Zagadnienie duchowości w Katechizmie Kościoła Katolickiego.pdf

Ks. Marek Chmielewski

ZAGADNIENIE DUCHOWOŚCI

W «KATECHIZMIE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO» 

Bez wątpienia jednym z epokowych wydarzeń po Soborze

Watykańskim II jest wydanie Katechizmu Kościoła Katolickiego , ofi-

cjalnie ogłoszonego przez Jana Pawła II 11 X 1992 r. Konstytucją

Apostolską Fidei depositum .

Jego celem, jak czytamy we Wstępie, jest „...przedstawienie

organicznego i syntetycznego wykładu istotnych i podstawo-

wych treści nauki katolickiej, obejmującej zarówno wiarę, jak i

moralność w świetle Soboru Watykańskiego II i całości Tradycji

Kościoła” (p. 11). Ma on posłużyć — pisze Papież we wspo-

mnianej Konstytucji — jako „...pewny i autentyczny punkt od-

niesienia w nauczaniu nauki katolickiej, a w sposób szczególny

jako tekst wzorcowy dla katechizmów” 1 .

Nasuwa się zatem pytanie: czy i w jakim stopniu w Katechi-

zmie Kościoła Katolickiego jest również obecny temat duchowości

chrześcijańskiej? W coraz liczniejszych opracowaniach i komen-

tarzach do Katechizmu temat ten jest prawie nieobecny. Komenta-

torzy piszący na tematy duchowe w Katechizmie koncentrują się

zasadniczo na modlitwie, obszernie wyłożonej w części czwar-

tej 2 .

————————

 Druk w: „Roczniki Teologiczne” 42(1995), z. 5, s. 5-25.

1 Konstytucja Apostolska Fidei depositum , w: Katechizm Kościoła Katolickiego ,

Pallottinum 1994, s. 8.

2 Zob. np.: Ch. Bernard, La preghiera nella vita cristiana , w: Catechismo della

Chiesa Cattolica. Testo integrale e commento teologico , red. R. Fisichella, Edizioni

Piemme (Casale Monferrato) 1993, s. 1135-1153; U. Vanni, La preghiera del Signo-

re: Il «Padre nostro» , tamże, s. 1157-1188; A. Chapelle, La preghiera cristiana, w: Il

Catechismo del Vaticano II. Introduzione al Catechismo della Chiesa Cattolica , Edizio-

ni Paoline (Cinisello Balsamo) 1993, s. 87-100; J. Sesé, Oración y santidad , „Scrip-

ta Theologica” 25(1993), s. 719-736; Z. Wit, Kult i modlitwa , w: Katechizm Kościoła

Pierwszym krokiem w poszukiwaniu odpowiedzi na posta-

wione pytanie będzie wyszukanie w polskim przekładzie Kate-

chizmu najbardziej typowych dla teologii duchowości pojęć, któ-

re mogą stanowić „klucz” do jego interpretacji.

1. Słownictwo teologiczno-duchowe

Dokonując semantycznej analizy tekstu pod kątem interesu-

jącego nas zagadnienia, weźmiemy pod uwagę kluczowe pojęcia

funkcjonujące w literaturze teologiczno-duchowej, takie jak:

asceza, doskonałość, duchowość, duchowy, mistyka, modlitwa,

pobożność, świętość i życie wewnętrzne 3 .

Wypada najpierw zająć się terminem d u c h o w o ś ć. Wy-

stępuje on zaledwie 5 razy w 3 punktach poświęconych modli-

twie, przy czym w p. 2684 pojawia się aż trzykrotnie. Czytamy

tam m.in.: „W komunii świętych rozwinęły się w historii Kościo-

łów różne duchowości. Osobisty charyzmat świadka miłości Bo-

ga do ludzi mógł być przekazywany, jak na przykład «duch»

Eliasza Elizeuszowi i Janowi Chrzcicielowi, by uczniowie mogli

uczestniczyć w tym duchu. Duchowość znajduje się także w

miejscu zetknięcia różnych prądów liturgicznych i teologicznych

oraz świadczy o inkulturacji wiary w określone środowisko

ludzkie i jego historię. Różne duchowości chrześcijańskie uczest-

niczą w żywej tradycji modlitwy i są niezbędnymi przewodni-

kami dla wiernych. W swojej bogatej różnorodności rozszczepia-

ją one czyste i jedyne Światło Ducha Świętego”. Punkt 2693, na-

leżący do sekcji zwanej „W skrócie”, jest dosłownym powtórze-

niem przedostatniego z cytowanych zdań.

————————

Katolickiego. Wprowadzenie , red. M. Rusecki i E. Pudełko, Lublin 1995, s. 135-

1147.

3 Autor jest świadom możliwości pomyłek w podawaniu ile razy i w ilu

punktach Katechizmu występuje dany termin. Informacje te należy zatem trak-

tować jako pomocniczą przesłankę dla postawionego zagadnienia oraz jego ilu-

strację.

Natomiast p. 2705, omawiając środki ułatwiające uprawianie

medytacji, obok Pisma Św., świętych ikon, tekstów liturgicznych,

pism mistrzów duchowych, przyrody i historii, wymienia także

dzieła z zakresu duchowości.

Jak widać, nie jest to — niestety — definicja duchowości.

Terminem pochodnym jest przymiotnik d u c h o w y, który

w różnych formach gramatycznych pojawia się w przekładzie

polskim w 98 punktach na oznaczenie 55 rzeczowników 4 . Naj-

częściej występuje w takich konotacjach, jak: życie duchowe —

12 razy; dusza duchowa — 8 razy; istoty lub stworzenia ducho-

we — 7 razy; dobro (dobra) duchowe — także 7 razy; walka du-

chowa, tradycja duchowa i pieczęć duchowa — po 5 razy. Bar-

dzo rzadko (od jednego do trzech razy) pojawiają się terminy:

kierownictwo duchowe, postęp duchowy, śmierć duchowa, wiek

duchowy, wolność duchowa i piękno duchowe. Nie ma nato-

miast pojęcia d o ś w i a d c z e n i e d u c h o w e, które we

współczesnej teologii duchowości jest pojęciem kluczowym.

Brak także pojęć pochodnych, jak: doświadczenie mistyczne, do-

świadczenie religijne i doświadczenie wewnętrzne.

Warto zwrócić uwagę na antynomie: „duchowy-materialny”

lub „duchowy-cielesny”. W liczbie pojedynczej i mnogiej wystę-

pują w 12 punktach, w tym koniunktywnie aż 10 razy.

„Duchowość” i „duchowy” są derywatami od słowa „duch”.

Otóż słowo d u c h w Katechizmie występuje w 637 punktach. W

552 przypadkach odnosi się wprost do Ducha Świętego, (w tym

444 razy jest imieniem własnym Trzeciej Osoby Boskiej), a w 22

zawiera treści antropologiczne i pojawia się zwykle w zestawie-

niu ze słowem „ciało”, albo jako synonim struktury psychiczno-

duchowej człowieka.

W tradycyjnej teologii duchowości często zamiast terminu

„duchowy” używano określenia w e w n ę t r z n y. Otóż przy-

miotnik ten jest obecny w Katechi z mie w 41 punktach, z czego 6

————————

4 W przekładzie włoskim przymiotnik ten pojawia się 130 razy w 124

punktach na oznaczenie 61 rzeczowników.

razy służy na oznaczenie „człowieka wewnętrznego”, 5 razy do-

tyczy modlitwy. Jako przysłówek występuje kilkakrotnie, z cze-

go jeden raz wiąże się z czasownikiem „wzrastać” (p. 1700). Tyl-

ko jeden raz pojawia się termin „życie wewnętrzne” (p. 2186) w

klasycznym znaczeniu.

Termin a s c e z a jest obecny 5 razy: w dwóch przypadkach

(p. 1734; 2015) asceza stanowi istotny i pozytywny element roz-

woju duchowego, w dwóch innych (p. 2733; 2755) jest mowa o

znużeniu w życiu duchowym ( acedia ), jako braku lub wypacze-

niu ascezy, zaś p. 2043 mówiąc o Przykazaniach Kościelnych

stwierdza, iż „piąte przykazanie [...] wyznacza okresy ascezy i

pokuty, które przygotowują nas do uroczystości liturgicz-

nych...”. Nie ma natomiast w tekście pojęcia a s c e t y k a. Intere-

sujące jest jednak to, że treść, jaką w pojęcie „asceza” wkładała

tradycyjna teologia duchowości Katechizm obszernie przedstawia

mówiąc o „walce duchowej”, rozumianej tu dość szeroko (zob.

p. 405, 921, 2515-2516, 2725, 2752).

