Strona1
Regulacyjna teoria temperamentu
Regulacyjna teoria temperamentu, RTT to koncepcja temperamentu polskiego psychologa Jana Strelaua, stanowiąca kontynuację badań nad temperamentem Pawłowa. W koncepcji tej temperament jest pojęciem dwuwymiarowym - na poziomie energetycznym i czasowym. Na poziomie energetycznym temperament charakteryzują cztery cechy: aktywność, reaktywność, wrażliwość sensoryczna oraz wytrzymałość.
Aktywność (AK), w teorii Strelaua, jest rozumiana jako tendencja do zachowań o wysokiej wartości stymulacyjnej (dostarczających wysokiej stymulacji zewnętrznej).
Reaktywność emocjonalna (RE) to tendencja do intensywnego reagowania na bodźce, wywołujące emocje, czyli wrażliwość (↑ RE) lub odporność (↓ RE) emocjonalna. Poziom reaktywności warunkuje styl działania jednostki, czyli typowy sposób wykonywania czynności.Wrażliwość sensoryczna (WS) to zdolność reagowania na bodźce o niskiej wartości sensorycznej
Wytrzymałość (WT) to zdolność adekwatnego reagowania na bodźce długotrwałe lub silnie stymulujące. Pojęcia te wywodzą się z pojęcia siły procesu pobudzenia Pawłowa.
W wymiarze czasowym temperament można opisać następującymi cechami:
żwawość (ŻW) to tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności oraz łatwej zmiany reakcji,
perseweratywność (PE) to tendencja do kontynuowania zachowań po zaprzestaniu stymulacji.
Style działania Strelau wyróżnił dwa style działania:
Wspomagający - taki styl charakteryzuje osoby wysokoreaktywne; przeważają u nich czynności pomocnicze nad zasadniczymi, przy wysokiej stymulacji spada ich efektywność działania, preferują zachowania o niskiej wartości stymulacyjnej, a w sytuacjach szczególnej mobilizacji organizmu ponoszą wysokie koszty psychofizyczne.
Prostolinijny - to styl charakteryzujący osoby niskoreaktywne; u których występuje równowaga czynności zasadniczych i pomocniczych (bądź przewaga tych pierwszych), efektywność działania takich osób spada przy niskiej stymulacji; przy pozbawieniu możliwości podwyższenia poziomu stymulacji, preferują zatem zachowania o wysokiej wartości stymulacyjnej.
Reaktywność emocjonalna - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.
Wrażliwość sensoryczna - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulującej.
Żwawość (ŻW) — jedna z czasowych charakterystyk zachowania (obok perseweratywności), tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa wykonywanych czynności oraz łatwej zmiany reakcji (zachowania) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych. Wprowadzona przez Jana Strelaua w regulacyjnej teorii temperamentu
Perseweratywność (PE) — jedna z czasowych charakterystyk zachowania (obok żwawości), tendencja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę, po zaprzestaniu działania bodźca wywołującego to zachowanie. Wprowadzona przez Jana Strelaua w regulacyjnej teorii temperamentu.
Regulacyjna teoria temperamentu Jana Strelaua zgodnie z nią temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się do formalnych (energetycznych i czasowych) cech zachowania. Choć uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, to podlega powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczeń osoby. Obejmuje on sześć cech. Cztery z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania. Są to:
– aktywność, czyli tendencja do podejmowania zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej,
– reaktywność emocjonalna, czyli tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje; wyraża się ona w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej,
– wrażliwość sensoryczna, czyli zdolność reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej,
– wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej aktywności, w warunkach silnej stymulacji.
Aspektu czasowego dotyczą dwie cechy: pierwsza – żwawość, to tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany reakcji; druga – perseweratywność, to tendencja do kontynuowania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał.
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU (RTT) Jana Strelaua
mówi o cechach temperamentu rozumianych jako mechanizmy regulujące poziom pobudzenia jednostki w związku z jej zapotrzebowaniem na stymulację, w relacji z otoczeniem ( temperament jako regulator zachowania ).
TEMPERAMENT – względnie stałe cechy organizmu , pierwotnie biologicznie zdeterminowane ( wynik ewolucji biologicznej ) , które przejawiają się w formalnych cechach zachowania , sprowadzających się do poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej reakcji.
§ rozumiana jako cecha temperamentalna jest głównym regulatorem ilości stymulacji niezbędnej jednostce w celu utrzymania lub osiągnięcia optymalnego stopnia aktywacji (pobudzenia układu nerwowego organizmu) ,
§ DETERMINUJE ILOŚĆ I ZAKRES PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ O OKRESLONEJ WARTOŚCI STYMULACYJNEJ zarówno pochodzenia z wewnątrz jak i z otoczenia,
§ TENDENCJA DO PODEJMOWANIA ZACHOWAŃ O DUŻEJ WARTOŚCI STYMULACYJNEJ
Osoby wysoce aktywne – poszukiwanie różnorodnych doznań w świecie zewnętrznym
Osoby nisko aktywne - poszukiwanie spokoju.
· REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA
§ cecha organizmu , która determinuje względnie stałe różnice indywidualne w wielkości (intensywności) reakcji ,
§ główną funkcją tej cechy jest dostarczenie lub ograniczenie poziomu stymulacji.
§ TENDENCJA DO INTENSYWNEGO REAGOWANIA NA BODŹCE WYWOŁUJĄCE EMOCJE wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej
Z cechą reaktywności emocjonalnej związane są procesy adaptacyjne ( teoria poziomu adaptacji Helsona ) organizmu :
SENSYTYZACJA ( „UWRAŻLIWIENIE” ) - podwyższenie wrażliwości wywołane głównie utrzymującym się stanem deprywacji co wzmacnia STYMULACJĘ
DESENSYTYZACJA ( „ODWRAŻLIWIENIE” )– obniżenie wrażliwości na skutek przeciążenia organizmu powoduje tłumienie STYMULACJI.
TEORIA REGULACJI OPTYMALNEGO POZIOMU AKTYWACJI ELIASZA
W większości sytuacji pod wpływem stymulacji bądź deprywacji w funkcjonalnych stanach mechanizmów fizjologicznych zachodzi ZJAWISKO AKTYWNEJ REGULACJI na skutek ujemnego sprzężenia zwrotnego ORGANIZM ADAPTAJUE SIĘ DO WARUNKÓW NA ZA POMOCĄ PROCESÓW SENSYTYZACJI I DESENSYTYZACJI. Jednak bardzo długo utrzymująca się stymulacja prowadzi do sensytyzacji , a deprywacja do desensytyzacji – zmiany w organizmie wywołane dodatnim sprzężeniem zwrotnym mogą doprowadzić do zmian strukturalnych w fizjologicznym mechanizmie temperamentu ( ZJAWISKO BIERNEJ STYMULACJI ).
Osoby nisko reaktywne – mają duże zapotrzebowanie na stymulację z zewnątrz np. dostarczanie sobie bodźców w postaci oglądania horrorów.
Osoby wysoko reaktywne – mają ograniczone zapotrzebowanie na stymulację z zewnątrz, bo przeżywają i doświadczają jej wewnętrznie.
CHARAKTERYSTYKA CZASOWA REAKCJI
· PERSEWERATYWNOŚĆ
tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca ( sytuacji ) , który to zachowanie wywołał. np. długość utrzymywania się w pamięci zasłyszanej w radio piosenki
· ŻWAWOŚĆ
tendencja do szybkiego reagowania , do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania ( reakcji na inne ) , odpowiednio do zmian w otoczeniu
np. szybkość reakcji na spadającą ze stołu szklankę
· WYTRZYMAŁOŚĆ
zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
np. zdolność do prowadzenia rozmowy w hałasie i gwarze ulicy
· WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA
zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej
np. zdolność do odczuwania delikatnego powiewu wiatru na policzku , rozróżnianie półtonów , rozróżnianie subtelnych różnic w odcieniach kolorów
Założenia RTT opisujące specyfikę powstawania temperamentu:
1. cechy temperamentu wykazują podatność na zmiany pod wpływem środowiska ( spowodowane przez takie czynniki jak różnego rodzaju długo utrzymująca się stymulacja lub deprywacja np. hałas , sposób odżywiania się , klimat )
2. cechy temperamentu podlegają zmianom o charakterze rozwojowym , w trakcie ontogenezy (czynniki pojawiające się w trakcie dojrzewania organizmu )
3. temperament jest pierwotnie biologicznie zdeterminowany , czyli stanowi wynik ewolucji biologicznej
temperament danej osoby jest kształtowany już w okresie życia płodowego i jest zdeterminowany rozwojem mechanizmów fizjologicznych
mimi_mimi66