy północnej od końca XV do końca XVI wieku. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na który złożyły się takie czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluźnienie więzi scalających cesarsko-papieską Europę, szybki rozwój miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych państw, na przykład Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria. W kulturze renesansu ogromną rolę odegrało odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodziły do głosu różne prądy umysłowe i religie, najważniejsze z nich to reformacja i humanizm. Cechy renesansu: zainteresowanie człowiekiem, nawrót i kontynuacja tradycji antycznych przekształcenie średniowiecznego stylu życia, na plan pierwszy wysunęło się zainteresowanie doczesnymi celami sztuka stała się laicką, jej celem było dostarczanie przyjemności, pożytku, miała uczyć i bawić dwujęzyczność sztuki nasilenie tendencji humanistycznych rozwój myśli racjonalistycznych laicyzacja nauk i form życia antropocentryczne zainteresowanie światem pozaziemskim stworzenie nowego ideału człowieka - zerwanie z ascezą i teocentrycznym poglądem na świat; człowiek staje w centrum badań i zainteresowań miernikiem poznania stał się rozum Reformacja - w ikonografii średniowiecznej często występuje motyw Chrystusa wręczającego papieżowi klucze - symbol władzy duchowej, a cesarzowi - symbol władzy świeckiej. Jednak motyw ten wyraża raczej ideał współistnienia niż stan faktyczny. Między papiestwem a cesarstwem stale dochodziło do konfliktów: XII/XIII wiek - za pontyfikatu papieża Innocentego III przewaga papiestwa wzrosła tak dalece, iż narzucono zależność wielu państwom europejskim. początek XIV wieku - bunt biedoty miejskiej w Rzymie powoduje przeniesienie Stolicy Apostolskiej do Awignon we Francji. Po powrocie papieża do Rzymu kler francuski osadził na tronie awignońskim swojego kandydata - tak zwana wielka schizma zachodnia , trwająca do 1437r. XV wiek - epoka koncyliarystyczna (łac. Concillium - sobór) - w czasie soboru w Konstancji (1414-18 , który doprowadził do likwidacji schizmy zachodniej ), w Bazylei, Ferrarze, i Florencji (1431-45) doszło do sporów o znaczeniu doktrynalnym i praktycznym. Wysunięto tezę wyższości soboru nad papieżem. Niedługo potem idea koncyliarystyczna została odrzucona przez papieża Eugeniusza IV, ale okazała się żywa i dała znaki nawet w XVI wieku - twórczość Andrzeja Frycza Modrzewskiego. XVI wiek - najpoważniejszy wstrząs - w 1517 roku niemiecki zakonnik (augustianin) Marcin Luter na drzwiach katedry w Witenberdze wywiesił 95 tez wymierzonych przeciwko nadużyciom towarzyszącym udzielaniu odpustów, celibatowi, uznaniu papieża za głowę Kościoła i różnicy w czynie i słowie księży. Głosił konieczność powrotu do Kościoła jaki miał istnieć w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Zasadniczym autorytetem w sprawach wiary czynił Pismo Święte, przekreślając tym samym wagę orzeczeń papieży, uchwały soborów i autorytet ojców kościoła. Uzależniał zbawienie wiernych przede wszystkim od wiary. Zredukował liczbę sakramentów do dwóch: Chrztu i Eucharystii. Głosił likwidację zakonów. Doprowadził do powstania protestantyzmu (nazwa od protestu wobec uchwały podjętej na Sejmie Rzeszy niemieckiej w 1525, zabraniającej szerzenia haseł reformacyjnych). Jan Kalwin - działał w połowie XVI wieku w Szwajcarii, głównie w Genewie. Podstawą jego poglądów była zasada predestynacji - Bóg już przed wiekami podzielił wszystkich ludzi na wybranych i potępionych, a ich postępowanie w życiu doczesnym może być tylko potwierdzeniem tego podziału. Ludzie zostają potępieni nie dlatego że grzeszą, ale grzeszą dlatego, że ich Bóg potępił. Przejawem łaski bożej miało być prowadzenie cnotliwego życia, na które składa się nieustanna praca i rezygnacja z jakichkolwiek przyjemności. 1534 rok - powstał Kościół Anglikański, którego głową został król Henryk VIII, odłączając się w ten sposób od Rzymu. Zniesiono zakony oraz skonfiskowano dobra kościelne, zachowano natomiast pozostałą po katolicyzmie hierarchię duchowną. Do obrzędów wprowadzono język angielski, zniesiono celibat. Jedność wyznaniowa łacińskiej Europy została rozbita. Państwa skandynawskie przyjęły luteranizm. Niderlandy - kalwinizm, który wspomagał ideową walkę narodowo-wyzwoleńczą przeciw panowaniu katolickiej Hiszpanii. W Czechach, gdzie szczególnie żywe były tradycje husytyzmu jako ruchu religijnego i narodowego, powstała Jednota Bracka, której poglądy społeczne miały charakter antyfeudalny. We Włoszech brak było ruchu reformacyjnego na wielką skalę społeczną. Wystąpili tu natomiast radykalni mściciele religijni, którzy łącząc racjonalistyczne tradycje scholastyki z kulturą humanistyczną, drogą samodzielnego formułowania problematyki teologicznej rozwinęli doktrynę antytrynitaryzmu, odrzucającej tajemnicę Trójcy Świętej, jako irracjonalną. Skutki reformacji: 3/5 Europy oddzieliło się od Watykanu. Katolickie pozostały Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia, Węgry, Austria i Polska. Kalwinizm upowszechnił się we Francji, na Węgrzech i w Austrii; a luteranizm w Niemczech, Danii i Szwecji. Humanizm - (z łac. "humanitas" - człowieczeństwo) prąd umysłowy Renesansu, który poniekąd poprzedził całą epokę, był jej zwiastunem, jej świtem. Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowieniu sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości ("humanus" - ludzki). Termin humanizm oznacza prąd poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o człowieku zawartej w filozofii i literaturze. Najwcześniej pojawiło się hasło huamnitas - człowieczeństwo, ludzkość w znaczeniu greckiego paideia - wykształcenie i ćwiczenie w sztukach pięknych. Humanitas było określeniem ludzkiej sprawności i zdolności twórczej; Petrarka sądził, że do poznania natury ludzkiej można dojść drogą zrozumienia przeżyć wewnętrznych. W wieku XV rozwinęły się systematyczne studia nad kulturą grecką i rzymską jako odrębna dyscyplina, już autonomiczna i niezależna od teologii. Studia humanitas obejmowały różne dziedziny ludzkiej aktywność: sztukę, literaturę, filozofię. Retoryce i gramatyce przypisywano rolę nadrzędną nad filozofią, moralnością, prawem i medycyną. Humanizm był elitarny i egalitarny. Elitarny, bo tworzył wysokie normy wytwórczości językowej, którym niełatwo było sprostać; i egalitarny, bo oceniał ludzi nie wedle urodzenia i stanu, lecz wedle wiedzy i wykształcenia zasługi osobistej. Wzory starożytne traktowano jako niepodważalne normy. Normą najwyższą była praktyka pisarska Cycerona. Pisać i mówić po łacinie jak Cycero było marzeniem humanistów. Termin humanizm używany jest przez badaczy w znaczeniach: w sensie wąskim, ściśle historycznym oznaczający ruch umysłowy zapoczątkowany w XIV wieku we Włoszech i przejawiający się w studiach nad światem antycznym i uznaniem sztuki antycznej za wzór doskonałości. na początku XIX wieku oznaczał filozofię renesansową będącą w opozycji do filozofii średniowiecznej. Głoszono nowy pogląd na świat (Andrzej Frycz Modrzewski, Erazm z Rotterdamu) oparty na autonomii człowieka i jego rozumu oraz potrzebie wszechstronnego rozwoju człowieka. teraz nadano nowe znaczenie. Oznacza wrażliwość. Człowiek humanitarny to prawdziwy humanista. Humanizm renesansowy - postawa intelektualno-moralna, wyrażająca troskę o potrzeby, szczęście, godność, swobodę rozwoju człowieka. Jest prądem filozoficznym i artystycznym. Przeciwstawia się teocentrycznej kulturze średniowiecza. Hasłem wiodącym stało się: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" (Terencjusz). Humanista to znawca nauk zajmujący się sztuką i doskonaleniem języka, co zapoczątkował Erazm z Rotterdamu. Średniowieczne "zanurzenie" jednostki w universum świata, przypisanie jej ściśle określonego miejsca w powszechnie obowiązującej hierarchii bytów i ról odbierało poczucie indywidualności, czyniło człowieka anonimowym, choć niezbędnym trybem machiny, od którego wymagano idealnej, lecz typowej dla spełnianej funkcji doskonałości. W ten sposób "ustawiony" człowiek, świadomy swej roli i przeznaczenia zyskiwał poczucie bezpieczeństwa i nie wchodził w konflikt ze światem, ani tym bardziej z samym sobą, wiedząc, kim jest i jak ma postępować. Tymczasem to, kim i jakim jest człowiek, stanowiło centrum zainteresowania humanistów. Jest zdumiewająca prawidłowość w tym, że jeden z pierwszych Francesco Petrarca, czytał ze średniowiecznych autorów nie św. Tomasza, lecz św. Augustyna, a zwłaszcza jego porażające wyznanie: "I chodzą ludzie podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbuje. Potrzeba poznania siebie i formowania swej osobowości poddała program zarówno studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, jak i kształcenia się na świetnych zdobyczach i wzorach ludzkiego ducha, najpełniej objawionych w starożytnej wiedzy o człowieku, czyli w antycznej filozofii, literaturze i sztuce. Wszechstronne, kierowane, harmonijne formowanie osobowości oraz twórczych zdolności człowieka ("humanitas") było niejako powtórzeniem greckiego ideału wychowawczego. Humanistyczne przejęcie się antykiem nie miało znamion amatorszczyzny; były dogłębne; chciano poznać możliwie najwięcej i najdokładniej. Tak zrodziły się nauki humanistyczne, tzw. "humaniora", uprawiane na wielu uniwersytetach, w tym także w Akademii Krakowskiej. Język, środek porozumiewania między ludźmi, a zarazem najdoskonalszy przejaw intelektualnej działalności człowieka, otoczono kultem (Erazm z Rotterdamu). Od humanistów wymagano znajomości łaciny, greki i hebrajskiego. Ich opanowanie pozwalało na źródłowe (zasada "ad fontes") poznanie wszystkich znaczących dla ludzkości dzieł starożytnych. Wymagania stawiane przez program humanistyczny były wysokie; nie wszyscy też je spełniali. Np.: Klemens Janicki, Francesco Petrarca, Jan Kochanowski, Erazm z Rotterdamu są bez wahania określani jako twórcy humanistyczni. Nie da się już tego stwierdzić bez względnie w przypadku Mikołaja Reja, który ani typem wykształcenia, ani sposobem pisania nie spełniał stawianych humanistom wymogów. Znał i wykorzystywał antyczną historię i motywy, lecz traktował je na równi z pochodzącymi ze średniowiecza. Uczeni humaniści tworzyli też towarzyskie układy elitarne, jednoczące się na zasadzie jedności poglądów i upodobań. Humanizm renesansowy nawiązywał do epikureizmu i jego ideałów życia w spokoju i szczęściu, w specyficznej hierarchii przyjemności. Kierował on uwagę humanistów na świat jako wspaniałe dzieło Boga. Nieco później zainteresowano