Tradycyjnie z ascezą wiązano mistykę, zwykle jako jej prze-

ciwstawienie, a czasami również jako jej dopełnienie. W Katechi-

zmie termin m i s t y k a w formie rzeczownikowej nie pojawia

się. Natomiast w formie przymiotnikowej występuje wiele razy,

zwykle na oznaczenie Kościoła — Mistycznego Ciała Chrystusa.

Tylko jeden raz w p. 2014 i oznacza najgłębsze zjednoczenie z

Chrystusem, jako szczyt duchowego rozwoju.

Jeśli chodzi o termin d o s k o n a ł o ś ć, to w różnych for-

mach gramatycznych występuje w 51 punktach, z czego w 9 od-

nosi się do Boga i wskazuje na Jego istotę. W 17 przypadkach

mowa jest o osiąganiu doskonałości chrześcijańskiej 5 .

Ten sam zakres znaczeniowy obejmuje pojęcie ś w i ę t o ś ć.

W polskim tłumaczeniu Katechizmu pojawia się ono w 67 miej-

scach w bardzo zróżnicowanych konotacjach, które można ze-

brać w cztery zasadnicze grupy: a) świętość w sensie abstrakcyj-

————————

5 Zob. pp. 1308, 1374, 1693, 1704, 1709, 1711, 1731-1732, 1973, 2013, 2015,

2028, 2045, 2359, 2550, 2690, 2825.

nym (p. 58, 826, 1202, 1475, 1709, 1768, 2581); b) świętość ontolo-

giczna Boga (np. p. 208-209, 459, 749, 2152, 2182, 2261); c) świę-

tość Kościoła (np. p. 156, 670, 773, 825, 1986); d) powołanie

chrześcijanina do świętości (np. p. 824, 829, 1533, 1695, 2013,

2813). Zagadnieniu świętości poświęcono specjalny paragraf w

trzeciej części Katechizmu , poświęconej moralności chrześcijań-

skiej (p. 2012-2016). Zawarty tam wykład Katechizmu o świętości,

jako celu i powołaniu chrześcijanina, zasadniczo da się ująć w

powyższe grupy znaczeniowe. To, co szczególnie może zaintere-

sować teologa duchowości w związku ze świętością, to między

innymi imperatyw ascetyczny wyrażony w słowach: „Droga do

doskonałości wiedzie przez Krzyż. Nie ma świętości bez wyrze-

czenia i bez walki duchowej. Postęp duchowy zakłada ascezę i

umartwienie...” (KKK 2015).

P o b o ż n o ś ć, jako jedno z pojęć związanych z duchowo-

ścią, (przynajmniej w tradycyjnej teologii), znajduje zróżnicowa-

ne zastosowanie 15 punktach w różnych formach gramatycz-

nych.

Na koniec analizy semantycznej należy zwrócić uwagę na

pojęcie m o d l i t w a, które spośród całego słownictwa typowe-

go dla teologii duchowości, w Katechi z mie występuje najczęściej:

w obu liczbach 671 razy w 369 punktach, co jest zrozumiałe z

uwagi na IV rozdział, w całości poświęconym modlitwie, w któ-

rym termin ten jest obecny około 530 razy. Uwzględnić należy

ponadto pojęcia związane z modlitwą, jak: medytacja i kontem-

placja. Otóż słowo m e d y t a c j a w polskim przekładzie poja-

wia się zaledwie 2, zaś występujący 6 razy w przekładzie wło-

skim czasownik „medytować”, w wersji polskiej został zastąpio-

ny czasownikiem „kontemplować”. Sam zaś termin k o n t e m-

p l a c j a lub jego derywaty w polskim przekładzie pojawia się w

37 punktach, podczas gdy w wersji włoskiej zaledwie 17 razy w

8 punktach.

Jak więc widać, słownictwo specyficzne dla literatury teolo-

giczno-duchowej nie należy do wiodących środków przekazu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: