PODZIAŁ OBIEKTU NA GOSPODARSTWA
(OBRĘBY SIEDLISKOWE)
CEL TWORZENIA GOSPODARSTW
Opracowanie prawidłowych zasad organizacji działalności gospodarczej w lesie wymaga wyodrębnienia w ramach jednostki administracyjno-leśnej jednorodnych części, tak aby wchodzące w ich skład drzewostany mogły być jednolicie traktowane pod względem gospodarczym.
Są to obręby siedliskowe (gospodarstwa), które nie tworzą powierzchni łącznej.
Za podstawowe kryterium przy tworzeniu gospodarstw przyjmuje się:
1.szczególne funkcje pełnione przez niektóre drzewostany i związane z tym szczególne sposoby realizacji gospodarki leśnej (np. niektóre kategorie lasów ochronnych).
2.warunki siedliskowe,
3.aktualny i docelowy skład gatunkowy , 4.różnice w jakości hodowlanej i technicznej,
Strona 11 z 16
DEFINICJA GOSPODARSTWA (WG. ROSY I BERNADZKIEAO):
gospodarstwem nazywamy obszar lasu o podobnych warunkach siedliskowych, dla którego ustalono ten sam cel produkcji, tę samą kolej rębności, jak również ten sam sposób postępowania hodowlanego, umożliwiający uzyskanie
postawionego celu.
Podstawę wyodrębnienia gospodarstw w praktyce urządzania lasu stanowią szczegółowe opisy taksacyjne siedlisk i
drzewostanów oraz zestawienia inwentaryzacyjne rozpatrywane na tle zaakceptowanych dominujących funkcji lasu i wynikających z nich celów gospodarstwa leśnego.
Zgodnie z Instrukcją Urządzania Lasu (1994) gospodarstwo
tworzą drzewostany, dla których określono ten sam sposób
zagospodarowania i przyjęto taki sam sposób regulacji użytkowania rębnego, które tworzy się w ramach obrębów leśnych.
WYRÓŻNIA SIĘ 4 GOSPODARSTWA
1. o specjalnym sposobie zagospodarowania (np. rezerwaty, lasy ochronne, powierzchnie doświadczalne itp.),
2. z r ę b o w e - zagospodarowane rębniami zupełnymi,
3. p r z e r ę b o w o - z r ę b o w e - zagospodarowane rębnią częściową (II) lub stopniową (III) z okresem odnowienia w zasadzie do 40 lat,
4. p r z e r ę b o w e - zagospodarowane rębnią przerębową (IV) lub stopniową (III) z okresem odnowienia ponad 40 lat.
W ramach gospodarstwa zrębowego i przerębowo-zrębowego wyróżnia się grupy drzewostanów o tym samym gatunku panującym i przeciętnym wieku rębności.
W gospodarstwach zrębowych i przerębowo-zrębowych można wyodrębnić grupę drzewostanów wymagających przebudowy.
W przypadku gdy w obrębie leśnym występuje istotne zróżnicowanie przyrodniczych możliwości produkcyjnych siedlisk, że uzasadnia to przyjęcie różnych celów produkcji dla głównych gatunków drzew, można (dla regulacji użytkowania rębnego) wyodrębnić w ramach typów siedliskowych lasu grupę drzewostanów o tym samym gatunku panującym i wieku rębności wyższym lub niższym niż przyjęty dla obrębu.
CELE HODOWLANE
Planowanie hodowlane długookresowe odnosi się do grup drzewostanów (gospodarstwa), natomiast średnio- i krótkookresowe - do drzewostanu.
GOSPODARCZY TYP DRZEWOSTANU
Długookresowy (trwały) cel hodowlany określający skład gatunków głównych dla poszczególnych typów siedliskowych lasu, ich formę zmieszania, pożądaną budowę piętrową oraz strukturę wiekową drzewostanu.
DOCELOWY SKŁAD DRZEWOSTANU
Średniookresowy cel hodowlany, wyrażający taki stan drzewostanu, który chcemy osiągnąć w końcu okresu objętego planem.
Określa się go dla poszczególnych drzewostanów (od młodników do średnich klas wieku), których aktualny skład gatunkowy różni się od gospodarczego typu drzewostanu.
