Charakterystyka języka pedagogiki
język ped. naukowo-socjalistycznej: okres polski ludowej; model teleologiczno-instrumentalny; wyraża cele, powinności, zadania; wypowiedzi o charakterze celowym; zasady ładu społeczno-upaństwowionego; język dyrektyw społecznych, państwowych, odgórnych; wyraża powinności wzg. wychowanka i wychowawcy (jaki wychowawca winien być); szczególną rolę odgrywa język metodologii badan pedagogicznych jako medium wyrażania prawidłowości; prawidłowości dają się przekształcić w opisy działań praktycznych (dyrektywy dla wychowawcy jak osiągnąć cel wychowania); wyrażenia: powinieneś, musisz, twoje zadania są takie;
język ped. sprzeciwu: do 1989r. - charakterystyczny na środowiska z marginesu, niejawny, niepubliczny, język podziemia; po 1989 r. - stał się oficjalny, potrzebny; służy uprawianiu krytyki; dopuszcza dowolność; służy modelowi ped. krytycznej; Habermas - teoria krytyczna (wiedza uwarunkowana naszymi interesami: technicznym, praktycznym, emancypacyjnym); dopuszcza liberalizm; brak jasno określonych ram przestrzennych; dotyczy problematyki teoretycznej i praktycznej; koncentracja na stawianiu pytań a nie szukaniu odpowiedzi; wyrażenia: dokonaj wyboru, krytycznej analizy, przemyśl.
Analiza języka pedagogiki
Wych. jako zadanie: sprostanie określonym celom, zadaniom odgórnym; przełożenie odgórnych dyrektyw i wymogów;
Wych. jako fakt : nie wyklucza działań celowych; ważniejsze jest samo dochodzenie do celu, sama droga a właściwie wielość dróg; elastyczność, twórczość w myśleniu; krytyczny namysł, analiza; dociekanie sensu wychowania; dialektyka;
Analiza odmian wiedzy o wychowaniu
Naukowa: logiczna - podnosi role pojęć jasnych i wyraźnych, wnioskowania jako rozumowania polegającego na wykazywaniu prawdziwości danego zdania; zastosowanie logiki formalnej jako zasady ruchu myśli i ujmowania działań); empiryczno-indukcyjna - wypracowanie metod skutecznego działania; pomija się często intencje, wychowawcy i wychowanka; metodyczna efektywność;
Filozoficzna - odmienna od naukowej; szeroka, rozległa, obejmująca różne dziedziny życia; niedookreślona, poszukująca odpowiedzi na pytania i na ich bazie stawiająca następne; wytycza nurty o wychowaniu które inspirują do przemyśleń, do krytycznej analizy, demaskuje uznane założenia i prawdy; odsłania coś nowego, nowe szanse i możliwości; otwarta;
Potoczna - mądrość przekazywana z pokolenia na pokolenie; familiarności, skrótowości, niestaranności spontaniczności, bezplanowości, itd.; język nienaukowy; może być wartościowa pod warunkiem świadomości jest potoczności;
Religijna - źródła w zapisach świętych ksiąg różnych religii, w formułach instytucjonalnych jako naukach kościołów, w tekstach filozoficznych rozważających kwestie religijne, etyczne, wychowawcze; odnosi sie do sacrum, tego w co wierzy, w czym pokłada nadzieje, w co ufa; język typu religijnego wnosi do problematyki wychowawczej kwestie poszerzające jej obszary poznawcze, funkcjonujących dzięki ufności wyznawców;
Z kręgów sztuki - ekspansja obrazu, dźwięków, barw, ruchu, kolażu; wyzywająca; operuje językiem prostym, nieskomplikowanym, uzupełnionym akcją, emocją; język staje się środkiem porozumiewania się w sprawach ważnych; wiedza gorąca;
Publicystyczna - krytykowana przez pedagogów za małą precyzję języka, za niedoskonałość wywodu, emocjonalność; zwraca uwagę szerszemu odbiorcy na zjawiska newralgiczne, gorące, społeczne; włącza język potoczny; ważna dbałość o precyzję języka;
Fazy rozwoju teorii pedagogicznych
W Ameryce płn. i europie zachodniej: lata 50-60 - okres ortodoksji - dominacja centralizacji; kontroli paradygmatu funkcjonalno-liberalnego; eliminacja odmiennych poglądów; dominacja metodologii pozytywistycznej; dążenie do patriarchalności, stabilności; dążenie do ustalania prawidłowości nauk; pokazuje jasne normy postępowania; Lata 70-80 - okres heterodoksji - rozgałęzianie sie teorii; warianty neo- i anty-; wersje krytyczne, opozycyjne wobec funkcjonującego paradygmatu; ścieranie się teorii, odmiennych światopoglądów; relatywizacja i wartościowanie poglądów; konkurencyjne ideologie; odmienne ideologie nie wchodzą w dialog; Lata 90 i dalej – okres heterogeniczności - przeplatanie się i dyskusja rożnych odmiennych teorii ped.; styl nauki uprawiania kontekstualny, refleksyjny; wielość myślenia o wychowaniu, zachwyt nad różnorodnością, wielością; pełna ambiwalencja; wiedza naukowa podlega wyjaśnianiu, interpretowaniu, ustawicznym dookreślaniu, poszukiwaniu;
