Zaburzenia mowy_uwarunkowania audiogenne.pdf

Zaburzenia mowy ‐ uwarunkowania audiogenne

Lokalizowanie zaburzeń percepcji słuchowej w klasyfikacjach zaburzeń mowy

Strona główna > Zaburzenia mowy > Klasyfikacja

Zaburzenia funkcji słuchowych uwarunkowane są różnymi czynnikami etiologicznymi i objawiać się mogą całą gamą nieprawidłowych zachowań

językowych. Najczęściej wśród czynników etiologicznych wymienia się ogólnie uszkodzenia narządu słuchu, a także agnozję akustyczną. Podkreśla się

natomiast różnorodne objawy zniekształceń wypowiedzi (ograniczenia syntaktyczne, leksykalne, fonologiczne). Jednakże ze względu na niedostatek

odpowiednich narzędzi oraz technik diagnostycznych do oceny zaburzonych funkcji słuchowych i zachowań językowych wciąż brak zadowalających

opisów zachowań komunikacyjnych osób z różnego typu dysfunkcjami w percepcji słuchowej. W praktyce opisywana jest przede wszystkim

kompetencja językowa, a właściwie realizacyjna sprawność systemowa, a problematyka zaburzeń percepcji słuchowej powinna być ujmowana

w szerszym kontekście. Ważne jest, by dostrzegać w procesie komunikowania się pełny wymiar percepcji dźwięków oraz funkcje języka oraz zależności

pomiędzy nimi, a wymaga to podejścia interdyscyplinarnego. A zatem, opisu zachowań językowych i ich zaburzeń należy dokonać na podstawie

poglądów językoznawców i logopedów, natomiast percepcję słuchową i jej zaburzenia analizować należy opierając się na wiedzy i doświadczeniu

audiologów i neuropsychologów.

Zaburzenia percepcji słuchowej są różnie lokalizowane w klasyfikacjach zaburzeń mowy. Styczek I. wymienia dysglosję jako skutek obniżenia

słyszalności, ale wyróżnia również zaburzenia mowy spowodowane głębokimi uszkodzeniami narządu słuchu. Podobne rozdzielenie tego problemu

istnieje w typologii Kaczmarka L., bowiem lokalizuje głuchoniemotę w grupie zaburzeń mowy objawiających się brakiem znajomości języka lub jego

zniekształceniami, a dyslalię audiogenną (sensoryczną) ‐ w grupie dyslalii. Natomiast Pruszewicz A. w swojej klasyfikacji zaburzeń mowy łączy

zaburzenia odbioru słuchowego (uszkodzenie narządu słuchu i agnozję akustyczną) z opóźnionym rozwojem mowy, a Grabias S. wiąże problem odbioru

dźwięków mowy z nabywaniem sprawności percepcyjnych. Łączy zaburzenia mowy z brakiem słuchu fizycznego (niewykształcenie się kompetencji

językowej, komunikacyjnej i kulturowej prowadzi także do braku sprawności realizacyjnych), z zaburzeniami słuchu fonematycznego (słuchoniemota)

i z zaburzeniami słuchu muzycznego (zaburzenia prozodii).

Mowa a inne zachowania komunikacyjne

Mowę i jej zaburzenia należy widzieć również w szerszym kontekście zachowań komunikacyjnych, poznawczych, edukacyjnych i emocjonalnych. Już

same zachowania komunikacyjne można rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Zasadniczy podział powinien uwzględniać zachowania językowe

i niejęzykowe. Porozumiewanie się niejęzykowe jest etapem wstępnym na drodze do porozumiewania się językowego (mówimy wtedy

o porozumiewaniu się przedjęzkowym), współwystępuje również z zachowaniami językowymi lub je zastępuje. W szczególności w porozumiewaniu się

przedjęzykowym istotną rolę pełnią różne sygnały dźwiękowe. Jest rzeczą oczywistą, że prymarna forma porozumiewania się językowego to mowa,

której percepcja odbywa się przede wszystkim poprzez kanał głosowo‐słuchowy. W ocenie komunikacji językowej nie możemy pomijać ograniczeń

dotyczących fazy przedjęzykowej, której brak hamuje i ogranicza rozwój porozumiewania się językowego.

Zaburzenia percepcji (odbioru) dźwięków mowy

Analizując percepcję dźwięków mowy należy uwzględnić następujące procesy:

l recepcję dźwięków mowy ‐ polegającą na dostrzeżeniu działania bodźca lub tego, że bodziec przestał działać (jest to funkcja podstawowa ‐

potocznie określana terminem „słyszenie”, a odpowiada za nią analizator słuchowy angażujący niskie piętra CUN); efektem jest powstawanie

wrażeń słuchowych (mówimy tu o tzw. słuchu fizjologicznym);

l rozróżnianie (i utożsamianie) dźwięków mowy ‐ rozpoznawanie co najmniej dwóch wrażeń (odmiennych fonologicznie) jako różnych; funkcja ta

określana jest mianem słuchu mownego (fonematycznego); wyszczególnić tutaj należy:

l słuch fonemowy ‐ odróżnianie/utożsamianie dwóch wypowiedzi różnych/takich samych fonologicznie,

l słuch fonetyczny ‐ odróżnianie różnych głosek stanowiących tę samą klasę głosek (fonem),

l słuch prozodyczny ‐ różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi (akcent, melodia, rytm),

l analizę i syntezę głoskową/sylabową ‐ umiejętność świadomego wyróżniania głosek/sylab w wypowiedzi (z zachowaniem ich kolejności)

i łączenia głosek/sylab w całość brzmieniową.

l pamięć słuchową wypowiedzi, przede wszystkim wyrazów i struktur prozodycznych ‐ istotną rolę w procesie percepcyjnym pełnią tworzone

wzorce słuchowe wyrazów, ale również wzorce słuchowe struktur prozodycznych; pamięć słuchowa umożliwia przywołanie wyobrażeń dźwięków

mowy;

l asocjację dźwięków mowy ‐ przede wszystkim jest to umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami,

przypisywania znaczeń wypowiedziom, a co za tym idzie tworzenie się odmiennych reakcji na rozróżnialne bodźce;

l lateralizację percepcji dźwięków mowy ‐ liczne badania naukowe nad asymetrią funkcjonalną mózgu potwierdzają prawouszną dominację

w percepcji dźwięków mowy;

l kontrolę słuchową wypowiedzi ‐ percepcja słuchowa własnych wypowiedzi angażuje w różnym stopniu wymienione wyżej funkcje przy

jednoczesnym zaangażowaniu struktur mózgu odpowiedzialnych za procesy ekspresyjne.

Każdy z wymienionych wyżej procesów percepcyjnych może ulec zaburzeniu pod wpływem różnych czynników. Zróżnicowana etiologia zaburzeń czynności

słuchowych jest przedmiotem licznych opracowań. Najpełniej opisane są przez audiologów uszkodzenia analizatora słuchowego (głuchota:

przewodzeniowa, odbiorcza, korowa), powodujące zróżnicowane ograniczenia funkcji recepcyjnej. Opisu uszkodzeń w obrębie pól drugorzędowych

i trzeciorzędowych mózgu, prowadzących do agnozji słuchowej (zaburzenia różnicowania dźwięków), zaburzeń asocjacji i pamięci słuchowej, dostarcza

literatura neuropsychologiczna (afazjologia). Ograniczenia w rozwoju słuchu fonemowo‐fonetycznego bada logopedia. Ocena lateralizacji słuchowej

stała się przedmiotem zainteresowania badaczy stosunkowo niedawno.

Złożoność zaburzeń słuchu i mowy przedstawiono w tab. 1. Wskazano w niej ogólnie objawy zaburzeń mowy wynikające z ograniczenia funkcji

recepcyjnej. Wiadomo jednak, iż znaczne zróżnicowanie tychże zaburzeń jest zależne także od innych czynników: skuteczności zastosowania aparatów

słuchowych, czasu rozpoczęcia rehabilitacji, metod rehabilitacji i sposobów ich realizowania, umiejętności pedagogicznych rodziców, rodzeństwa,

nauczycieli, logopedów itd.

Najgłębsze ograniczenia w rozwoju mowy powodują obustronne głębokie i znaczne prelingwalne uszkodzenia analizatora słuchowego. Przyczyną jest

bariera fonetyczna, która uniemożliwia dziecku odkrycie struktur fonologicznych wypowiedzi językowych, a tym samym ogranicza rozwój języka

Najgłębsze ograniczenia w rozwoju mowy powodują obustronne głębokie i znaczne prelingwalne uszkodzenia analizatora słuchowego. Przyczyną jest

bariera fonetyczna, która uniemożliwia dziecku odkrycie struktur fonologicznych wypowiedzi językowych, a tym samym ogranicza rozwój języka

w zakresie leksykalnym i syntaktycznym. Im bariera fonetyczna jest mniejsza, tym większa jest szansa na przynajmniej częściowe opanowanie języka

przez dziecko [Krakowiak 1995; Kurkowski 1996; Rakowska 1992].

Ze względu na fakt, iż znajomość systemu językowego wiąże się przede wszystkim ze stopniem ubytku słuchu, należałoby dla potrzeb logopedycznych

stosować bardziej szczegółową skalę ubytków słuchu:

l 0‐15 dB HL ‐ normalne słyszenie

l 16‐25 dB HL ‐ minimalna utrata słuchu

l 26‐40 dB HL ‐ lekka (nieznaczna) utrata słuchu

l 41‐55 dB HL ‐ umiarkowana utrata słuchu

l 56‐70 dB HL ‐ umiarkowanie znaczna utrata słuchu

l 71‐90 dB HL ‐ znaczna (ciężka) utrata słuchu

l > 90 dB HL ‐ głęboka utrata słuchu

Zaburzenia funkcji rozróżniania i utożsamiania dźwięków mowy (słuchu mownego)