SKŁAD ODNOWIENIOWY
Krótkookresowy cel hodowlany, wyznaczający odpowiedni skład odnowienia dostosowany do warunków siedliskowych, przy uwzględnieniu sposobu zagospodarowania i rębni, aby stosując odpowiednie zabiegi gospodarcze można było doprowadzić do osiągnięcia gospodarczego typu drzewostanu w wieku dojrzałości rębnej.
SPOSÓB ZAGOSPODAROWANIA
Szereg czynności związanych z odnowieniem, pielęgnowaniem i użytkowaniem lasu w ramach określonej rębni, mający na celu uzyskanie gospodarczo pożądanego typu drzewostanu o
określonym celu produkcyjnym.
Rębnia określa zady wykonywania zespołu czynności z zakresu użytkowania lasu mających na celu stworzenie najkorzystniejszych warunków dla odnowienia właściwych gatunków drzew i uzyskania pożądanej budowy drzewostanu.
Decyzja o wyborze rębni powinna uwzględniać aktualny stan drzewostanu i jednocześnie zapewnić możliwości zrealizowania zaplanowanego gospodarczego typu drzewostanu właściwego dla danych warunków siedliskowych.
CEL PRODUKCJI
Sortyment lub grupa sortymentów, które mogą być w dużej ilości produkowane przez wszystkie drzewostany gospodarstwa. Zależy od gatunku panującego, możliwości produkcyjnych siedliska oraz od zapotrzebowania.
KOLEJ RĘBU
Jednolity okres produkcji dla grupy drzewostanów - średni wiek, w którym spełniają one najpełniej określony cel produkcji.
Zgodnie Instrukcją Urządzania Lasu (1994) wyróżnia się przeciętny wiek rębności wyrażający przeciętny wiek osiągania technicznego celu produkcji.
Jest to element służący głównie do regulacji użytkowania rębnego (określania etatu), nie określa natomiast wieku wyrębu konkretnego drzewostanu.
Tabela klas wieku
Tabela klas wieku- jest zestawieniem inwentaryzacyjnym umożliwiającym poznanie struktury wiekowej i gatunkowej obiektu zarówno pod względem powierzchniowym jak i miąższościowym.
Tabele klas wieku sporządza się dla gospodarstwa oraz dla całego obiektu. W zależności od potrzeb, mogą być zestawienia według gatunków panujących lub rzeczywistych, w rozbiciu na siedliskowe typy lasu, grupy lasu, kategorie ochronności itp.
Tabele klas wieku pozwalają na ocenę stopnia zgodności jednostki regulacyjnej (gospodarstwa) z „układem normalnym” (pod względem powierzchniowym), są pomocne przy obliczaniu etatu użytków rębnych według dojrzałości drzewostanów oraz w planowaniu urządzeniowo- hodowlanym.
Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku według Siedliskowych Typów Lasu, gatunków panujących i stref uszkodzenia.
Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku według grup lasu, kategorii ochronności i gatunków panujących.
Miąższościowa tabela klas wieku według gatunków i wieków rzeczywistych.
Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku na koniec okresu gospodarczego według gatunków panujących.
Powierzchniowa i miąższościowa tabela klas wieku według gospodarstw.
DOJRZAŁOŚĆ RĘBNA DRZEWOSTANÓW:
=è Istota problemu!!!!
Określenie dojrzałości (przydatności) głównego produktu w gospodarstwie leśnym stwarza możliwości różnorodności interpretowania stanu (wieku) dojrzałości.
Bieżący przyrost miąższości (plon) łączy się z wyjściowym zapasem produkcyjnym i w końcu okresu wegetacyjnego nie da się od niego oddzielić (pobrać).
W Gospodarstwie Leśnym użytki drzewne składają się zawsze z części zapasu i części przyrostu.
Określenie stanu (cech) dojrzałości produktu jest w gospodarstwie leśnym bardzo trudne, bywa często kontrowersyjne (alternatywne).
Metody określania dojrzałości rębnej.