W Polsce: lata 50-60 - okres ortodoksji - dotyczy odwróconej wersji paradygmatu funkcjonalno-liberalnego dominującego na zachodzie; dominuje rosyjski strukturalizm czyli modernizacja odgórna, scentralizowana, monolityczna; dominuje zinstrumentalizowana wiedza; dwubarwność obrazu świata; zamknięcie się przed napływem tzw. gorszej wiedzy; Lata 70-80 - okres heterodoksji - Okres rozpoczął się od wzrostu napięc polit., wzrost represyjności systemu; umocnienie ortodoksji; heterodoksja w podziemiu w niektórych środowiskach akademickich; wyspa oporu - kościół; czas głębokiego dramatu dzisiejszej pedagogiki, niedorozwoju teoretyczności pedagogiki; Lata 90 i dalej – okres heterogeniczności - przełom ustrojowy; rozbudowana mapa teorii pedagogicznych; teorie nie zostały społecznie skonsumowane - zbyt mało uwagi poświęcanej nauce, małe nakłady; różne środowiska ped. są różnie przygotowane do podjęcia dyskusji różnych teorii ped.; znaczna część pedagogów uprawia ped. przystosowaną do istniejących kiedyś ram systemowych;
Modernizm - epoka nowożytna trwająca prawie 200; stąd wywodzi się kanon nauk empiryczno-analitycznych z naczelną kategorią i neutralizmem aksjologicznym nauki; Wyraża sie w idei postępu; Ufność w dobrodziejstwa nauki i technologii; Kult rozumu; ideał wolności; Wzrost dobrobytu; Pragmatyzm - kult działania i sukcesu.
Główne założenia i przesłania postmodernizmu– lata 60te XX w: Pożegnanie nowoczesności; Nie odrzuca modernizmu ale nie dostarcza ideologicznego uzasadnienia; Destrukcja tradycyjnego porządku pojęciowego; Afirmuje dowolność zmienność niejednoznaczność; Do głosu dochodzą grupy o odmiennych przekonaniach (homoseksualiści feministki); Niechęć do jednoznaczności i określoności.
Postmodernistyczne kierunki myślenia
Świat: coraz bardziej globalny zróżnicowany; charakteryzuje go nieciągłość odmienność; pełen ambiwalencji; potrzeba interpretacyjnego widzenia świata; demokratyczny; pozbawiony twardych układów granic;
Człowiek: cały czas się staje, postrzegany jako jednostka nieskończona; wchodzi w dyskurs ze światem; staje sie właścicielem samego siebie; jest koczownikiem który żyje od przypadku do przypadku; traktuje świat jako miejsce w którym ma mu być przyjemnie; konsument nastawiony na modus posiadania; wielowymiarowy złożony wew. skłócony z samym sobą i ze światem; rozpada sie jego tożsamość; możesz być każdy;
Kultura: upada podział na wyższą i niższą; nie ma kulturowego centrum; dochodzi do głosu to co zostało zepchnięte na margines kultury; jej racją bytu jest pogranicze, margines, wieloznaczność; dominacja kultury wizualnej, upadek kultury pisma; prymat mowy nad pismem; eksponuje sferę cielesności; nie jest monolityczna i niezmienna;
Nauka: ideał nauki kształtowany przez tradycję pozytywistyczną stracił już swoją moc gdyż nauka jest już cząstkowa, podzielona między różne paradygmaty; budowana jest nowa ontologia oparta na koncepcji różnicy;
nowa nauka pełni istotna rolę kulturową i edukacyjną, upadek mitu prawdy naukowej; poszukiwanie nieciągłości otwartości; wiedza afirmuje inność, narusza skostniale struktury; wiedza jest krytyczna i nieufna; nauka posługuje się metaforą, akcentuje rangę wyobraźni;
Pedagogika: rezygnuje z normatywności; jej przestrzeń otwiera sie w działaniu pomiędzy krytyką a założeniowością, pomiędzy teorią a praktyką; jako ped. krytyczna koncentruje się na kwestii różnic; język dopuszcza wymianę poglądów, społeczną wolność, ekspresję indywidualności, umożliwia myślenie alternatywne; zmienia obraz n-la- ma być transformatywnym intelektualistą (człowiekiem aktywnym, krytycznym, zaangażowanym w kwestie społ. i polityczne, rzetelnie wykształconym)