się stoicyzmem, który nakazywał życiową obojętność mędrca na kaprysy i zwroty fortuny. Humaniści, nawiązując do filozofii starożytnej, nie głosili uwielbienia dla pogaństwa i nie krytykowali chrześcijaństwa. W ramach irenizmu (z gr. "eirene"-pokój) starali się znaleźć płaszczyznę porozumienia. Wzorce osobowe renesansu Literatura renesansowa nie stworzyła osobowych ideałów, w jakie obfituje literatura średniowiecza. Natomiast to literatura towarzyszyła człowiekowi w życiu, ukazywała różne modele zgodne z duchem czasu, często miała charakter dydaktyczny, nie szczędziła prawd. Główne hasła towarzyszące literaturze renesansu to: "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce" Terencjusza, "Carpe diem" Horacego czy "Człowiek nie urodził się dla siebie" Modrzewskiego. Renesansowa literatura wiąże się z szybkim rozwojem miast, rzemiosła i wytwórczości. Bogaci mieszczanie pragnęli żyć w pięknym otoczeniu - zaczęli stawiać wspaniałe rezydencje, zamawiać u artystów dzieła sztuki. Pragnęli korzystać z przyjemności, jakie niesie życie. Zmieniło się również nastawienie do Boga i religii. Ludzie renesansu odrzucili średniowieczny obraz Stwórcy nader surowego, karzącego za każde potknięcie. Teraz Bóg jawił się jako przyjazny, kochający ludzi i wybaczający ojciec, który stworzył zachwycająco piękny świat (Hymn Kochanowskiego "Czego chcesz od nas panie"). Pierwszym wzorcem osobowym jest ziemianin-szlachcic, który najwyżej cenił życie osiadłe, najchętniej w wiejskim ustroniu. "Serce roście patrząc na te czasy" - to główna formuła poetycka rozpoczynająca pieśń drugą z ksiąg pierwszych. Pieśni Jana Kochanowskiego uważane są za manifestację renesansowego optymizmu. Nadchodząca wiosna wywołuje u ziemianina radość i nadzieję w sercu. Ład przyrody i stały rytm jej przemian w roku "na cztery części rozdzielonym" zapewniały ziemianinowi uprawiającemu "łan ojczysty" nade wszystko pożytki, dające się określić wyraźnie w kategoriach ekonomicznych. Ład przyrody był źródłem dobrego samopoczucia szlachcica, pensjonata, żyjącego na "wsi spokojnej, wsi wesołej" i przeżywającego we własnych włościach mityczny "złoty wiek" szczęśliwości, jeśli nie powszechnej, to w każdym razie szczęśliwości ziemiańskiej. Pomyślność osobistą ziemianina ugruntowywała "dobra żona". Ona to współtworzyła ład i harmonię w życiu domowym, umiejętnie gospodarowała dobytkiem, troszczyła się o czeladź i rodzinę, zapewniała ziemianinowi godnych dziedziców cnoty i fortuny. Mówi o niej w "Pieśni świętojańskiej o Sobótce". W utworze tym bohater - ziemianin żyje u boku swej zacnej małżonki, z dala od kłopotów i targów wojennych, nie znając trudów wojennych ani niebezpieczeństw żeglarza. Pędzi żywot samowystarczalny materialnie i duchowo niezależny. "Żywot człowieka poczciwego" Mikołaja Reja to opis życia szlachcica-ziemianina, któremu gospodarowanie zapewnia dostatek i jest źródłem wielu radości i satysfakcji. Życie ziemianina jest podporządkowane naturalnym zasadom i każdej porze roku - wiośnie, latu, jesieni i zimie odpowiada pewien etap życia - dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość. Innym wzorcem jest dworzanin. Przedstawiony jest on przede wszystkim w dziele Łukasza Górnickiego pt. "Dworzanin". Górnicki starał się model dworzanina przystosować do warunków polskich. Autor umieszcza akcję "Dworzanina" na podkrakowskim dworze biskupa Samuela Maciejowskiego, a rozmówcami uczynił jego dworzan i przyjaciół. W utworze ukazał wiele obyczajów polskich, wzory dworskiego postępowania, zamieścił również anegdoty i żarty. "Dworzanin" miał być stosowany w rozwiązywaniu problemów wychowawczych czy politycznych dotyczących dworu. Cechą dworzanina Górnickiego jest elegancja, wytworność, wdzięk i kultura osobista. Wzorem ściśle wiążącym się z dworzaninem jest ideał humanisty. Jest to, podobnie jak dworzanin, człowiek wykształcony, znawca antyku, filozofii chrześcijańskiej. Taki wzorzec wyłania się z fraszek, pieśni i trenów Kochanowskiego. Twierdzi on, że nadrzędną wartością jest mądrość ("Kupić by Cię Mądrości za drogie pieniądze"). W swych utworach często odwołuje się do starożytności tam szukając inspiracji twórczych, harmonii i piękna. Po śmierci dziecka godzi się z wyrokami opatrzności. Jeszcze jeden wzorzec to patriota-obywatel. O takim pisał Nicolo Machiavelli w "Księciu". W utworze tym pisarz udziela rad hipotetycznemu władcy, który mógłby - przez mądre rządy - stać się zbawcą Florencji. Książe postępuje bezwzględnie, ale jego celem jest dobro państwa. Ideałem obywatela był dla Kochanowskiego człowiek przedkładający ponad inne wartości los ojczyzny. Problematykę obywatelską znajdujemy przede wszystkim w "Odprawie posłów greckich", w poematach "Zgoda" oraz "Satyr albo dziki mąż". W "Odprawie" poeta mówi, że skutkiem rozkładu moralności obywatelskiej, przekupstwa i prywaty może być upadek państwa. Najbardziej liczącym się głosem w tej społecznej dyskusji był program Andrzeja Frycza Modrzewskiego, któremu potomni nadali przydomek "ojca polskiej myśli demokratycznej". Swoje projekty Modrzewski zawarł w utworach "O karze za mężobójstwo" i "O poprawie Rzeczypospolitej". Uważał on, że celem państwa jest zapewnienie obywatelom spokojnego i szczęśliwego życia. Osiągnąć to można przez właściwą opiekę prawną, dlatego też wiele miejsca w swej twórczości poświęcił prawodawstwu. "W kazaniach sejmowych" ostro potępia egoizm szlachty, zaniedbanie przez nią obowiązku obrony granic, trwonienie bogactw i niezgodę wewnętrzną. Broni ładu, porządku społecznego i wiary. Różnorodność ujęć tematyki wiejskiej w literaturze renesansu Okresowi renesansu charakteryzującemu się poczuciem piękna i harmonii towarzyszyło nieodmienne i powszechne przekonanie, że stan ziemiański jest stanem szczęśliwym, zapewniającym człowiekowi prawdziwe powodzenie i radość. Radości płynące z życia człowieka na wsi mocno podkreślili w swojej twórczości: Szymon Szymonowic, Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Szymon Szymonowic - był wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malującej życie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z naturą przez pasterzy, wieśniaków, rybaków, doświadczających uczuć smutku, żalu, kochających i opowiadających o swojej miłości prosto z serca, podśmiewających się z siebie i swoich amorów. Mikołaj Rej - był nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem". Jest to utwór o problematyce społecznej, obraz rzeczywistości. W "Żywocie człowieka poczciwego" zawarł Rej wskazówki dotyczące życia szlachty na wsi, omawia przebieg całego jej życia. Nie zajmuje się już całością gospodarki narodowej, wobec chłopów zachowuje humanitarny stosunek, a korzyści widzi dla szlachty. Jan Kochanowski także podejmuje w swych utworach tematykę życia na wsi. W Czarnolesie powstało wiele pięknych tego typu utworów Rodzaje miłości w literaturze XVI i XVII wieku, Kochanowski, Morsztyn, Szarzyński. W Średniowieczu uwaga twórców skupiła się głównie na miłości, która łączy Boga i człowieka. Utwory dają doskonałe wzory tej miłości, której uosobieniem są święci i asceci, odrzucający ziemskie rozkosze dla miłości nieskończonej do Boga. W miarę sekularyzacji życia i coraz pełniejszego kształtowania się kultury dworskiej w liryce świeckiej i rycerskiej pojawia się miłość erotyczna między kobietą i mężczyzną. W Renesansie miłość święci triumfy - wiąże się to z humanizacją życia i ideologią: współistnienie wartości duchowych i cielesnych. Powstają idealni kochankowie: Beatrycze Dantego i Laura Petrarki. Sonety do Beatrycze Dantego, ona oprowadza go po raju w "Boskiej komedii". Petrarka pisał też sonety, nie wiadomo kim dokładnie była Laura. Petrarka stworzył w sonetach literacki portret ukochanej i wyraził w poetyckim przekazie uczucia do niej. Analiza doznań miłosnych, dzieje miłości to esencja poezji Petrarki - jest własnym psychoanalitykiem, analizuje własne uczucia. W Renesansie powstaje nieśmiertelny ideał kochanków - Romeo i Julia. U Szekspira występuje także miłość zbrodnicza - lady Makbet, nakłania męża do zabójstwa ponieważ pragnie korony dla niego. Miłość jako temat literatury w Renesansie przyjmuje różne kształty: Miłość do kobiety, dojrzałe uczucie, miłość do żony - głównie u Kochanowskiego (towarzyszka męża, pomaga mu). U Kochanowskiego miłość do ojczyzny, do Boga, przyrody, miłość do dziecka. Miłość do dziecka odnajdujemy w trenach. Szekspir na tle literatury renesansowej jest wyjątkiem. Nie podporządkował się trwającej wtedy modzie, która wzorowała się na antyku. Burzył tradycje nakazujące trzymać się schematów klasycznych w budowaniu utworów dramatycznych. Nie przestrzegał jedności czasu, miejsca, akcji, tworząc zupełnie coś innego, nowego bohatera, wybiegał daleko poza swoje stulecie. Dramaty Szekspira są niezwykle nowoczesne, zawierają ponadczasowa tematykę, tworzą bohaterów, którzy wyrażają niepokoje człowieka każdego czasu, nawet człowieka współczesnego. Jest on poetą rzeczywistości. W swych utworach wprowadzając wiele postaci, mówi właściwie o jednej, ukazując jej psychikę, motywy działania, charakter, wewnętrzne zmagania. Głównym tematem Szekspirowskich dramatów jest namiętność. W utworach ukazany jest również konflikt między szlachetną naturą, a żądzami, które miotają człowiekiem. Ukazana jest tragedia szalonego człowieka, który za bardzo poddał się namiętności, na przykład Makbet, Otello. Poetą silnie czerpiącym z filozofii antyku był Jan Kochanowski. Znał on teorie filozoficzne Platona, Arystotelesa, Epikura, Horacego, Seneki, stoików. W różny sposób przewija się dawna myśl filozoficzna w utworach poety. Do grona twórców epoki renesansu, którym na sercu leżało prawdziwie pojmowane dobro kraju, należy zaliczyć Piotra Skargę - wielkiego patriotę i znakomitego pisarza, autora nieśmiertelnych "Kazań sejmowych", największego arcydzieła wymowy kaznodziejskiej. Zawierały one w sobie wszystko to co było mądrego, szlachetnego i świętego w polskiej literaturze patriotycznej XVI wieku. Program polityczny Andrzeja Frycza Modrzewskiego - ojca polskiej myśli demokratycznej Należał do galerii pisarzy politycznych złotego wieku ale był pisarzem politycznym w całej swej działalności. Tworząc dzieło poświęcone problemom państwowym szedł torami wytyczonymi przez starożytnych. Przywołuje traktaty: Platona - "Państwo", Arystotelesa - "Polityka" i Cycerona. W dobie humanizmu sprawy państwa podejmuje Erazm z Rotterdamu w dziele "Wychowanie władcy chrześcijańskiego" i w "Pochwale głupoty" oraz Machiawelli w "Książe"
maniekchomikuj