Langer Antoni - Tomasz z Akwiniu i dzisiejsza filozofia.pdf - Langer Antoni - Zaqii

ŚW. TOMASZ Z AKWINU

i dzisiejsza filozofia

X. ANTONI LANGER SI

Od kilkudziesięciu lat dolatują nas wciąŜ te same

głosy: "Papiestwo juŜ się przeŜyło, Kościół katolicki

rozkłada się i trupieszeje". A przecieŜ to samo papiestwo

dziś nierównie świetniejsze odnosi tryumfy, jak wówczas

gdy jaśniało blaskiem świeckiej królewskości i majestatem!

Zaiste, cóŜ w tym dziwnego, Ŝe w czasach kiedy potęŜni

władcy tego świata, tłumiąc nieraz gniew swój bezsilny,

schylali swe głowy przed Stolicą Piotrową, Ŝe wtenczas

wszystkich oczy i serca zwracały się ku Rzymowi, a jedno

słowo następcy księcia Apostołów wstrząsało całym świa

tem? Ale to rzecz zadziwiająca, Ŝe dzisiaj to samo się

dzieje, chociaŜ ksiąŜęta i królowie usunęli się spod

pasterskiej laski rzymskiego biskupa, chociaŜ PapieŜ odarty

z swej ziemskiej korony, stał się jeńcem w własnym

mieście i państwie. Jak niegdyś w katakumbach pod

Klemensem, Kalikstem i Urbanem papiestwo równie

potęŜne i moŜe potęŜniejsze rozwinęło Ŝycie jak pod Bo

nifacym, sędzią rzymskich cesarzów, lub Piusem V, który

cały świat katolicki uzbroił przeciw zwycięskim Osmanom,

tak teŜ i dzisiaj oddycha ono tym samym Ŝyciem, tą samą

niespoŜytą siłą, chociaŜ mury Watykanu stały się

więzieniem Namiestników Chrystusowych, którym, kto

wie czy niezadługo nie przyjdzie pójść na wygnanie, lub

zstąpić powtórnie do katakumb. Owszem, tym piękniejsze

są tryumfy dni naszych, Ŝe zdobyte na polu powagi

duchowej i moralnej godności. GdzieŜ dziś znaleźć

władców świata, którzy by swą siłą moralną mogli stanąć

na równi z Piusem IX lub Leonem XIII? A jednak tamci

królują na potęŜnych tronach, ci zaś wyzuci z ziemskiej

swej władzy, tamci otoczyć się muszą krociowymi armiami,

aby nakazać swej władzy posłuch i poszanowanie, tym,

niepotrzebną jest przemoc materialna, bo miliony serc

katolickich ochoczo i z radością hołd czci i wierności u

stóp ich składają.

Nie zamierzam tu bynajmniej kreślić obrazu

moralnych zwycięstw papiestwa, i tryumfami tymi

udowadniać niespoŜytości jego sił Ŝywotnych. Wspomnę

tylko o jednym znaku, po którym poznać moŜemy, azali w

sercu papiestwa bije jeszcze tętno Ŝycia z dawną siłą. Bóg

człowiek budując Kościół swój na opoce, którą był ksiąŜę

apostołów, dał mu Ducha prawdy , a Duch ten po

wszystkie dni aŜ do końca wieków miał mu odsłaniać

wszelkie tajniki prawdy, miał wiarę jego niezłomną

uczynić, tak aby on tą siłą własnej wiary mógł braci swoich

utwierdzać i wzmacniać. Ten duch prawdy jest właśnie

źródłem i pierwiastkiem Ŝyciowym, który Piotra

zmartwychwstającego w swych następcach, napełnia

Ŝyciem prawdy. A to Ŝycie, z nadziemską mocą i

płodnością krąŜy nieustannie w Ŝyłach Piotrowych na

stępców; ono krąŜy w nich dzisiaj, i krąŜyć będzie dopóty,

dopóki nie dopełnią się czasy, dopóki lata i wieki nie utoną

w morzu wieczności. CzyŜ dzisiaj nie ma w papiestwie

znamion tego Ŝycia Boskiego? Owszem, kaŜdy znajdzie je

tam z łatwością.

Rzućmy tylko okiem choćby na chwilę na

dzisiejszy nasz świat, a trudno nie dostrzec tego, jak

olbrzymi, wezbrany potok zalewa go powodzią błędów i

fałszu! IleŜ to szerzy się dzisiaj odmiennych poglądów i

zdań o najdonioślejszych, najgłówniejszych zagadnieniach i

zasadach moralnego i duchowego Ŝycia, o czasie i

wieczności, o duszy i Bogu, o rodzinie i państwie, o prawie

i obowiązku, o honorze i moralności, o cywilizacji i

oświacie i umysłowej ciemnocie. A przecieŜ wszystkie te

sprzeczne z sobą, wzajemnie obalające się zdania razem

wzięte, nie mogą w Ŝaden sposób być prawdą. Do tej

prawdy, tylko jedno z nich wszystkich moŜe rościć sobie

słuszne, uzasadnione prawo, wszystkie zaś inne są mylne,

są fałszem. KtóŜ więc zdobędzie się na to, by prądowi

temu przeciwstawić nieprzebytą zaporę, kto się ośmieli

zatrzymać go w biegu i jeśli to podobna, popchnąć w

przeciwnym kierunku? Samo tylko papiestwo opiera się

falom tego prądu, by dusze ocalić od zguby. GdzieŜ szukać

źródła podobnej odwagi? odwagi, która sprowadza na

Kościół i jego PapieŜy szyderstwo, urąganie, ucisk i

tysiączne straty? Źródłem jej – to ów prąd wnętrzny, to ów

powiew Ducha BoŜego, który Kościół swój Ŝyciem prawdy

zasila. A kędy to Ŝycie nie płynie, tam milczą teŜ usta, choć

przewrotne teorie strasznym spustoszeniem znaczą swoje

ślady. Bo tylko Boska prawda zdolną jest przewrotność

ludzką wyzwać do walki.

Widzieliśmy jak Pius IX stanął przed światem,

trzymając w ręku długi spis teoryj i zasad, którymi świat się

chlubił, które nazywał najświetniejszą zdobyczą swojej

mądrości – PapieŜ stanął z całym szeregiem tych

"świetnych zdobyczy" przed ludźmi, by im powiedzieć:

wszystko to jest błędem! A błędem niosącym zagładę dla

rodzin i państw, dla praw i obyczajów, dla Ŝycia

doczesnego i dla wieczności! (Syllabus z dnia 8 grudnia

1864). Ale nie dość na tym. Tę tamę wystawioną przeciw

błędnym teoriom trzeba było jeszcze wzmocnić i

rozszerzyć. Namiestnik Chrystusowy zwołuje więc

robotników ze wszystkich stron świata, by na Soborze

Watykańskim dokonać rozpoczętego dzieła. Jednak

podobało się Bogu przerwać tę pracę przed jej

ukończeniem, snać dumny świat niewart był tego

dobrodziejstwa, które od wielu nieszczęść ochronić go

miało.

najsłynniejszych najbardziej podziwianych mistrzów. Jeśli

więc i ci błądzą, za czyjąŜ iść nauką, kogóŜ słuchać naleŜy?

Na to pytanie koniecznie się nam nasuwające odpowiada

Leon XIII (List okólny "Aeterni Patris" 4 sierpnia 1879):

Idźcie za Tomaszem z Akwinu, oparci na jego zasadach.

One z upływem wieków nie straciły swojej wartości, one z

walk i zamętów wyniosły zwycięski sztandar prawdy; one

najlepszym są środkiem, by najtwardszych nawet

apostatów przekonać i pozyskać na nowo, one podają broń

najpewniejszą, by katolicyzm przeciw wszelkim zasłonić

napaściom, one są w stanie Kościołowi i społeczeństwu

ludzkiemu pokój dziś tak wielce zamącony przywrócić i

ustalić, one postęp naukowy najkrótszym i

najbezpieczniejszym poprowadzą torem.