Rozróżnianie i utożsamianie dźwięków mowy jest zależne od funkcjonowania pól drugorzędowych mózgu (ośrodek Wernick'ego) i może na skutek

różnych przyczyn ulegać zaburzeniom. Najistotniejsze dysfunkcje przedstawia tabela:

Rodzaj słuchu

mownego

Dysfunkcja

Objawy

Etiologia

Słuch fonemowy trudności z różnicowaniem fonemów

substytucje głosek

(dyslalia)

l ograniczona recepcja dźwięków mowy

l agnozja słuchowa

l opóźnienie dojrzewania struktur CUN

odpowiedzialnych za percepcję dźwięków

mowy

l zaburzenia wsłuchiwania się (uwagi

słuchowej i selekcji dźwięków)

l brak stymulacji środowiskowej

Słuch fonetyczny

trudności z różnicowaniem głosek

w ramach dane klasy głosek

deformacje, niewłaściwe

brzmienie głosek (dyslalia)

Słuch

prozodyczny

trudności z różnicowaniem rytmu, melodii,

barwy

zaburzenia płynności

mówienia

trudności w świadomym wyróżnianiu

głosek w wyrazie z zachowaniem ich

kolejności

Analiza i synteza

głoskowa

trudności w czytaniu

i pisaniu

Zaburzenia pamięci słuchowej

Pamięć słuchowa zależy od funkcji pól słuchowo‐mnestycznych znajdujących się w środkowo‐tylnej części lewego płata skroniowego. Uszkodzenie tych

struktur powoduje afazję akustyczno‐mnestyczną, przejawiającą się trudnościami w rozumieniu dłuższych wypowiedzi, w produkowaniu samodzielnych

wypowiedzi, zapominanie wyrazów.

Zaburzenia semantyczne

Asocjacja dźwięków mowy jest zależna od funkcji okolicy styku ciemieniowo‐skroniowo‐potylicznego (pola asocjacyjne trzeciorzędowe). Uszkodzenie

tych struktur powoduje afazję semantyczną, polegającą na utracie wcześniej nabytych umiejętności rozumienia logiczno‐syntaktycznych związków

wyrazowych. Prelingwalne uszkodzenie tychże struktur prowadzi do tzw. alalii percepcyjnej (niedokształcenie mowy o typie afazji).

Zaburzenia lateralizacji słuchowej

Niewykształcenie się lateralizacji słuchowej wiązać należy z brakiem asymetrii funkcjonalnej półkul mózgowych. Zaburzenia lateralizacji mogą mieć

inną etiologię. A. Tomatis w swoich licznych pracach sugeruje, iż zaburzenia te łączyć trzeba z czynnikami emocjonalnymi i nieprawidłową stymulacją

środowiskową. Jego zdaniem lateralizacja lewostronna może być przyczyną zaburzeń w komunikacji językowej, powodować dysleksję, niepłynność

mówienia, trudności w uczeniu się. Zaburzenia lateralizacji mogą być również wynikiem jednostronej, prawostronnej utraty słuchu. Badania w tym

zakresie prowadzone przez autora, potwierdzają taką hipotezę, stwierdzono bowiem:

l trudności w uczeniu się,

l niepłynności mówienia (jąkanie),

l trudności w rozumieniu wypowiedzi,

l zaburzenia głoskowej analizy i syntezy słuchowej,

l dysleksję.

Zaburzenia kontroli słuchowej wypowiedzi

Zaburzenia kontroli słuchowej również mogą mieć zróżnicowaną etiologię. Są znamienne przy uszkodzeniach narządu słuchu (ograniczeniach funkcji

recepcyjnej), mogą być skutkiem:

l zaburzeń selekcji dźwięków mowy (wsłuchiwania się),

l zaburzeń lateralizacji słuchowej,

l silnie i długotrwale działających negatywnych emocji.

Mogą prowadzić do zaburzeń w realizacji głosek o charakterze zarówno paradygmatycznym, jak i syntagmatycznym, do niepłynności mówienia lub zbyt

głośnego mówienia.

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Bibliografia:

Bibliografia:

1. Grabias S., 1994: Logopedyczna klasyfikacja zaburzeń mowy. „Audiofonologia” t. VI

2. Kaczmerek L., 1977: Rewalidacja dzieci i młodzieży z zaburzeniami mowy. W: Pedagogika rewalidacyjna. Red. A. Hulek, Warszawa s. 284‐302;

3. Krakowiak K., 1995: Fonogesty jako narzędzie formowania języka dzieci z uszkodzonym słuchem, Lublin;

4. Kurkowski Z. M., 1996: Mowa dzieci sześcioletnich z uszkodzonym narządem słuchu, Lublin. Pruszewicz A. (red.), 1992: Foniatria kliniczna,

Poznań;

5. Rakowska A., 1992: Rozwój systemu gramatycznego u dzieci głuchych, Warszawa. Styczek I. 1983: Logopedia, Warszawa.

Strona główna > Zaburzenia mowy > Klasyfikacja

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: