Rodzaje skal stosowanych w epidemiologii
q Skala nominalna
Klasyfikuje obserwacje wg kategorii, np. rodzaju choroby, płci, itp.
q Skala porządkowa
Klasyfikuje obserwacje wg rangi, np. objawy łagodne, umiarkowane, ciężkie.
q Skala interwałowa
Klasyfikuje obserwacje wg odległości między pomiarami, np. pomiar temperatury, pomiar ciśnienia krwi.
q Skala ilorazowa
Klasyfikuje obserwacje wg odległości oraz stosunku pomiędzy pomiarami, np. odległość, współczynnik zapadalności.
Skale pomiarowe
q Ciągłe
W sposób ciągły można uzyskać dokładniejszy pomiar, np. dzieląc podziałkę przyrządu pomiarowego na więcej jednostek.
q Skokowe (dyskretne)
Danego parametru nie można zmierzyć dokładniej, np. ilość dzieci.
q Rozkład częstości
q Wykresy słupkowe
q Histogramy
q Wykresy kołowe
q Tablice wielopolowe
Rozkład stężenia rtęci we włosach 300 uczniów szkół średnich (Kjellström i wsp., 1982)
Stężenie rtęci [μg/g]
Liczba dzieci
0-0,49
95
0,5-0,99
91
1,0-1,49
47
1,5-1,99
30
2,0-2,49
16
2,5-2,99
8
3,0-3,49
9
3,5-3,99
4
300
Miary centralnej tendencji rozkładu
q Średnia (wartość przeciętna)
q Mediana (wartość środkowa)
Punkt na skali, który dzieli rozkład na dwie równe części.
q Moda (modalna, dominanta)
q Rozstęp (zakres)
Różnica między największą i najmniejszą wartością obserwacji.
q Wariancja (s2)
Suma kwadratów pomiędzy poszczególnymi obserwacjami i średnia, podzielona przez liczbę obserwacji minus jeden.
q Odchylenie standardowe (s, SD)
Pierwiastek kwadratowy z wariancji.
q Współczynnik zmienności (CV, CV%)
Odchylenie standardowe obserwacji przez średnią wartość obserwacji, wyrażone w procentach.
Cechy rozkładu normalnego
Testy statystyczne – narządzie do oceny związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy narażeniem a skutkiem zdrowotnym
parametryczne – gdy badana zmienna jest mierzalna i ma rozkład normalny
nieparametryczne – gdy badana zmienna nie jest mierzalna lub gdy rozkład zmiennej mierzalnej różni się od normalnego
Hipoteza zerowa – różnice pomiędzy wartościami uzyskanymi w grupie badanej i kontrolnej wynikają wyłącznie z przypadku
Poziom istotności testu statystycznego (P, p) – określa, w jak dużym odsetku próbek stwierdzone różnice wystąpiły przypadkowo. Im niższa wartość p wyliczona w teście, tym większe prawdopodobieństwo, że różnice pomiędzy grupami nie są dziełem przypadku. W naukach biologicznych za istotne przyjmuje się różnice, dla których p≤0.05 (przypadkowe różnice występują w nie więcej niż 5% próbek).
Przyczyna – zdarzenie, stan, cecha lub ich kombinacja, odgrywająca istotną rolę w powstawaniu choroby.
Zdarzenie Y pojawia się zawsze, jeśli uprzednio pojawiła się przyczyna X.
Przyczyna niezbędna (konieczna)
Zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawiła się przyczyna X.
Zdarzenie Y pojawia się zawsze, jeśli uprzednio wystąpiła przyczyna X i nie pojawia się nigdy, jeśli nie poprzedzi go przyczyna X.
Przyczyna X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym do wystąpienia zdarzenia Y.
A. Przyczyna X jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do wystąpienia zdarzenia Y. Do wystąpienia zdarzenia Y konieczne jest współistnienie zdarzenia Z.
B. Zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym, ale niekoniecznym dla wystąpienia zdarzenia Y. Zdarzenie Y może wystąpić także w konsekwencji wystąpienia przyczyny Z.
Kryteria przydatne przy ustalaniu przyczyny choroby
Związek czasowy
Czy przyczyna poprzedza skutek?
Wiarygodność
Czy związek jest zgodny z innymi dowodami naukowymi?
Zgodność
Czy istnieją podobne wyniki w innych badaniach?
Siła
Jaka jest siła związku pomiędzy przyczyną a skutkiem (ryzyko względne)?
Czy wzrastający poziom ekspozycji na domniemaną przyczynę prowadzi do narastania rozmiaru skutku?
Odwracalność
Czy usunięcie domniemanej przyczyny prowadzi do zmniejszenia ryzyka choroby?
Typ badania
Czy dowód jest oparty na odpowiednim badaniu?
Ocena dowodu
Jak wiele dróg dowodowych prowadzi do tego samego wniosku?
Zależność typu dawka-efekt
Zależność typu dawka-odpowiedź
Źródła błędów w badaniach epidemiologicznych
q osobnicza zmienność biologiczna
q błąd losowania
q błąd pomiaru
q błąd selekcji
q Czułość – odsetek stwierdzanych rozpoznań prawdziwie dodatnich
q Swoistość – odsetek stwierdzanych testem rozpoznań prawdziwie ujemnych
Powtarzalność – otrzymywanie takich samych wyników przez tego samego badającego
Odtwarzalność – otrzymywanie takich samych wyników dla danej populacji przez różnych badaczy
Definicja normy i nieprawidłowości w epidemiologii klinicznej
o prawidłowy jako często występujący (powszechny)
o nieprawidłowość związana z chorobą
o nieprawidłowy jako kwalifikujący się do leczenia
Zależność pomiędzy poziomem cholesterolu i umieralnością z powodu choroby niedokrwiennej serca (linia) u mężczyzn w wieku 55-64 lat (wg WHO, 1982)
Rozkład poziomów cholesterolu w Japonii i Finlandii (wg WHO, 1982)
Odsetkowy rozkład poziomów cholesterolu w surowicy mężczyzn w wieku 50-62 lata z chorobą wieńcową serca i bez choroby wieńcowej serca (wg Rose, 1985)
Statystyczne metody eliminacji błędu doboru próby
q Błąd standardowy – odchylenie standardowe obserwacji podzielone przez pierwiastek kwadratowy z liczebności próbki.
q Przedział ufności – przedział, który z określonym prawdopodobieństwem zawiera prawdziwą wartość zmiennej. Zwykle przyjmuje się 95% przedział ufności.
dolna granica
górna granica
Ryzyko
Prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego skutku zdrowotnego
Czynnik ryzyka
Indywidualna cecha, dziedziczna, albo związana ze stylem życia lub narażeniem środowiskowym, w świetle dowodów epidemiologicznych związana ze stanem zdrowia
Populacja badana
Skutek (+)
Skutek (-)
Narażenie (+)
a
c
Narażenie (-)
b
d
Ryzyko bezwzględne
Różnica ryzyka (RD – Risk Difference)
Jaka jest nadwyżka występowania choroby w grupie narażonej?
np. na każde 100 000 przypadków udaru mózgu w grupie osób niepalących przypada 131 900 przypadków wśród palących
Frakcja przypisana narażeniu (AF – Attributable Fraction)
Jaka część przypadków choroby w grupie narażonych na dany czynnik ryzyka jest spowodowana działaniem tego czynnika?
np. 64% przypadków udaru mózgu występujących u osób palących jest spowodowane paleniem tytoniu
Ryzyko przypisane populacji (PAR – Attributable Risk)
Jaką część zapadalności na daną chorobę w populacji przypisuje się narażeniu na dany czynnik ryzyka?
np. palenie tytoniu jest przyczyną 41% przypadków udaru mózgu występujących w populacji generalnej
Ryzyko względne (RR – Relative Risk)
Ile razy bardziej prawdopodobne jest wystąpienie skutku u osób eksponowanych w porównaniu z nieeksponowanymi?
np. prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu u osób palących jest 2,8-krotnie wyższe niż u niepalących
RR = 1
brak związku pomiędzy narażeniem a ryzykiem wystąpienia skutku
RW ≠ 1
istnieje określone prawdopodobieństwo związku pomiędzy narażeniem a ryzykiem wystąpienia skutku
...
fiscus