Wstęp do religioznawstwa – wykład 1 (właściwie to drugi)    19 października 2006

Religie niechrześcijańskie kiedyś nie uznawane były za religie!

Pochodzenie słowa „religia”:

Cyceron – religio od relegere (odczytywać na nowo, pilnie przestrzegać)

Św.Augustyn – religio od religere (ponownie wybierać sobie)

Laktancjusz  – religio od religare (wiązać, związywać ze sobą)

Definicje:

John Henry Leuba – na początku XIX wieku zebrał ponad 40 definicji

-          większość definicji jest jednoaspektowych

Joachim Wach (definicja socjologiczna) – trychotomiczna struktura religii:

1.      doktryna

2.      kult

3.      organizacja

R.Otto:

„Religia to doświadczenie sacrum.” tzn. że przedmiotem kultu w religii jest sacrum.

E.Kant (def. moralna):

„Religia to całokształt wszystkich naszych obowiązków pojętych jako nakazy Boże”

F.Schleiermacher (def. irracjonalna):

„Istotą religii nie jest myślenie ani działanie lecz kontemplacja i uczucia”

E.B.Tylor (def. animistyczna):

„Religia to wiara w istoty duchowe”

J.G.Frazer:

„Religia to zjednywanie, albo pozyskiwanie sobie sił stojących ponad człowiekiem, o których sądzi się, że kontrolują życie człowieka i przyrody”

F.Engels:

„Religia jest tylko fantastycznym odzwierciedleniem w ludziach tych sił, które żądzą życiem człowieka, odzwierciedleniem w którym siły ziemskie przyjmują postać nadziemską”

F.M.Miler:

“Religia jest duchową zdolnością lub dyspozycją, która niezależnie od zmysłów i rozumu, a nawet wbrew nim, czyni człowieka zdolnym do ujęcia nieskończoności, pod różnymi nazwami i postaciami”

E.Durkheim:

„Religia jest jednolitym systemem wierzeń i praktyk, odnoszącym się do rzeczy świętych, łączących we wspólnotę zwaną Kościołem tych, którzy w nie wierzą”

W.James:

„Religia to czyny i doświadczenia odosobnionej jednostki ludzkiej, o których mniema, że odnoszą się do tego co uznaje za boskie”

Definicje relacjonistyczne (według Hoffmanna niejednoaspektowe):

Cornelius Piotr Tiele – stworzył, Natan Söderblom – zmodyfikował

Definicja Tielego – Söderbloma (klasyczna definicja relacjonistyczna):

„Religią nazywamy w sensie ogólnym stosunek pomiędzy człowiekiem i potęgą nadludzką, w którą on wierzy i czuje się od niej zależny. Stosunek ten znajduje wyraz w uczuciach (zaufanie i lęk), wyobrażeniach (wiara), czynnościach (modlitwy, obrzędy, szczególnie ofiara) i wypełnianiu moralnych przykazań.”

H.Hoffmann:

„Religia to oparty na tradycji zespół przekonań dotyczących świata, w tym także człowieka i ludzkości, oraz sił w nich rządzących, w których to przekonaniach odzwierciedla się stosunek do sacrum, uzewnętrzniając się w doktrynie, kulcie i organizacji religijnej.”

STRUKTURA RELIGII:

Wyróżniamy dwa główne sposoby opisu struktury religii:

1.      Dychotomiczna struktura religii:

Religia

aspekt wierzeniowo – przekonaniowy                                aspekt organizacyjno – kultowy

2.      Trychotomiczna struktura religii (J.Wach):

Religia

doktryna                       kult                  organizacja

Doktryna:

-          od doctrino (łac. nauka)

-          jest teoretyczną podstawą przekonań religijnych.

-          jej treścią są poglądy dotyczące natury sacrum, a także świata i człowieka

Wyróżniamy trzy części doktryny:

-          teologię

-          kosmologię

-          antropologię

Każda z tych dziedzin posiada trzy aspekty:

-          genetyczny

-          opisowy

-          eschatologiczny

Reasumując doktryna zajmuje się dziewięcioma różnymi sprawami (patrz tabelka):

Czasami nazw kosmologia itd. i kosmografia itd. używa się zamiennie.

Schemat powstawania doktryny:

1.Mit – pierwsza forma wyjaśniania świata

Początkowo mity się różnią – bywają nawet sprzeczne ze sobą

Pierwszą formą kształtowania się doktryny była:

-          systematyzacja i standaryzacja mitów

-          łączenie mitów w ciąg narracyjny

2. System wierzeń - mitologia

3. Spisywanie tradycji religijnych

dogmat – urzędowa forma mitu

Kapłani orzekają wtedy co jest ortodoksyjne (prawowierne), a co jest herezją (apokryfy)

Doktryna jest zbiorem spisanych dogmatów i jest dziełem kapłanów (teologów).

Podział mitów (najczęstszy):

-          o zwierzętach

-          astralne

-          kosmogoniczne

-          antropogeniczne

-          o herosach kulturowych

-          o pochodzeniu śmierci

-          o potopie

-          o porach roku (umierający i zmartwychwstający bóg)

-          o niepokalanym poczęciu

-          o bliźniętach

-          aksjologiczne (uzasadnienie wyborów etycznych)

Wstęp do religioznawstwa – wykład 4

Antropologia:

-          religia jako jedyna obiecuje życie po śmierci

Antropogeneza:

-          stworzenie człowieka najczęściej przedstawiane jako produkcja manufakturowa (element naturalny + element boski)

-          bóg nie jest zadowolony ze swojego dzieła (jest to proces wieloetapowy)

1.      Z czego powstali ludzie? W jaki sposób powstali ludzie?

W monoteizmie – Ziemia + Tchnienie boże

Mezopotamia – Glina + krew boga Kinu

Edda poetycka – 2 patyki z drzewa życia à kobieta i mężczyzna

2.      Dlaczego ludzie zostali stworzeni?

W „Enuma Elisz”: żeby człowiek służył bogom

W Eddzie poetyckiej: aby człowiek pomógł bogom walczyć podczas Ragnarok

3.      Jaki jest cel i sens życia człowieka?

Pneumatologia (teoria duszy):

Dwa elementy człowieka:

              Ciało à tanatologia – pali się, grzebie, mumifikuje, karmi się nim zwierzęta

              Dusza à pierwiastek nieśmiertelny (w Egipcie 9 dusz)

Soterologia (teoria zbawienia od grec. soter):

1.      droga wiary – droga dewocji

2.      droga uczynków np. asceza

3.      droga poznania – gnosis (doznanie poznania wyższego rzędu)

Celem życia człowieka jest zapewnienie sobie jak najlepszego życia po śmierci (ew. zbawienia).

Antropoeschatologia:

Ewolucja wierzeń w życie po śmierci:

Istnieje po śmierci i nic więcej à istnieje po śmierci, a jego kondycja zależy od życia ziemskiego

Np. w ST początkowo był tylko Szeol, dopiero później Gehenna

Bóg mógł karać: najwyższą karą była śmierć ew. przeklęcie do 4 pokolenia. Początkowo nie było kary po śmierci – kraina pośmiertna była nienaruszalna, bóg nie mógł w nią ingerować. Było tam bezpiecznie, ale nudno.

Z czasem sankcje bóstw zaczęły sięgać poza grób à koncepcja Nieba i Piekła

Kołowrót wcieleń – życie jest cierpieniem, a ostatecznym celem jest wyrwanie się z kołowrotu wcieleń

karman – czyn lub skutek czynu

bogowie też podlegali temu prawu

achman i brahman – dusze kosmiczne à one też podlegały prawu karmana

nirwana – wieczne szczęście, człowiek się nie odradza à dusza czlowieka rozpływa się w duszy kosmicznej

W Egipcie następował proces ozyryfikacji – sąd nad człowiekiem po śmierci

Częściej spotyka się bardzo plastyczne opisy piekła – niebo zazwyczaj ma rekompensować braki, które występowały za życia np. dla arabów wieczna oaza, bo mieszkają na pustyni itp.

KULT RELIGIJNY

Kult – to zewnętrzny przejaw życia religijnego i jako taki jest zespołem praktyk ku czci istot nadprzyrodzonych

Ryt – proste, spontaniczne, indywidualne, niesformalizowane akty wobec sił przyrody (nadprzyrodzonych)

Najbardziej pierwotną formą kultu jest kratofania – czczenie przejawów mocy

Ryty ulegały komplikacji i systematyzacji i wytwarzał się obrzęd.

Obrzęd – nie jest sprawowany indywidualnie, sprawuje go konkretna jednostka (kapłan). Należy bezwzględnie przestrzegać ścisłego rytuału.

Nabożeństwo – sformalizowany, usystematyzowany obrzęd według jakiegoś rytuału.

Mit – teoretyczne  uzasadnienie rytu, teologizacja doktryny

Istnieje bezpośredni związek pomiędzy rytem a mitem tj. mit wpływa na ryt i odwrotnie.

Kult

-          pielgrzymki

-          ablucje

-          taniec rel.

...