Podstawą prowadzenia ładu czasowego z punktu widzenia intensyfikacji produkcji leśnej jest określenie dojrzałości rębnej obiektu. O dojrzałości rębnej decyduje konkretny cel produkcyjny lub pozaprodukcyjny.
Wyróżnia się rodzaje dojrzałości :
· naturalną,
· według najwyższego dochodu materiałowego (ilościową),
· techniczną,
· ekonomiczną,
· według kulminacji renty leśnej,
· według kulminacji renty gruntowej,
· według czynników hodowlano-leśnych.
WIEK DOJRZAŁOŚCI NATURALNEJ (WDN)
Dojrzałość naturalna (fizyczna) dla pojedynczego drzewa jest to wiek, w którym kończy się jego cykl wzrostowy i następuje zamieranie; dla drzewostanu jest to takie stadium rozwoju i wzrostu drzewostanu, w którym przyrost bieżący miąższości jest mniejszy od sumy miąższości wydzielających się drzew, a więc następuje zmniejszenie zapasu produkcyjnego drzewostanu. Definicja : WDN zależy od :
· gatunku drzewa,
· siedliska,
· pochodzenia drzew.
WDN jest miarą górnej granicy wieku rębności lub kolei rębu, może mieć znaczenie w odniesieniu do lasów pełniących funkcje pozaprodukcyjne.
WIEK DOJRZAŁOŚCI ILOŚCIOWEJ - WG NAJWYŻSZYCH DOCHODÓW MATERIAŁOWYCH (WDI)
Najwyższy dochód materiałowy na jednostkę powierzchni i czasu wykazuje drzewostan w chwili kulminacji przyrostu przeciętnego całkowitej produkcji.
Definicja :
wiek dojrzałości ilościowej osiąga drzewostan w momencie kulminacji przyrostu przeciętnego całkowitej produkcji; kulminacja przyrostu przeciętnego utrzymuje się w stosunkowo długim okresie czasu - jest to więc wiek, w którym przyrost przeciętny zrównuje się z przyrostem bieżącym.
W celu określenia dojrzałości ilościowej drzewostanu wybieramy w lesie szereg homogeniczny drzewostanów tego samego gatunku i bonitacji, wzrastających na tym samym siedlisku oraz pielęgnowanych w jednakowy sposób, o zwiększającym się wieku. Następnie obliczamy miąższość poszczególnych drzewostanów z tego szeregu, z kroniki drzewostanów odczytujemy sumę pobranych z nich użytków przedrębnych. Dzieląc całkowitą produkcję drzewostanu przez jego wiek otrzymujemy przyrost przeciętny całkowitej produkcji. Drzewostan o największym przyroście przeciętnym z szeregu homogenicznego uznajemy za dojrzały do wyrębu.
Przy ustalaniu kolei rębu dla grupy drzewostanów danego gatunku i bonitacji dobieramy odpowiednie tablice zasobności i odczytujemy z nich wiek, w którym przyrost przeciętny całkowitej miąższości zrównuje się z przyrostem bieżącym. WDI zależy od gatunku drzewa i bonitacji siedliska.
Jeżeli celem produkcyjnym są sortymenty cienkie (drewno energetyczne, gospodarstwa plantacyjne) to metodę określania dojrzałości rębnej według najwyższego dochodu materiałowego można ocenić pozytywnie.
WDI jest miarą dolnej granicy kolei rębu dla gospodarstw.
WIEK DOJRZAŁOŚCI TECHNICZNEJ (WDT)
O dojrzałości technicznej drzewa lub drzewostanu decyduje rodzaj sortymentu przyjętego jako cel produkcyjny. Struktura sortymentowa ulega zmianie wraz z wiekiem drzewostanów. W zależności od tego, który z sortymentów jest celem produkcji, drzewostan może osiągnąć dojrzałość rębną w różnym stanie i różnym wieku.
stan drzewostanu wyrażony np. średnią pierśnicą, w którym spełnia on najlepiej zapotrzebowanie na określony sortyment (cel produkcji) nazywamy dojrzałością techniczną drzewostanu, a wiek, w którym osiąga on ten stan nazywamy wiekiem dojrzałości technicznej.
Jeżeli celem produkcji są sortymenty najgrubsze (tartaczne grubowymiarowe) to posługiwanie się miarą tego sortymentu w jednostkach rzeczywistych (m3) może często nie doprowadzić do znalezienia rozwiązania (ilość tego sortymentu wraz z wiekiem stale się zwiększa). Lepszą metodą jest więc posługiwanie się ilorazem "I" - miąższości sortymentu przez wiek.
Aby określić dojrzałość techniczną drzewostanu należy wybrać w lesie szereg homogeniczny drzewostanów. Na powierzchniach próbnych w poszczególnych drzewostanach szeregu wykonujemy sortymentację (np. korzystając z tablic zbieżystości kłód i dłużyc Radwańskiego) i stwierdzamy gdzie następuje kulminacja miąższości będącego celem produkcji.
Innym sposobem określania WDT jest posługiwanie się tablicami zasobności (dla odpowiedniego gatunku i klasy bonitacji) - do określenia miąższości. Procentowy udział sortymentów ustalamy przy pomocy tablic wydajności sortymentów (np. tablic Borzemskiego).
WDT zależy od :
· celu produkcji (sortymentu),
· klasy bonitacji,
· intensywności prowadzenia zabiegów gospodarczych.
Metoda dojrzałości technicznej jest podstawą regulacji ładu czasowego przy urządzaniu lasów państwowych w Polsce.
Literatura :
· *) B. Szymkiewicz i inni : Urządzanie lasu - str. 60-74.
· *) W. Rosa, E. Stępień : Technologia sporządzania operatu urządzania lasu str. 81-86.
· *) E. Stępień. T. Borecki, R. Zielony : Stan i wiek dojrzałości technicznej drzewostanów sosnowych w zależności od celu produkcji. Las Polski nr 7, 1982 r.
ETAT UŻYTKOWANIA RĘBNEGO
ETAT UŻYTKOWANIA - ilość drewna ustalona do pozyskania zgodnie z przyjętymi zasadami (możliwością do pozyskania w danym okresie gospodarczym) w wyniku użytkowania lasu, czyli prowadzenia w lesie cięć.
W zależności od wieku drzewostanów, sposobu i celu pobierania użytków, cięcia mogą mieć charakter rębny, przedrębny lub przygodny.
UŻYTKI RĘBNE- pozyskiwane są w drzewostanach uznanych za dojrzałe do wyrębu zgodnie z przyjętą koleją rębu i ustalonym sposobem zagospodarowania (rodzajem rębni):
Etat użytków rębnych może być ustalany zarówno w jednostkach powierzchniowych (ETAT POWIERZCHNIOWY) jak i miąższościowych (ETAT MIĄŻSZOŚCIOWY).
Przy RĘBNI ZUPEŁNEJ podstawowym kryterium jest stan dojrzałości rębnej drzewostanów,
Przy RĘBNIACH GNIAZDOWYCH lub CZĘŚCIOWYCH - potrzeby hodowlane drzewostanów (względy odnowieniowe).
DO KLASY DRZEWOSTANÓW RĘBNYCH (R) zalicza się te, które w ciągu najbliższego okresu (z reguły 20-letniego; przy Kr =< 70 lat - 10-letniego) osiągać będą kolejno wiek równy kolei rębu.
ZA DRZEWOSTANY PRZESZŁORĘBNE (R+1) uznaje się te, których aktualny wiek jest wyższy od kolei rębu.
DO DRZEWOSTANÓW BLISKORĘBNYCH (R-1) zalicza się te, które są o jedną klasę wieku (20 lat) w przypadku Kr >= 90 lat ; lub o jedną podklasę wieku (10 lat) - w przypadku Kr <= 80 lat, młodsze od drzewostanów rębnych.
kolei rębu (Kr ) wynosi 80 lat
drzewostany przeszłorębne w wieku: 81 lat i starsze;
drzewostany rębne w wieku: 61 - 80 lat - IV kl. w.;
drzewostany bliskorębne w wieku: 51-601at – Ill b kl:w.;
Kr= 70 lat
drzewostany przeszłorębne w wieku: 71 lat i starsze;
drzewostany rębne w wieku: 61 - 70 lat - IVa kl. w.;
drzewostany bliskorębne w wieku: 51-60 lat – Ill b kl.w.;
Kr = 100 lat
drzewostany przeszłorębne w wieku: 101 lat i starsze;
drzewostany rębne w wieku: 81 -100 lat - V kl. w.;
drzewostany bliskorębne w wieku: 61-80 lat - IV kl. w.
W GOSPODARSTWIE ZRĘBOWYM
· WEDŁUG DOJRZAŁOŚCI DRZEWOSTANÓW:
- z zapasu drzewostanów ostatniej klasy wieku (rębnych i starszych);
- z zapasu drzewostanów dwu ostatnich klas wieku (bliskorębnych i starszych);
- z zapasu drzewostanów trzech ostatnich klas wieku
(przy kolei rębu 120 lat i więcej);
· WEDŁUG ZRÓWNANIA ŚREDNIEGO WIEKU,
· WEDŁUG ZAPASU DRZEWOSTANÓW ŹLE PRODUKUJĄCYCH.
ETAT OPTYMALNY- ustala się z przedziału etatów z dojrzałości z ostatniej i z dwóch ostatnich klas wieku.
JEST TO ETAT BLIŻSZY ETATOWI ZRÓWNANIA,
lub ETAT ZRÓWNANIA, jeżeli mieści się w przedziale określonym etatami dojrzałości.
ETAT optymalny jest jednocześnie etatem maksymalnym.!!!
Podstawą do. ustalenia etatu w wymiarze miąższościowym jest suma potrzeb hodowlanych drzewostanów określona w toku prac taksacyjnych i zweryfikowana podczas rozplanowania cięć przy respektowaniu ładu przestrzennego.
Przyjęty etat nie powinien być niższy od wysokości użytkowania wynikającego z potrzeb odsłaniania młodego pokolenia (z uwzględnieniem również niezbędnych cięć inicjujących jego powstanie) oraz pełnienia przez lasy funkcji pozaprodukcyjnych.
Przyjęty etat zgodnie z w/w zasadami powinien zostać przyjęty również wówczas gdy jest on wyższy niż etat optymalny.
W GOSPODARSTWIE PRZERĘBOWO- ZRĘBOWYM
Obliczany jest podobnie jak dla gospodarstw zrębowych, z tym że:
- przy obliczaniu etatu z ostatniej klasy wieku do zapasu (lub powierzchni) dodajemy zapas (lub powierzchnię) drzewostanów w klasie odnowienia (KO), natomiast mianownik wzoru powiększamy o połowę okresu odnowienia
- przy obliczaniu etatu z dwóch ostatnich klas wieku do zapasu (lub powierzchni) dodajemy zapas (lub powierzchnię) drzewostanów w KO i klasie do odnowienia (KDO). Mianownik wzoru powiększamy o połowę okresu odnowienia.
· WEDŁUG ZRÓWNANIA ŚREDNIEGO WIEKU
Obliczamy w ten sam sposób jak dla gospodarstw zrębowych, nie uwzględniając powierzchni drzewostanów w KO i KDO. Otrzymaną wielkość etatu powiększamy o 10-letni spodziewany przyrost zasobów w KO i KDO. (obliczamy go przez pomnożenie zapasu drzewostanów w KO i KDO przez_0,13).
· WEDŁUG ZAPASU DRZEWOSTANÓW ŹLE PRODUKUJĄCYCH
· WEDŁUG POTRZEB HODOWLANYCH
Stanowi sumę miąższości drzew przewidzianych we wskazaniach gospodarczych do użytkowania rębnego w najbliższym 10-leciu zgodnie z potrzebami wynikającymi z funkcji lasów, stanu hodowlanego drzewostanów, stopnia zaawansowania odnowienia oraz porządkowania ładu przestrzennego.
· WEDŁUG ZAPASU DRZEWOSTANÓW W KLASIE ODNOWIENIA
Jest to iloraz zapasu drzewostanów w KO przez połowę okresu odnowienia powiększoną o 5 lat. Przy okresie odnowienia wyższym od 30 lat zapas drzewostanów w KO należy dzielić przez 30. Etat ten służy wyłącznie do po...
rotheden