Edukacja: jest obszarem walki kultur, ścierania sie wątków dominacji i oporu; proces edukacji nie ogranicza sie do przekazywania wiedzy, ale zakłada nabywanie; opiera sie na tekstach kultury popularnej i wiedzy potocznej w sferze bliskich, codziennych doświadczeń kulturowych jako najbardziej wpływających na konstruowanie tożsamości; opiera sie na wizji świata nowej nauki, jest przejściem do cielesności poprzez umysł;
Racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych które pośredniczą w sposobie w jakim jednostka lub grupa odnosi się do szerszego społeczeństwa;
Kwaśnica - typy racjonalności: Adaptacyjna: krytyka potoczna zdroworozsądkowa; najbardziej popularny typ krytyki; uzyskuje wyłączność, staje się monopolistką; zakłada przedkrytycznie jakąś fundamentalną ideę dobra, jakieś gotowe wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy; jest bezkompromisowa, jednoznaczna w swych ocenach, uwolniona od wątpliwości; być krytycznym oznacza: troszcz sie o zgodność tego co jest z tym co być powinno, zapobiegaj dewiacjom, krytykuj wszelkie przejawy zła czyli sprzeciwiaj się, nie zgadzaj, wyrażaj negatywną opinię, porównuj i dokonuj oceny; Emancypacyjna: jest wyraźnie spokrewniona z tradycją krytyki jako krytyki ideologii; jest ona w równym stopniu krytyką wiedzy co i społecznej organizacji życia określonej przez strukturalne ramy tej wiedzy; krytyka tego typu zadanie swe widzi w wyzwalaniu ludzi od niejawnych dla nich źródeł zniewolenia a źródeł tych szuka w tych formach życia społecznego które krępując swobodę jednostki ukrywają ten fakt i utrudniają jego rozpoznanie; człowiek wolny w pełni rozporządzający sam sobą - oto jej cel; bądź krytyczny oznacza: nie przyjmuj niczego na wiarę, nie ufaj oczywistościom, miej odwagę powiedzieć nie nawet poglądom i sposobom myślenia powszechnie uznanym za nienaruszalne i prawdziwe, kieruj sie własnym rozumem i swoją wolą, myśl samodzielnie; Hermeneutyczna: krytyka jest tu refleksją nad tym co zakryte; łączy sie z refleksją nad tym co niedopowiedziane i wspólnie z nią stanowi nieodłączny składnik wszelkiej interpretacji; poznanie uwikłane jest w koło hermeneutyczne (emancypacyjna - w porządku liniowym); krytyka jest niezbywalnym elementem rozumienia świata i własnego w nim istnienia; zadanie krytyki - próba odnowienia, pełniejszego odczytania śladów naszego bytowania; intencja krytyki - nie ulepszanie świata ale czynienie go zrozumiałym;
Racjonalność adaptacyjna i emancypacyjna
Porządek wartości: Racjonalność adaptacyjna: pochodzą z perspektywy działania instrumentalnego; są bezpośrednio zakorzenione w świecie przedmiotowych; wymierne, przeliczalne; są łatwo widoczne i osiągalne dla każdego; daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności; aprobata stanu zastanego, nastawienie na konsumpcję. Racjonalność emancypacyjna: wywodzą się z perspektywy działania komunikacyjnego; nie są wymierne; ujawniają się na bieżąco w trakcie dialogu; wartością jest otwieranie się na to co nowe, wypowiadanie się we własnym imieniu; są to wartości personalne, moralne, duchowe, nie mają prostego zakorzenienia w przedmiotach; źródłem wartości jest życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany;
Kategorie opisu świata: Racjonalność adaptacyjna: momentalizm; indywidualizm; instrumentalizm;- kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim); inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów); własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie wartości); wiedza (wiedza książki kucharskiej); Racjonalność emancypacyjna: - procesualizm; wspólnotowość; komunikacja;- kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); inni ludzie (partnerzy dialogu); własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu); wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji);
Założenia interpretacyjne: Racjonalność adaptacyjna: założenie o oczywistości, uporządkowaniu, realności kulturowo zdefiniowanego świata (świat jest takim jakim go postrzegam); założenie o typowości sytuacji, motywów, celów; Racjonalność emancypacyjna: założenie o nieoczywistości i konwencjonalności kulturowo zdefiniowanego świata; założenie o niepowtarzalności sytuacji, motywów i działalności innych ludzi.
Wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia: Racjonalność adaptacyjna: Świat – zbiór przedmiotów wymagających technicznego rozporządzania, wizja świata oczywista, nie pozwalająca na wątpliwości, jest to możliwe dzięki posłuszeństwu; przejawy posłuszeństwa to: poczucie ontologicznej oczywistości – istniejący świat niezależnie od człowieka; pragmatyzacja sensu – uniwersalnym motywem poznawczym opanowanie świata; dwuwartościowa logika; uznawanie deterministycznej natury wszelkich zjawisk ;– przyczynowość i celowość; fundamentalizm światopoglądowy; przedkrytyczna samorządność – bezkrytyczna. Racjonalność emancypacyjna: świat - rzeczywistość sensów, świat jest rzeczywistością zawsze interpretowaną; wizja świata podtrzymywana jest przez poczucie ontologicznej nieoczywistości – świat staje się, przeświadczenie o dialogicznej strukturze sensu – sens ma charakter językowy; wielowartościowa logika, indeterminizm, antyfundamentalizm, krytyczną samoświadomość – refleksja nad przedrozumieniem.
Nauczyciel: Racjonalność adaptacyjna: przekaz gotowej wiedzy; brak podejścia indywidualnego; fałszywa świadomość – autorytet; przedmiotowość; Brak innowacji, refleksji; schematyzm; narzucanie własnego światopoglądu; etap pre- i konwencjonalny (tożsamość anomijna i roli); ja jako wyrocznia prawdy naukowej; Racjonalność emancypacyjna: perspektywiczność; podmiotowość partnera; refleksyjność, innowacyjność; brak nastawienia na natychmiastowy efekt; świadomość różnorodnych interpretacji świata; brak monopolu naprawdę; etap postkonwencjoalny – tożsamość ja; komunikacja, dialog; elastyczność, otwartość na innego;
Pedagogika krytyczna
Cel – bardzo ważnym zadaniem pedagogiki ogólnej jest budowanie krytycznej refleksji odsłaniającej ukryte wymiary procesów, fenomenów i zjawisk ped.; jest to warunek dokonania rekonstrukcji istniejącego porządku społ.-kulturowego/edukacyjnego nasyconego świadomością fałszywą.
Teoria krytyczna: Człon pozytywny - zakłada idealną, nieistniejącą jeszcze rzeczywistość, założeniową; projektowanie rzeczywistości taką jaką chcemy aby była względem naszych potrzeb; Człon krytyczny - pokazuje wszelkie blokady, bariery, ograniczenia które uniemożliwiają urzeczywistnienie tego świata zaprojektowanego w członie pozytywnym.
Krytyczność teorii krytycznej wyraża się w: Niezgodzie na niesprawiedliwość istniejącego świata - świat jest nie taki jaki być powinien; Włączaniu w procesie interpretacji kontekstu badanych zjawisk; Przekraczaniu myślenia uprawianego z jednej pozycji i dążeniu do wyjaśniania;
Podstawowe założenia pedagogiki krytycznej: Określanie wizji człowieka i społ. wolnych od świadomości fałszywej; Demistyfikacja stereotypów, schematyzmów w edukacji które zmianę społeczna czynią niemożliwą lub bardzo trudną; Uczynienie społeczeństwa otwartego na dialog; Poszerzenie zakresu wolności w edukacji; Ped. krytyczna zmusza do postawienia nowych pytań o sens i istotę tradycyjnie rozumianej teorii ped.; Odsłanianie mechanizmów dominacji; Odsłanianie tych praktyk szkolnych które zmianę świata czynią trudną bądź niemożliwą; Dostrzeganie i akceptacja różnic społecznych; Kształtowanie krytycznej postawy wobec społecznej rzeczywistości; N-l - sprzymierzeniec słabszych grup społecznych, transformatywny intelektualista;
Istota pedagogiki pogranicza: służy unaocznieniu historycznie i społ. wytworzonych stron silnych i słabości tych miejsc i granic które dziedziczymy a które stanowią obramowanie dla naszych dyskursów i stosunków społ.; wskazuje na potrzebę warunków umożliwiających uczniom pisanie, mówienie i słuchanie w języku w którym znaczenie pozostaje wieloakcentowe, rozproszone i opiera się trwałemu zamknięciu; jest to język w którym mówi się wraz z innymi nie zaś wyłącznie dla innych; Naczelnym celem ped. pogranicza jest pomoc w opuszczaniu centrum, w rozpatrywaniu społ. jako kompleksu grup współistniejących i krzyżujących się, wychodzących na granice swojej odrębności i inności, znajdujących się i współpracujących z grupą dominującą która daje szanse rozwoju inności, opiekuje się nią i korzysta z niej.
Edukacja międzykulturowa - proces oświatowo-wychowawczy którego celem jest kształtowanie rozumienia odmienności kulturowych oraz przygotowanie do dialogowych interakcji z przedstawicielami innych kultur; prowadzić to ma drogą krytycznej refleksji ku wzmocnieniu własnej tożsamości kulturowej;
Cele i zadania: Kształtowanie potrzeby wychodzenia na pogranicza kulturowe; Wzbudzanie potrzeb poznawczych i emocjonalnych – zdziwienie, odkrywanie, dialog, negocjacja, wymiana wartości, tolerancja; Prowadzenie do otwartości wobec świata; Wzajemne wzbogacanie sie w procesie komunikacji i wymianę wartości, przygotowanie do pokojowego współżycia, kształtowanie świadomości równorzędności kultur.
Edukacja wielokulturowa jest procesem związanym z ogólną reformą szkolnictwa i podstawową edukacją dla wszystkich uczniów; odrzuca ona rasizm i inne formy dyskryminacji w szkołach i w społ., akceptuje i popiera pluralizm reprezentowany przez uczniów, ich społeczności i nauczycieli; eduk. wielokulturowa przenika program i metody nauczania stosowane w szkole; korzystając z krytycznej ped. jako swojej filozofii, skupia sie na wiedzy, krytyce i działaniu, sprzyjając w ten sposób demokratycznym zasadom społecznej sprawiedliwości. <Traktowanie edukacji wielokulturowej jako edukacji antyrasistowskiej; Traktowanie edukacji wielokulturowej jako zmierzającej ku społecznej sprawiedliwości; Traktowanie edukacji wielokulturowej jako procesu - nacisk na treści powoduje że na proces nie zwraca się uwagi;>
Pięć obszarów - kompetencje wymagane od nauczyciela – Tulasiewicz: Wrażliwość i otwarcie wypływające z autentycznej troski o innych; Świadome postawy i zachowania w wielokulturowej klasie, powstałe na skutek zapoznania sie z różnicami językowymi i kulturowymi pomiędzy uczniami; Umiejętność nauczania języka oraz zdolność ułatwiania nauki języka i wrażliwości językowej a tym samym umożliwienie efektywnej komunikacji w wielokulturowej i wielojęzycznej klasie szkolnej; Umiejętność tworzenia i kierowania grupkami uczniowskimi by w ten sposób zachęcać uczniów do międzykulturowego poznania; Wiedza międzykulturowa, przejawiająca się świadomością europejską a prowadząca do powstania kultury pokoju w wielokulturowej europie
Pedagogika oporu: Kategoria oporu stanowi punkt wyjścia dla poszukiwanej, nowej perspektywy ped. krytycznej; szkołę należy postrzegać jako instytucję o pewnej kulturowej autonomii jako miejsca możliwe do przekształcenia w demokratyczne sfery publiczne gdzie obok przemocy występuje opór, obok ideologii dominacji - ideologia opozycji gdzie tworzą się alternatywne kultury dające podstawy identyfikacji dla tożsamości członków grup zdominowanych. Opór jest aktywnością dla zmiany; z analiz zachowań opozycyjnych ped. krytyczna powinna wyprowadzać swe podstawowe prawidłowości a na ich podstawie może budować teorie praktyki edukacyjnej jako różna od dotychczas dominujących technologicznie traktowanych teorii dla praktyki. Kryterium właściwego oporu jest możliwość wyzwolenia, moc emancypacyjna; bunt aby miał moc wyzwalającą musi prowadzić do wyzwolenia, musi przekraczać logikę przemocy
Pedagogika wyzwolenia: Strategia ped....
asiu20