Ale czy te nadzieje, jakie najwyŜszy Nauczyciel

naszej wiary pokłada w nauce Anielskiego Doktora, nie są

nazbyt wygórowane? Czy ta nauka podaje nam pewną

rękojmię, na której oprzeć byśmy się mogli z niewzruszoną

ufnością? Jako dzieci katolickiego Kościoła z góry juŜ

uznać powinniśmy, Ŝe rada udzielona nam przez najwyŜszą

Głowę Kościoła w celu zachowania nienaruszonej całości

wiary św., na prawdzie opierać się musi. Nasze więc

roztrząsanie, choć rozumowe, winno ściśle się łączyć z

uczuciem szacunku i uznaniem własnej niŜszości, z jakim

uczeń pyta swego mistrza o przyczyny, które mu naukę

jego światłem niewątpliwej prawdy zdołają rozjaśnić. W

ten to sposób zamierzamy roztrząsać słowa Namiestnika

Chrystusowego, polecające nam św. Tomasza, jako mistrza

i kierownika na polu filozofii. W kraju naszym nie tyle się

dotąd zajmowano w pismach publicznych tą Encykliką,

tuszę więc sobie, Ŝe praca ta nie będzie zbyteczną.

Na trzy punkty zamierzam głównie zwrócić uwagę

czytelników:

1) Na słowa papieskie poddane ścisłej analizie.

2) Na filozofię nowoŜytną, na przyczyny jej

upadku i ostateczny rezultat, do którego doszła.

3) Na system św. Tomasza, jako środek

odbudowania filozofii ab imis fundamentis .

Oto treść i cały przebieg niniejszego rozbioru.

Wstęp papieskiej Encykliki przedstawia nam

najwyŜszego pasterza chrześcijaństwa, jako czujnego

straŜnika, który w poczuciu swego posłannictwa stoi na

wskazanym posterunku, a patrząc z wysokości swego

Ale PapieŜ spełnia swe posłannictwo nawet mimo

przerwy Watykańskiego Soboru. Świat otrzymał był owe

teorie potępione przez Piusa IX z ust swych

stanowiska na dusze jego pieczy powierzone, widzi co im

zaszkodzić, a co pomóc moŜe. Wzrok jego obejmuje cały

świat, przenika całe społeczeństwo ludzkie i jasno poznaje,

o ile z obecnego stanu pomyślnie wróŜyć moŜna o zba

wieniu dusz ludzkich. Custos quid de nocte? Jak daleko wzrok

sięgnąć moŜe, widzi on na ziemskim padole olbrzymi

cięŜar nieszczęść i nędzy, pod którymi jęczą nie tylko

jednostki, ale ludzkość cała, a nad jej głową wisi chmura

brzemienna w jeszcze dotkliwsze klęski, jeszcze sroŜsze

nieszczęścia! GdzieŜ źródło całej tej niedoli? Nie gdzie

indziej jak w fałszywych pojęciach o Bogu i człowieku, jak

w teoriach, które powstały i wyszły ze szkół

filozoficznych, i jako trujący rozczyn wszystkie warstwy

społeczeństwa na wskroś przeniknęły. Człowiek bowiem

zwykł postępować według prawidła swych pojęć

rozumowych. Jeśli pojęcia te są dobre, to i postępowanie

jego dobre, jeśli zaś pojęcia one są złe, toć i postępowanie

stosujące się do ich normy, dobrym być nie moŜe. Rzecz

to bez wątpienia niezmiernej doniosłości: bo chcąc

powstrzymać tę powódź nieszczęść, obejmującą całą

ludzkość, potrzeba obok ufności w pomoc BoŜą, własny

teŜ umysł z błędów otrząść i skłonić go ku poznaniu

prawdy: tego zaś tylko prawdziwa filozofia dokonać jest w

stanie. W słowach tych zawiera się myśl, którą Ojciec św.

postawił jako punkt wyjścia w swojej odezwie: prawdziwa

filozofia jest ze strony ludzi odpowiednim środkiem, aby

się oprzeć skutecznie prądowi złego, które falami

nieszczęść zalewa i pustoszy ziemię. Oto według Encykliki,

dowód tego twierdzenia:

Prawdziwa filozofia wielorakie przynosi korzyści;

poniewaŜ zaś właśnie w tych korzyściach leŜy owa siła

zdolna oprzeć się prądowi nieszczęść zalewającemu

społeczeństwo, a zatem teŜ prawdziwa filozofia jest (ze

strony ludzi) środkiem odpowiednim do zamierzonego

celu.

Lecz nie dość na tym. Filozof z ogromu i

piękności stworzonej przyrody wznieść się moŜe do

poznania jej Stwórcy – i to nie tylko do poznania Jego

istnienia w ogólności, ale teŜ właściwych Jemu

przymiotów. Przede wszystkim poznać on moŜe Jego

mądrość wszystko przenikającą, Jego sprawiedliwość bez

skazy, Jego niezawodną wiarogodność. RównieŜ filozofia

moŜe wykazać, Ŝe wszystkie te cudowne znamiona, które

Chrystus wycisnął na swej Ewangelii, którymi

odszczególnił jej głosicieli, które połoŜył na czole

oblubienicy swojej, katolickiego Kościoła, są

niezaprzeczonym świadectwem boskiego posłannictwa

( divinae legationis irrefragabile testimonium ).

Dalej, jakŜeŜ wiele wiara ma do zawdzięczenia

filozoficznej wiedzy! Cały olbrzymi skład prawd wiary

ujęła dopiero rutyna filozoficznych rozumowań, w

jednolitą naukową całość, którą teologią nazywamy.

Filozofia podała nam moŜność nie tylko uzasadnienia

prawd objawionych właściwymi im dowodami, ale nawet

moŜność głębszego choć nie zupełnie doskonałego ich

zrozumienia. Wreszcie filozofia oddaje nam w ręce bogaty

zapas oręŜa na obronę wiary, czego dowodem przykłady

Ojców śś. i świadectwo samego Kościoła.

Oto korzyści filozofii jakie przedstawia Encyklika.

Wyliczając takowe wykazaliśmy juŜ tym samym i część

powyŜszego twierdzenia, tj.: Ŝe w korzyściach

odniesionych z filozofii tkwi potęga zdolna powstrzymać

klęski, ludzkość przygniatające. JuŜ na wstępie swego listu

PapieŜ z pewnym naciskiem zwraca naszą uwagę na to, Ŝe

główne źródło wszelkiego zła wypływa z przewrotnych

teoryj o rzeczach Boskich i ludzkich. A właśnie zdrowa

filozofia wyjaśnia mylne pojęcia i prostuje przewrotne

teorie. Najprzód bowiem udowadnia ona istnienie Boga,

udowadnia Jego przymioty tj. Boską wszechwiedzę,

nieskaŜoną sprawiedliwość, niezawodną wiarogodność,

które to prawdy na całe moralne usposobienie i Ŝycie

człowieka stanowczo wpłynąć muszą. Ona, ukazuje nam

Boga, jako Stwórcę, nas zaś jako stworzenia, Jego jako

Pana, nas jako bezwarunkową Jego własność. Po wtóre

filozofia przynosi dla wiary bezpośrednie takŜe korzyści, o

których juŜ wyŜej wspomnieliśmy; a w świetle wiary daleko

wyraźniej i dokładniej poznajemy nasze obowiązki

względem Boga i bliźnich, uczymy się teŜ w Nim bliźniego

upatrywać, i jaka nagroda przypadnie nam w udziale za

spełnienie obowiązków, a jaka kara nas czeka za

pogwałcenie takowych. Wszystko to dziwnie potęŜny

wpływ wywiera na całe nasze Ŝycie, lecz oczywiście tylko

wtedy, gdy prawdy te przyjmujemy z gorącym i

niewzruszonym przekonaniem o istotnej ich

Ale gdzieŜ są te wielorakie korzyści, te owoce

prawdziwej filozofii, w których się kryje zaród tak potęŜnej

siły?

Najgłówniejszą korzyść przyznaną filozofii nawet

przez Ojców Kościoła, widzimy w tym, Ŝe ona jest dla

rozumu szkołą kształcącą i przysposabiającą go do

przyjęcia Boskiej wiary. IleŜ to zdań i zasad

wywnioskowała filozofia nawet w przedchrześcijańskich

jeszcze czasach, których jasny, wykończony obraz

spotykamy na kartach ksiąg ewangelicznych? CzyliŜ sam

ten stosunek pokrewieństwa nie zachęci badacza prawdy

do wstąpienia na drogę wiary, aby w jej świetle głębiej

poznał i jaśniej zrozumiał filozoficzne swoje twierdzenia?

wiarogodności. Do wyrobienia zaś takiego przekonania,

niemało pomocną jest jako ludzki środek, zdrowa filozofia.

Tak więc prawdziwa filozofia odpowiednim jest

środkiem, aŜeby fali klęsk obecnych połoŜyć tamę. Teraz

zachodzi tylko pytanie, gdzie moŜna znaleźć taką

prawdziwą, zdrową filozofię? Pytanie to znajdujemy w

drugim punkcie papieskiej Encykliki.

1°. Ojciec św. wskazuje szczególne znamię, po

którym zdrową i prawdziwą filozofię poznać moŜna. 2°.

Znamię to jasno i niezawodnie uwydatnia się na jednej

tylko scholastycznej filozofii. 3°. Najznamienitszym jej

przedstawicielem jest św. Tomasz z Akwinu. Taką jest

treść pasterskiego listu w dalszym swym przebiegu.

JakaŜ jest zapytamy, ta szczególna cecha

prawdziwej filozofii? Oto – jej pokorne poddanie się pod

światło wiary. Nie ma w tym bynajmniej nic uwłaczającego

dla rozumu, a zatem teŜ ani dla filozofii, wystąpić w roli

uczennicy wobec prawd Boskich. Bo prawdy wiary nie są

niczym innym, tylko objawieniem BoŜej Mądrości. Filozof

zatem w dociekaniach swoich nie powinien zbyt śmiało

przekraczać granic zakreślonych Objawieniem, lecz raczej

nim się kierować. Jeśli w rozumowych badaniach swoich

dochodzi do wniosków sprzeciwiających się objawionej

Mądrości BoŜej, natenczas winien powiedzieć sobie:

Niezawodnie zbłądziłem, albo nielogicznie wnioskując,

albo teŜ opierając się na zasadach, które mylnie za

prawdziwe uwaŜałem. Tak więc Mądrość BoŜa zawarta w

Objawieniu, będzie kryterium i ostatecznym rezultatem

filozoficznych badań. Jeśli się uda rozumowi dojść do tego

rezultatu, pokornie dziękować winien Bogu za tak obfite

światło jemu udzielone; jeśli zaś nie osiągnie tego rezultatu,

wówczas pozostaje mu tylko uznać własną swą niemoc

wobec prawd objawionych i uchylić czoła przed nimi, by w

dalszych badaniach pewniejszym mógł postępować

krokiem. Jeśli więc wiara odrzuca rzekome zdobycze nowej

filozofii, nie moŜna tego nazwać wrogim targnięciem się na

prawo rozumu, ale raczej przyjacielską przysługą, którą

wiara istotnie wyświadcza rozumowi, powstrzymując go od

wstąpienia na zawiłe ścieŜki fałszu i błędów, a sprowa

dzając go na proste tory prawdy.

Dlatego teŜ mówi Sobór Watykański: Fides rationem

ab erroribus liberat ac tuetur eamque multiplici cognitione instruit

(Constitutio dogmatica de Fide catholica, c. 4). Jak cennym

jest wpływ wiary na filozofię, o tym przekonuje nas Ojciec

św. historią tejŜe filozofii. IluŜ to najgrubszym błędom

podlegały najwznioślejsze umysły staroŜytności? A nawet

te promyki prawdy, których orli ich wzrok dostrzec

potrafił, z jakimŜe wahaniem, z jaką niepewnością światu

objawiali! Bo blask wiary nie przyświecał im jeszcze na

drodze badań rozumowych. Przeciwnie zaś jak chyŜym

polotem wzbijała się filozofia przy wschodzącej zorzy! Ze

wszech stron posypały się pociski na nową naukę

UkrzyŜowanego: poganie powstali przeciw niej z całą

potęgą ludzkiej wiedzy, z całym arsenałem dialektycznej

broni; a widząc bezsilność swej filozofii, jęli się szyderstw i

sarkazmu. Ta sama umiejętność ludzka była bronią w ręku

herezjarchów, a zarazem miarą, według której sądzili o

prawdach dogmatycznych. Wtedy Bóg wzbudził przeciw

tym nieprzyjacielskim zastępom męŜów olbrzymiego du

cha, którzy wychowani w klasycznych szkołach

staroŜytności, mieli w swej walce podjętej za wiarę, świecką

teŜ posługiwać się filozofią. Tymi obrońcami wiary byli to

Ojcowie i Doktorowie katolickiego Kościoła. W ich ręku

filozofia Platona, w której się po większej części pierwotnie

kształcili, stała się filozofią chrześcijańską. Nie jakoby

teorie Platońskie miały być normą i podstawą dogmatów

chrześcijańskich, ale owszem, chrześcijańskie dogmaty były

probierzem rozstrzygającym o wartości filozofii Platona.

Stosownie do wymagań prawd objawionych, Ojcowie

Kościoła poprawili jej błędy, uzupełnili niedostatki,

potwierdzili dowodami to, co w niej było chwiejnym lub

wątpliwym i rozszerzyli ją odpowiednio do potrzeb

Chrystianizmu. Pracą takich ludzi, jak Justyn, Quadratus,

Aristides, Hermias i Athenagoras, polotem i głębokością

wiedzy wielkich mistrzów Aleksandryjskiej szkoły,

Klemensa i Originesa, bystrością Tertuliana, wzniosłą

wymową Laktancjusza, potęgą geniuszu Atanazego,

Grzegorza z Nazjanzu, Grzegorza z Nyssy, Augustyna i

tylu innych aŜ do Damascena, Boecjusza i Anzelma,

wyrosła na gruncie filozofii staroŜytnej nowa,

chrześcijańska filozofia, która wzniosła się daleko wyŜej od

swej poprzedniczki, tak szerokością swego zakresu, jako

teŜ czystością nauki, dokładnym uzasadnieniem

najwaŜniejszych kwestyj i zupełną pewnością swych

twierdzeń i poglądów. Tak tedy zaleŜność filozofii od

wiary, w niczym nie poniŜyła pierwszej, lecz owszem

wzbogaciła ją nowym skarbem prawd, jaśniejszym

światłem zapatrywań, czystszym i pewniejszym źródłem

dowodów.

Teraz nietrudno juŜ odpowiedzieć na drugie

pytanie: czy filozofia scholastyczna istotnie posiada cechę,

o której mowa, i czy ta cecha daleko widoczniej w niej się

uwydatnia aniŜeli we wszystkich innych filozoficznych

systemach. Scholastyczna filozofia, jak mawiał Sykstus V i

jak dziś mówi Leon XIII, jest to owa pierwotna

chrześcijańska filozofia Ojców Kościoła, ujęta w

umiejętną, systematyczną całość. I rzeczywiście, wszystko

co tylko Ojcowie św. czy dla wyjaśnienia prawd

chrześcijańskich, czy dla ich potwierdzenia, czy wreszcie

dla odparcia stawianych zarzutów, zaczerpnęli ze źródeł

filozofii, to wszystko Scholastycy połączyli w jeden

całkowity system, gdzie kaŜde pojedyncze ogniwo

najdokładniej obrobione, łączy się z następnym, kaŜda

wątpliwość rozstrzygnięta, kaŜda myśl ciemniejsza

wyświecona, kaŜda dwuznaczność poddaną ścisłemu

odróŜnieniu, kaŜda niedokładność w wyraŜeniach lub

pojęciach, określona jasną, dokładną definicją; gdzie

wreszcie kaŜdą zdobytą juŜ prawdę otaczają szańce silnych

dowodów, a w czym rozum ludzki pewności osiągnąć nie

zdołał, tam ma przynajmniej wskazane powody

prawdopodobieństwa. A jak całą filozofię Ojców Kościoła

przenika na wskroś światło wiary, tak i we filozofii

scholastycznej wszędzie się z nim spotykamy. Gdybyśmy

choć pobieŜnie tylko zajrzeli do dzieł dawnych filozofów,

przekonalibyśmy się naocznie, jak ścisła spójnia wiązała

filozofię z wiarą. śe zaś tym znamieniem, tak wybitnie

cechującym filozofię scholastyczna, Ŝaden z dzisiejszych

filozoficznych systemów poszczycić się nie moŜe, fakt to

tak oczywisty, iŜ Ojciec św. w kilku tylko słowach o nim

napomknął. Znamię to nazywa on proprium et singulare

scholasticorum theologorum . I czyliŜ tak nie jest rzeczywiście?

Wszak dzisiejsza filozofia za chlubę sobie poczytuje swą

niezawisłość od wiary, pyszni się swą pełnoletnością, do

której doszedłszy, strząsła z siebie pęta wiary, zerwała nić

wiąŜącą ją z Kościołem. Nawet katoliccy myśliciele, chcąc

filozofię podźwignąć z jej poniŜenia, nie zawsze kierowali

się światłem wiary w swych zapatrywaniach. Takie

niefortunne porywy widzimy np. w szkołach Hermesa i

Günthera.

Przystąpmy teraz do trzeciego punktu Encykliki

papieskiej: Inter Doctores scholasticos omnium princeps et magister

longe eminet Thomas Aquinas .

kiełkować poczęły. Te są wewnętrzne zalety nauki św.

Tomasza, wyszczególnione w Encyklice Leona XIII.

Rzeczywiście teŜ, przebiegając myślą ów długi

szereg dawnych Scholastyków i szukając w ich gronie

męŜów, których by się godziło stawić obok Anielskiego

Doktora, znajdujemy pięć tylko imion prawdziwie

znakomitych: Piotra Lombarda, Aleksandra z Hales, Al

berta Wielkiego, Bonawenturę i Scota. Lecz obok tych

monumentalnych postaci, bez porównania wyŜej stoi

Tomasz z Akwinu. NajniŜszy stopień jego piedestału

stanowi Piotr Lombardo. W dziełach Piotra właściwa

filozofia wobec teologii zbyt podrzędną gra rolę, a

systematyczny układ całości zaledwie w głównych rzucony

zarysach. Słowem, u niego podobnie jak w pismach Ojców

Kościoła spotkać się moŜna z wszystkimi kwestiami

filozoficznymi ale brak w nich porządku, brak

systematycznego całokształtu: jest to tylko szkic, który

wykończyć miała ręka św. Tomasza.

Aleksander Halensis (tak zwany od klasztoru

Franciszkanów w Hales, w angielskim hrabstwie Glocester)

otrzymał na akademii paryskiej zaszczytny tytuł Doktora

niepokonalnego, Doctor irrefragabilis . Genialny jego umysł

przyswoił sobie wszystkie skarby filozoficznej i

teologicznej wiedzy w przeszłości zdobyte, ale

przekształcił je i opracował wedle nowych wzorów.

Właśnie podówczas zaczęto na Zachodzie za

pośrednictwem hiszpańskich Maurów, zaznajamiać się

bliŜej z pismami Arystotelesa, a przekład ich w języku

arabskim zastąpiono pierwotnym tekstem greckim.

Aleksander w szkole Arystotelesa, choć nie wzbogacił

swego umysłu nowym materiałem wiedzy, poznał jednak

tam wykończoną metodę układu systematycznego i znalazł

doskonały wzór ścisłej argumentacji. Zdobycze te umiał

on zręcznie spoŜytkować. Atoli filozoficzne jego prace

podały tylko fundament do przyszłej budowy, mimo, Ŝe

olbrzymie głazy tego fundamentu prawdziwie po

mistrzowsku były obrobione. Przerwaną pracę Aleksandra

podejmuje mistrz nowy, Albert Wielki. Dotychczas

filozofię w szkołach chrześcijańskich traktowano w

połączeniu z teologią tak, Ŝe cała wiedza filozoficzna

znajdowała swe zastosowanie przy uzasadnieniu kwestyj

teologicznych oraz głównych punktów oparcia dla prawd

objawionych. Albert Wielki udoskonalił i zreformował ten

system. Rozdzielił on te dwie najwyŜsze dziedziny ludzkiej

wiedzy i kaŜdą z osobna rozwinął i opracował. Wprawdzie

w dziale filozoficznym występuje on po największej części

jako naśladowca Stagiryty, ale za to w teologii kreśli

przewaŜnie własne filozoficzne poglądy. Z

szczególniejszym zamiłowaniem zastanawia się on nad

Zalety wyróŜniające go od innych, to dziwna

rozległość wiedzy i ten ład zdumiewający tak w całej

jego teorii, jak w najdrobniejszych jej cząstkach i

odłamach. Do szczególnych teŜ jego przymiotów

policzyć naleŜy gruntowną, niezachwianą pewność

zasad, na których opiera dochodzenie prawdy, siłę w

rozumowaniu i dowodach, jasność w wyraŜaniu się o

przedmiotach najoderwańszych i najmniej dostępnych.

Doktor Anielski sprowadzając swe badania aŜ do

najpierwszych, zasadniczych pewników, otworzył

następnym pokoleniom niewyczerpane kopalnie

drogocennych skarbów prawdy. Mocą tych

zasadniczych pewników, on sam jeden tylko walcząc

przeciw wszystkim, pokonał stanowczo błędy wieków

ubiegłych, i pozostawił niezwycięŜoną broń nawet

przeciw tym fałszywym teoriom, które później dopiero

Langer Antoni - Tomasz z Akwiniu i dzisiejsza filozofia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: